PGS.TS Nhà giáo ưu tú Nguyễn Thừa Hỷ: Nặng tình với Hà Nội

PGS.TS Nhà giáo ưu tú Nguyễn Thừa Hỷ. Ảnh: Diệu Anh

Theo lời kể của PGS.TS Nhà giáo ưu tú Nguyễn Thừa Hỷ, ông sinh ra, lớn lên tại Hà Nội, trong gia đình có bố là người Hà Nội, mẹ là người Hà Tây (cũ). Vì thế, những tinh túy của hai vùng văn hóa cứ tự nhiên mà định hình ngày càng rõ nét trong suy nghĩ, cách ứng xử của người thanh niên Nguyễn Thừa Hỷ năm xưa. Càng học lên cao, chàng thanh niên ấy càng yêu thích lịch sử Việt Nam.

Tốt nghiệp trung học phổ thông ở một trường danh giá nhất Hà Nội thời bấy giờ, thanh niên Nguyễn Thừa Hỷ trở thành sinh viên khóa I, Khoa Lịch sử, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, cùng lớp với những tên tuổi nổi danh của nền sử học nước nhà sau này như Nhà giáo nhân dân Phan Đại Doãn, Vũ Dương Ninh, Lê Mậu Hãn…

Khác với nhiều bạn bè, tốt nghiệp xong ông được điều động đi dạy môn Lịch sử ở trường phổ thông. Mãi tới năm 1990, khi đã 53 tuổi, ông mới về làm cán bộ giảng dạy tại Bộ môn Lịch sử Việt Nam cổ trung đại, Khoa Lịch sử thuộc Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, theo lời mời của GS. Phan Huy Lê, bấy giờ là Chủ nhiệm Bộ môn.

Tưởng như làm thầy giáo phổ thông, dạy thôi chứ không cần phải nghiên cứu. Nhưng ông đã không “an phận”. Với niềm đam mê khoa học, những kiến thức tích lũy được - nhất là từ sách vở viết bằng chữ tiếng Anh, chữ tiếng Pháp và năng lực thâu nhận trời phú, ông âm thầm viết, không quá nhiều, nhưng sâu sắc. Và từ đó đến nay, khi đã ngoài 80 tuổi, niềm đam mê nghiên cứu khoa học của Nhà giáo ưu tú Nguyễn Thừa Hỷ với Thăng Long - Hà Nội chưa bao giờ dừng lại.

Các công trình khoa học của ông khá đồ sộ, trải dài theo thời gian. Sau “Thăng Long-Hà Nội thế kỷ XVII-XVIII-XIX: Kết cấu kinh tế-xã hội của một thành thị trung đại” (năm 1993) là công trình “Kinh tế-xã hội đô thị Thăng Long-Hà Nội thế kỷ XVII-XVIII-XIX”, “Tư liệu văn hiến Thăng Long-Hà Nội: Tuyển tập tư liệu phương Tây” (tập 1), xuất bản năm 2010; “Tư liệu văn hiến Thăng Long-Hà Nội: Tuyển tập tư liệu phương Tây trước năm 1945” (tập 2) vừa xuất bản. Hiện ông đang viết bản thảo cuốn “Lịch sử Việt Nam tập 10 - Đàng Ngoài 1593-1771”...

Là người nghiên cứu 40 năm về Hà Nội, ông nhận xét về Hà Nội đầy khách quan. Đó là một Hà Nội ưu tú, có vẻ đẹp rất riêng. Nhưng mặt trái của Hà Nội cũng rất “ghê gớm”. Việc trọng danh dự, trọng chữ tín là một nét đẹp. Nhưng đôi khi, cái trọng danh dự cũng bị biến hóa thành thứ trọng hình thức bề ngoài, ưa sĩ diện - thứ thị dân hãnh tiến. Theo ông, phải nhìn nhận một cách thẳng thắn đa chiều, dám nhìn vào những “mảng tối” thì mới có thể “chữa” được những “căn bệnh” trong văn hóa Hà Nội hôm nay.

Trong nghiên cứu của mình về Hà Nội, nhà giáo Nguyễn Thừa Hỷ không phân biệt về người Hà Nội gốc hay người Hà Nội nhập cư. Điều ông quan tâm đó là một người sống ở Thủ đô thì có yêu thương, có hiểu biết, thấu cảm và đóng góp gì cho thành phố này hay không? Tại sao Hà Nội lại vẫn lẹt đẹt, thua kém các đô thị bạn bè trong khu vực và trên thế giới trong khi Hà Nội mang trong mình giàu truyền thống học hỏi, chăm chỉ với một nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú?

Ở tuổi 83, tuy sức khỏe yếu nhưng ông vẫn minh mẫn lạ thường. Ông kể rằng sau cơn bạo bệnh, sách và internet trở thành cứu cánh. Giờ trong nhà, ông giữ khoảng 1.000 cuốn sách giấy và 15.000 cuốn sách điện tử, đủ các thể loại.

Trăn trở về sự phát triển văn hóa, con người Hà Nội trong bối cảnh hiện nay, Nhà giáo ưu tú Nguyễn Thừa Hỷ kêu gọi thế hệ trẻ hãy yêu Hà Nội bằng tình yêu “thủy chung, không lay chuyển, dâng hiến và thật lòng”, từ đó, mỗi người nên điều chỉnh thái độ, hành vi ứng xử từ những việc nhỏ nhất, diễn ra thường nhật. Ở góc độ khoa học, nhà nghiên cứu về Hà Nội khẳng định: “Hà Nội còn vô vàn góc cạnh để nghiên cứu. Tôi hy vọng các bạn trẻ hãy tiếp bước những gì thế hệ đi trước đã gợi mở”.

Với những cống hiến không ngừng nghỉ, PGS.TS Nguyễn Thừa Hỷ đã được tặng thưởng danh hiệu Nhà giáo ưu tú, Huân chương Lao động hạng Ba vào năm 2003; Thủ tướng Chính phủ tặng Bằng khen năm 2011. Năm 2012, ông nhận Giải thưởng Nhà nước về khoa học công nghệ trao cho công trình “Thăng Long - Hà Nội thế kỷ XVII - XVIII - XIX: Kết cấu kinh tế - xã hội của một thành thị trung đại”. Năm 2019, ông nhận Giải thưởng lớn - Vì tình yêu Hà Nội của Giải thưởng Bùi Xuân Phái lần thứ 12; được vinh danh là Công dân Thủ đô ưu tú 2019.

Diệu Anh