Gỡ vướng cho thực phẩm “VietGAP”

Thực phẩm mang thương hiệu VIetGAP mới chỉ xuất hiện nhiều ở các hội chợ thực phẩm an toàn hoặc một số cửa hàng nhỏ lẻ trên địa bàn Hà Nội - Ảnh An Khuê

Bấp bênh từ thị trường

VietGAP (là cụm từ viết tắt của: Vietnamese Good Agricultural Practices) có nghĩa là Thực hành sản xuất nông nghiệp tốt ở Việt Nam, do Bộ NN&PTNT ban hành đối với từng sản phẩm, nhóm sản phẩm thủy sản, trồng trọt, chăn nuôi.VietGAP là những nguyên tắc, trình tự, thủ tục hướng dẫn tổ chức, cá nhân sản xuất, thu hoạch, xử lý sau thu hoạch nhằm đảm bảo an toàn, nâng cao chất lượng sản phẩm.

Cách đây khoảng chục năm, khi người nông dân tiếp cận với quy trình này khá bỡ ngỡ vì phần nào phải thay đổi thói quen sản xuất, canh tác. Tuy nhiên, với nỗ lực của từng cán bộ khuyến nông cũng như yêu cầu ngày càng khắt khe về các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm đã giúp người nông dân kiên nhẫn thực hành theo các quy trình này.

Tuy vậy, hiện nay nhiều người tiêu dùng chưa biết hoặc chưa có đủ thông tin về chứng nhận VietGAP nên các sản phẩm sản xuất theo tiêu chuẩn này vẫn chưa được đánh giá cao. Hơn nữa, với mức giá cao hơn các sản phẩm cùng loại được canh tác theo cách cũ, người tiêu dùng càng khó mặn mà với thực phẩm VietGAP.

Ông Lê Hồng Minh, Phó Giám đốc HTX RAT Lĩnh Lam, quận Hoàng Mai cho hay, hiện đơn vị có 100 ha rau màu các loại, trong đó có 15,5 ha đạt chứng nhận VietGAP. "Để hình thành được 15,5 ha RAT theo tiêu chuẩn VietGAP là sự nỗ lực lớn. HTX có trên 1.000 hộ dân tham gia sản xuất chia thành 14 nhóm hộ để tập huấn, quản lý kỹ thuật. HTX đã cùng Hội Nông dân phường đi vận động bà con trồng rau tham gia vào tổ sản xuất VietGAP nhưng qua nhiều năm, số hộ tham gia VietGAP giảm xuống chỉ còn hơn 100. Lý do là các hộ dân ngại đi họp, không quen ghi chép "nhật ký đồng ruộng", sản xuất kỳ công trong khi "đầu ra" lại khó khăn, giá bán không cao hơn các nông sản đại trà khác..." - ông Minh khẳng định.

Thực tế theo thống kê của Sở NN&PTNT Hà Nội, sau gần 20 năm nỗ lực xây dựng vùng rau an toàn (RAT), trong hơn 5.100 ha đủ điều kiện chứng nhận an toàn thực phẩm trong sản xuất của Hà Nội mới có 352 ha rau canh tác theo tiêu chuẩn VietGAP và trên 40 ha rau hữu cơ.

Nguyên nhân của tình trạng trên có nhiều, song một trong những lý do chính là đầu ra cho nông sản đạt chuẩn VietGAP chưa tương xứng với công sức nông dân bỏ ra khiến họ không mấy mặn mà. Thực tế nông dân tham gia quy trình VietGAP sẽ được tập huấn nên kỹ thuật chăm sóc cây tốt hơn, năng suất cao hơn và chất lượng trái an toàn hơn. Nông hộ cũng được hỗ trợ một phần vốn để mua máy móc, phân bón, thuốc,... hỗ trợ vốn vay với mức lãi suất ưu đãi để xây nhà kho, tập trung được sản lượng, quản lý dịch bệnh… Nhưng nghịch lý ở chỗ: Nông dân xây dựng mô hình VietGAP song hiệu quả mang lại không cao, nên diện tích canh tác theo tiêu chuẩn này rất khó mở rộng. 

Làm chặt khâu hậu kiểm

Có một thực tế là thủ tục chứng nhận sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP đối với rau, quả tươi theo Quyết định số 379/QĐ-BNN-KHCN ngày 28/1/2008 của Bộ NN&PTNT còn phức tạp, rườm rà. Nhiều địa phương, trong đó có Hà Nội, cho rằng việc tồn tại cả “rừng” tiêu chuẩn VietGAP khiến cho người nông dân chưa thể áp dụng được ngay. Điều này vừa khiến cho việc mở rộng vùng sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP khó khăn, vừa gây trở ngại đối với công tác quản lý.

Theo ông Nguyễn Như Cường, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ NN&PTNT), việc triển khai trồng trọt theo mô hình VietGAP rất chậm, thậm chí một số nơi đã bỏ trồng theo VietGAP, vì bế tắc ở khâu thị trường.

Đặc biệt, đối với cây rau màu tỷ lệ đạt rất thấp, hiện diện tích rau trồng theo mô hình VietGAP đạt khoảng 25.000 ha. Theo ông Cường là do chi phí trả cho tổ chức chứng nhận khá lớn, trong khi các sản phẩm trồng ra bán với giá thường, hiệu quả, lợi nhuận thấp. Do vậy, nếu không có sự hỗ trợ, rất khó làm các sản phẩm VietGAP. 

Trước những khó khăn, hạn chế của mô hình, Bộ NN&PTNT đang sửa quy định về bộ tiêu chí VietGAP hiện tại, rút từ 65 tiêu chí xuống còn 19 trong cả khâu sản xuất và chế biến. TP Hà Nội cũng đã đẩy mạnh việc tập huấn cũng như hỗ trợ nông dân xây dựng các biểu bảng, các mẫu nhật ký để họ dễ thực hiện hơn. "Tuy nhiên, sản xuất theo VietGAP được mở rộng hay không, phụ thuộc vào việc người sản xuất phải có lãi. Nếu người tiêu dùng cứ tiện đâu mua đấy và mong giá rẻ, việc sản xuất VietGAP rất khó thành công" - Chi cục trưởng Chi cục BVTV Hà Nội Nguyễn Duy Hồng khẳng định.

Để giải quyết những khó khăn trước mắt trong chứng nhận tiêu chuẩn VietGAP, Cục Trồng trọt đã điều chỉnh lại theo hướng giảm chỉ còn 19 chỉ tiêu để kiểm tra, đánh giá (so với 65 chỉ tiêu trước đây) và trình Bộ NN&PTNT xem xét, quyết định.

Đối với chăn nuôi, việc cấp giấy chứng nhận VietGAP đã có sự tham gia của tổ chức thứ ba mang tính độc lập. Đi cùng với yếu tố khách quan, thực tế này cũng đang đặt ra vấn đề phải xem xét, hậu kiểm lại việc cấp giấy chứng nhận VietGAP của các tổ chức này một cách chặt chẽ, tránh tình trạng “mua - bán” giấy chứng nhận VietGAP. Đồng thời xem xét lại toàn bộ quá trình sản xuất từ chăn nuôi cho đến khâu vận chuyển, thu mua, chế biến, giết mổ.

Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Vũ Văn Tám nhận định: “Chỉ có làm tốt công tác hậu kiểm mới kiểm soát chặt chẽ được chất lượng nông sản thực phẩm trước khi đưa sản phẩm ra thị trường tới tay người tiêu dùng”.

Lãnh đạo Bộ NN&PTNT cũng cho biết thêm, Bộ đã chỉ đạo các đơn vị liên quan rà soát, điều chỉnh, bổ sung lại tiêu chí VietGAP cho phù hợp với tình hình thực tế. Hiện nay, Cục Trồng trọt đang xây dựng tiêu chuẩn VietGAP của riêng Việt Nam, dự kiến cuối năm 2016 hoặc chậm nhất là đầu năm 2017 sẽ gửi sang Bộ KH&CN xem xét, công bố.

An Khuê