Hướng phát triển cho gạo chất lượng cao

Toàn bộ sản phẩm lúa Japonica sau thu hoạch đều được các doanh nghiệp ký kết thu mua với giá cao hơn thị trường - Ảnh: Đỗ Hương

Truyền thống không còn là lợi thế

Giá gạo vừa qua đã “chạm đáy” trong biểu đồ về giá suốt 12 năm qua. Đây chính là tín hiệu rõ nhất đòi hỏi ngành hàng lúa gạo cần phải chuyển đổi phương thức sản xuất để tiếp cận thị trường.

Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), 10 tháng năm 2019, khối lượng xuất khẩu gạo ước đạt 5,56 triệu tấn với 2,43 tỷ USD, tăng 6,1% về khối lượng nhưng giảm 9,1% về giá trị so với cùng kỳ năm 2018.

Theo ông Trần Công Thắng, Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn, trong tháng 8 và tháng 9 vừa qua, giá gạo có thời điểm xuống thấp nhất còn khoảng 325 USD/tấn, gần như mức “đáy” trong 12 năm qua. Khó khăn trong xuất khẩu lúa gạo chủ yếu là sang Trung Quốc. Năm nay, lượng gạo tồn kho của Trung Quốc khá cao và họ liên tục xả kho.

Nhiều năm liền, xuất khẩu gạo Việt Nam sang thị trường Trung Quốc duy trì ổn định ở mức 2 triệu tấn/năm, giá trị khoảng 900 triệu USD. Đây là thị trường thường xuyên duy trì vị trí đứng đầu trong nhập khẩu gạo Việt Nam. Tuy nhiên, từ năm 2018 xuất khẩu gạo sang thị trường này có xu hướng giảm khá mạnh, do Trung Quốc đã bắt đầu thực thi hàng loạt quy định đối với nông sản Việt Nam khi muốn xuất khẩu vào thị trường này; trong đó có mặt hàng gạo.

Theo ông Nguyễn Quốc Toản, Cục trưởng Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản cho biết, ngay từ cuối năm 2018, Bộ NN&PTNT đã xác định năm nay xuất khẩu gạo sẽ gặp nhiều khó khăn về thị trường.

Nhu cầu tiêu thụ gạo đang giảm đi, trong khi các nước tăng cường chấn hưng nông nghiệp, gia tăng nguồn cung trong nước… nhằm bảo đảm an ninh lương thực, ổn định chính trị, xã hội. Điều này không chỉ tác động đến việc xuất khẩu gạo Việt Nam mà ngay cả nước đứng đầu xuất khẩu gạo thế giới là Thái Lan cũng gặp không ít khó khăn.

Ông Nguyễn Quốc Toản nhìn nhận: “Gạo là mặt hàng xuất khẩu truyền thống, phải cạnh tranh để thay đổi, phát triển.Giải pháp để tháo gỡ khó khăn cho xuất khẩu gạo trong thời gian tới là phải thúc đẩy gỡ khó trong xuất khẩu sang Trung Quốc. Bên cạnh đó, một số thị trường xuất khẩu khác cần đẩy mạnh là Philippines, châu Phi…”. Các địa phương đều đang chuyển mình theo hướng sản xuất gạo chất lượng cao cho giá trị tăng hơn với các gạo phẩm chất thấp trước kia. Điển hình tại Thủ đô Hà Nội đã làm khá tốt việc này.

Mặc dù sản xuất lúa của Hà Nội có chuyển biến tích cực, song đến nay, sản phẩm gạo của Thành phố chủ yếu phục vụ thị trường Thủ đô và một số tỉnh lân cận; sản lượng, kim ngạch xuất khẩu gạo khá khiêm tốn. Nguyên nhân là do việc đưa các giống lúa mới vào sản xuất gặp một số khó khăn, việc ứng dụng công nghệ trong sản xuất, chế biến còn hạn chế và nông dân vẫn có thói quen canh tác cũ. Trước những khó khăn đó, Hà Nội đã xây dựng bộ giống lúa phục vụ việc phát triển lúa hàng hóa theo nhóm. Trong đó, để hướng tới xuất khẩu, các loại gạo thơm, năng suất cao như Japonica (gồm: J02, VAAS16, ĐS1) có triển vọng khá được đưa vào gieo cấy ở một số địa phương trên địa bàn thành phố.

Nhằm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của người dân Thủ đô, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất lúa tại các vùng lúa hàng hóa, Hà Nội đã đưa nhóm giống lúa Japonica vào sản xuất. Nhóm giống lúa này cho hiệu quả cao về năng suất, chất lượng và giá trị kinh tế, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu.

Nhiều hướng mở từ gạo chất lượng cao

Theo Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ NN&PTNT) Nguyễn Như Cường cho biết: Triển khai Kế hoạch phát triển sản xuất lúa Japonica theo hướng xuất khẩu của TP, năm 2019, Trung tâm Phát triển nông nghiệp Hà Nội đã xây dựng được 15 mô hình sản xuất lúa Japonica hàng hóa chất lượng tại 14 xã thuộc 7 huyện với quy mô 865 ha. Trong đó, gồm 65 ha lúa Japonica theo hướng hữu cơ, 600 ha lúa Japonica theo chuẩn Việt Nam, 200 ha lúa Japonica chất lượng an toàn. Điểm mới trong sản xuất lúa Japonica năm nay là toàn bộ sản phẩm lúa Japonica sau thu hoạch đều được các doanh nghiệp ký kết thu mua với giá cao hơn thị trường. Đã có 4 doanh nghiệp thu mua lúa tươi cho nông dân với tổng sản lượng gần 400 tấn. Trong đó, Công ty CP Thương mại và xuất khẩu Greenpath Việt Nam đang làm thủ tục xuất khẩu 80 tấn lúa hữu cơ sang Mỹ, Nhật Bản và Australia.

Điển hình như tại Hợp tác xã (HTX) Nông nghiệp Mỹ Thành (huyện Mỹ Đức), vụ Mùa vừa qua tham gia gieo cấy thử nghiệm nhóm giống lúa Japonica với giống lúa ĐS1, quy mô 50 ha. Với phương thức canh tác gieo cấy theo tiêu chuẩn VietGAP, ĐS1 thể hiện ưu thế vượt trội ít sâu bệnh hại, chất lượng gạo dẻo, hạt nhỏ, thơm ngon so với nhiều giống lúa khác. Giám đốc HTX Nông nghiệp Mỹ Thành Đinh Tiến Thao cho hay, ĐS1 cho năng suất khá, đạt trung bình 60 tạ/ha, giá trị kinh tế cao hơn 15 - 20% so với các giống lúa địa phương đang canh tác. Đó là lý do năm 2019, HTX mạnh dạn thực hiện gieo cấy giống lúa triển vọng ở cả 2 vụ với quy mô 110 ha. Đặc biệt, để đảm bảo đầu ra cho sản phẩm, HTX đã ký hợp đồng liên kết với Công ty xuất nhập khẩu lương thực Bảo Minh bao tiêu toàn bộ sản lượng cho nông dân với giá 6.000 đồng/kg thóc tươi.

Với các chương trình tự do thương mại hóa toàn cầu, lúa gạo Japonica đang trở thành một ngành hàng xuất khẩu của nước ta, với giá trị 800 - 1.500 USD/tấn. Do đó, việc Hà Nội đẩy mạnh phát triển sản xuất lúa Japonica là hướng đi đúng, trúng, mở ra cơ hội lớn cho gạo chất lượng cao Hà Nội vươn tới thị trường thế giới.

Phó Giám đốc Sở NN&PTNT Hà Nội Nguyễn Xuân Đại cho biết, với mục tiêu hướng tới xuất khẩu gạo, Thành phố phấn đấu đến năm 2020 có 20% diện tích lúa được gieo cấy bằng giống Japonica, năm 2025 là 30% diện tích (khoảng 30.000 ha)... Qua đó, hình thành và phát triển 50 - 60 vùng sản xuất lúa Japonica hàng hóa chất lượng cao, đủ tiêu chuẩn xuất khẩu. Thành phố hỗ trợ phát triển công nghệ sấy, sơ chế, chế biến, bảo quản gạo giống Japonica nhằm nâng cao giá trị sản phẩm gạo Hà Nội. Hình thành từ 3 - 5 chuỗi liên kết giá trị sản phẩm gạo Hà Nội nhằm mở rộng, phát triển thị trường tiêu thụ sản phẩm lúa, gạo Japonica chất lượng cao, góp phần phát triển sản xuất nông nghiệp bền vững.

Thực hiện chủ trương của Thành phố, nhiều địa phương đã và đang tích cực chuyển sang trồng lúa đạt tiêu chuẩn xuất khẩu gạo. Đơn cử như huyện Ứng Hòa, đến nay đã mở rộng được hơn 2.000 ha gieo cấy giống lúa J02. Để thúc đẩy phát triển sản xuất, hướng đến xuất khẩu gạo, huyện tạo điều kiện thuận lợi, chủ động thu hút doanh nghiệp tham gia vào chuỗi sản xuất lúa gạo. Đồng thời, tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho nông dân về sản xuất lúa gạo an toàn đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng trong nước và xuất khẩu.

Đỗ Hương