Mini bus – sẽ hiệu quả nếu quản lý tốt

26/03/2018 9:25 AM

(Chinhphu.vn) – Mặc dù có xu thế chung là thay thế những xe buýt nhỏ (mini bus) bằng xe buýt có sức chứa lớn hơn. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là mini bus không phù hợp với giao thông công cộng trong thành phố Hà Nội, nếu được quản lý và điều hành tốt, mini buýt có thể hoạt động rất hiệu quả, hỗ trợ tốt cho hệ thống vận tải hành khách công cộng (VTHKCC) khối lượng lớn.

* Thách thức trong phát triển hệ thộng vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt

Ảnh minh họa

Kinh nghiệm phát triển mini bus ở các đô thị có điều kiện tương đồng

Mini bus là loại xe chở khách nhỏ có sức chứa từ 10 – 16 người. Tại một số nước trên thế giới mini bus được sử dụng như một phương tiện VTHKCC trong đô thị. Mini bus hoạt động như dịch vụ vận tải chia sẻ (share taxi) chứ không giống buýt truyền thống là có lộ trình tuyến và điểm dừng cố định.

Thành phố Hồ Chí Minh đã từng triển khai loại hình mini bus (xe buýt 12 chỗ) trong một thời gian. Vào đầu những năm 2000, nhằm chuyển đổi xe lam ba bánh cũ không an toàn và gây ô nhiễm, thành phố Hồ Chí Minh đã cho phép cải tạo những xe tải nhỏ đời mới làm phương tiện chở khách. Loại hình xe buýt này hoạt động theo tuyến và có điểm dừng, đón trả khách tương tự như xe buýt truyền thống, với lợi thế là kích thước xe nhỏ, có thể đi vào những tuyến phố, ngõ nhỏ xe buýt 12 chỗ nhanh chóng phát triển, chỉ sau 1 năm số lượng xe buýt 12 chỗ của thành phố Hồ Chí Minh lên tới 900 xe. Tuy nhiên từ năm 2006, Nghị định số 110/2006/NĐ-CP về điều kiện kinh doanh vận tải bằng ô tô trong đó quy định xe buýt phải có từ 17 ghế trở lên và có diện tích sàn xe dành cho khách đứng, loại xe buýt 12 chỗ dần bị loại bỏ.

Tại Nairobi - Kenya: xe mini bus (tại đây được gọi là Matatu) bắt đầu phát triển tại Kenya và một số nước Đông Phi khác từ năm 1950, Matatu thường sử dụng loại xe mini-vans có sức chứa khoảng 10 người và được trang trí bắt mắt. Matatu được xem là một nét văn hóa của Kenya. Với ưu thế là giá vé rẻ và kích thước nhỏ gọn, Matatu nhanh chóng trở nên phổ biến, đến năm 2014 có khoảng 20.000 xe Matatu hoạt động tại Kenya. Tuy nhiên, hiện nay chính sách của chính phủ Kenya là thay thế và dần tiến tới thay thế những xe matatu cũ bằng xe buýt 25 chỗ trở lên.

Tại Cape Town – Nam Phi: mini bus tại Cape Town là loại xe chở khách 16 chỗ, những xe này chạy theo lộ trình tuyến cố định và hành khách có thể lên, xuống xe tại bất cứ điểm nào trên hành trình. Hiện nay chính quyền thành phố đang nghiên cứu triển khai dự án “Mạng lưới giao thông công cộng hợp nhất” (Integrated Public Transport Network – IPTN) trong đó mini buýt đóng vai trò là phương tiện kết nối những phương thức vận tải hành khách khối lượng lớn như xe buýt nhanh BRT hay Metro, hành khách có thể tra cứu và đặt chỗ bằng ứng dụng công nghệ mới.

Như vậy, chúng ta có thể thấy VTHKCC khối lượng lớn đang là xu hướng chung của những đô thị lớn. Với một khối lượng vận tải khổng lồ, loại hình đường sắt đô thị là giải pháp không thể thiếu nhưng bên cạnh đó, vẫn phải duy trì các loại hình vận tải công cộng khác trong đó có xe buýt nhằm mở rộng mạng lưới phục vụ cho cộng đồng. Kinh nghiệm tại Nairobi – Kenya và thành phố Hồ Chí Minh cho thấy xu hướng chung là thay thế những xe buýt nhỏ bằng xe buýt có sức chứa lớn hơn. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là mini bus không phù hợp với giao thông công cộng trong thành phố Hà Nội, kinh nghiệm tại Cape Town cho thấy, nếu được quản lý và điều hành tốt, mini bus có thể hoạt động rất hiệu quả, hỗ trợ tốt cho hệ thống VTHKCC khối lượng lớn.

Trong bối cảnh giao thông thành phố Hà Nội, cần xem xét bổ sung trong mạng lưới VTHKCC những tuyến xe buýt cỡ nhỏ dưới 24 chỗ nhằm phù hợp với điều kiện hạ tầng chật hẹp ở vùng lõi của thành phố Hà Nội, tăng cường kết nối các khu vực trung tâm với các tuyến buýt chính, từ đó nâng cao tính hấp dẫn của loại hình VTHKCC đối với cộng đồng.

Những yếu tố tiên quyết để hoàn thiện hệ thống VTKHCC

Việc đẩy mạnh phát triển VTHKCC đã được hiện thực hoá thông qua hàng loạt chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước cũng như của thành phố Hà Nội, cụ thể:

Quyết định 280/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ đã đưa ra các chủ trương phát triển VTHKCC chung cho toàn quốc; tiếp đến là các cơ chế chính sách phát triển VTHKCC tại Quyết định 13/QĐ-TTg nhằm đưa ra khung chính sách để các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương vận dụng triển khai.

Thành phố Hà Nội cũng có nhiều chính sách khuyến khích phát triển VTHKCC bằng xe buýt, trong đó điển hình là Nghị quyết 03; Chương trình 06 của Thành uỷ Hà Nội; Nghị quyết 04… với nội dung chính cũng đề cập mạnh đến phát triển VTHKCC bằng xe buýt cùng các chính sách hỗ trợ, trợ giá cụ thể.

Do đó, với định hướng đúng đắn từ chủ trương thì việc triển khai thực thi mạnh mẽ là động lực quan trọng để giải quyết bài toán phát triển xe buýt cho thành phố Hà Nội.

Hiện Thành phố đã phê duyệt Đề án phát triển VTHKCC bằng xe buýt theo đó tăng cường mạnh mẽ đầu tư phương tiện, nâng cao chất lượng dịch vụ (wifi miễn phí trên xe, thay đổi nhận diện thương hiệu, nâng cao chất lượng lái xe, bán vé…). Để đề án đi vào chiều sâu những nỗ lực trên cần đẩy mạnh hơn nữa, đầu tư mạnh mẽ hơn nữa để đảm bảo thay đổi bộ mặt VTHKCC bằng xe buýt như hiện nay, đồng thời cần tính toán bổ sung thêm số lượng xe buýt nhỏ (mini bus) gom khách từ các tuyến trục xuyên tâm, hướng tâm nâng cao hiệu quả khai thác đối với hệ thống VTHKCC bằng xe buýt và chính việc đầu tư phương tiện buýt nhỏ sẽ góp phần tăng cường khả năng tiếp cận VTHKCC tốt hơn theo mục tiêu là cự ly tiếp cận bình quân đến hệ thống là 500m.

Lựa chọn, đầu tư phát triển phương tiện xe buýt nhỏ trên địa bàn thành phố Hà Nội

Như vậy một số quốc gia trên thế giới cho phép sử dụng các phương tiện mini bus có sức chở dưới 16 chỗ, ví dụ như  tại Vương quốc Anh, hầu hết các giáo trình và tài liệu liên quan đều định nghĩa mini bus được hiểu là xe buýt có số chỗ ngồi 10 hành khách nhưng không quá 15 người bao gồm cả lái xe.

Tại Nauy, thì khái niệm mini bus là phương tiện chở trên 8 ngừoi nhưng không quá 16 người bao gồm cả lái xe. Tuy nhiên tại Việt Nam,  Quy chuẩn Việt Nam về xe ô tô khách thành phố QCVN10/2015/BGTVT [9] chỉ quy định số chỗ từ 17 chỗ trở lên và không có quy định về mini bus.

Định hướng các nội dung lưạ chọn loại mini bus phù hợp cho Hà Nội liên quan các vấn đề về xây dựng hành lang pháp lý cần thiết: cần phải rà soát, bổ sung các quy định về mặt pháp lý cho hoạt động của phương tiện mini bus như: quy chuẩn, tiêu chuẩn phương tiện, các quy định liên quan đến điều kiện hoạt động của mini bus từ phía Bộ Giao thông vận tải và các Bộ liên quan;

Lựa chọn cỡ, chủng loại: sau khi đủ các điều kiện pháp lý, việc đề xuất loại hình xe buýt trên cơ sở khái niệm và thực tế sử dụng xe buýt của các thành phố trên thế giới cũng như rà soát lại các quy định của Việt Nam cho thấy đối với mini bus lựa chọn loại buýt từ 8-16 chỗ bao gồm cả lái xe là phù hợp.

Lựa chọn luồng tuyến: hành trình các luồng tuyến cần đảm bảo sự kết nối giữa các tuyến hiện có và bao phủ các khu vực nội đô mà hiện tại mật độ bao phủ của VTHKCC vẫn còn thấp.

Lựa chọn loại nhiên liệu, năng lượng hoạt động: với sự phát triển của công nghệ như hiện nay và chủ trương của Thành phố tiến dần đến phát triển giao thông đô thị bền vững, giảm thiểu ô nhiễm môi trường thì cần lưạ chọn xe buýt theo hướng: xe buýt hybrid sử dụng cả diesel và điện; hoặc xe buýt điện; xe buýt CNG, LPG.

Trong định hướng phát triển của các đô thị lớn, VTHKCC luôn là một giải pháp quan trọng nhằm giảm ùn tắc giao thông và hạn chế ô nhiễm môi trường khu vực nội đô. Song song với việc phát triển cơ sở hạ tầng và xây dựng các luồng tuyến VTHKCC khối lượng lớn, cần phải xem xét thêm nhiều giải pháp để nâng cao tỷ lệ người dân sử dụng phương tiện giao thông công cộng, mà một trong số đó là đưa vào khai khác các phương tiện xe buýt nhỏ phù hợp với những khu vực hạ tầng giao thông chật hẹp trong nội đô và tăng mật độ bao phủ của các luồng tuyến giao thông công cộng. Tuy nhiên để thực thi được những giải pháp này, cần phải tháo gỡ đồng thời những rào cản về thể chế và xác định các bước đi cụ thể về quản lý, đầu tư phương tiện, hạ tầng, xác định hành trình và  tần suất các luồng tuyến nhằm đảm bảo sự hài hòa trên các mặt kinh tế xã hội.

TS. Phạm Hoài Chung - TS. Vũ Ngọc Trụ

Top