Xử lý rác thải an toàn: Xây dựng từ nhận thức

Việc phân loại rác được học sinh đón nhận tích cực, đây là tín hiệu đáng mừng để cải thiện nhận thức về rác thải - Ảnh: An Khuê

Rác là tài nguyên

Tại Hà Nội, với hơn 8,4 triệu dân, lượng rác thải hàng ngày khó có thể đong đếm hết. 2 khu xử lý chất thải chính của Hà Nội là Nam Sơn và Xuân Sơn luôn trong tình trạng quá tải.

Một cảnh tượng điển hình cho sự quá tải này là vào khoảng tháng 10/2020, người dân đã nhiều lần chặn xe chở rác vào bãi rác Nam Sơn. Rõ ràng, những áp lực và hệ luỵ môi trường người dân ở đây đang phải gánh chịu là không nhỏ.

Bãi rác Nam Sơn được xây dựng từ những năm 1996. Sau nhiều lần mở rộng và chia giai đoạn, đến nay bãi này có diện tích đang là khoảng 120 ha. Dự án được quy hoạch đến năm 2020 với quy mô 157 ha, đến năm 2030 là 257 ha và đến năm 2050 là 280 ha tại các xã Bắc Sơn, Nam Sơn và Hồng Kỳ (Sóc Sơn). Bãi có nhiệm vụ xử lý rác của 12 quận nội thành và 5 huyện ngoại thành Hà Nội.

Thực tế, nếu vẫn giữ tư duy rác là thứ bỏ đi thì việc “chung sống” với số lượng rác ngày một lớn là áp lực của tất cả mọi người. Nhưng nếu biến rác thành tài nguyên thì việc xử lý sẽ có phương pháp và kế hoạch bài bản hơn để tận dụng nguồn nguyên liệu này.

Các nguồn nguyên liệu có thể tái chế như: rác hữu cơ, giấy, nhựa, kim loại… bị vùi chôn trong đất có thể phải mất hàng trăm năm sau mới có thể phân hủy. Trong khi đó, việc tái chế rác thải không chỉ có ý nghĩa về mặt môi trường mà còn đem lại lợi ích về kinh tế. Đặc biệt, với lượng hữu cơ lớn trong rác thải sinh hoạt (ước tính khoảng 50 - 70%), đây sẽ là nguồn nguyên liệu dồi dào để sản xuất phân vi sinh, một loại phân rất tốt cho cây trồng và thân thiện với môi trường.

Rác thải hiện nay chưa được các gia đình quan tâm đúng mức, hầu hết mọi người đều quan niệm cái gì không dùng được thì vứt đi. Tâm lý người dân cho rằng, việc phân loại rác là do đơn vị quản lý rác thải thực hiện. Thế nhưng, với số lượng rác thải khổng lồ thu gom hàng ngày thì việc phân loại càng khó khăn hơn, gây quá tải cho các bãi rác. Việc xử lí rác thải là một vấn đề khách quan và cần thiết trong mọi hoạt động sinh hoạt và sản xuất kinh doanh của con người. Nó làm giảm nguy cơ gây ô nhiễm và hạn chế tối đa các chất thải tồn đọng từ việc sinh hoạt và sản xuất của con người. Vấn đề ô nhiễm nguồn nước cũng trở thành một vấn đề vô cùng nghiêm trọng không chỉ bởi người dân và một số cơ sở thường xuyên xả các loại nước thải ra môi trường mà còn là do rác thải gây ô nhiễm nguồn nước gây ra.

Rác sẽ là nguồn nguyên liệu đầu vào của ngành tái chế, đây là một hướng đi tất yếu trong nền kinh tế tuần hoàn. Ý thức của con người là yếu tố quyết định đến việc bỏ rác đúng nơi quy định cũng như phân loại rác thải.

Mô hình mới để cải thiện nhận thức

Mới đây, Hiệp hội Môi trường đô thị và Khu công nghiệp Việt Nam, Tạp chí Môi trường và Đô thị Việt Nam và Liên minh tái chế bao bì Việt Nam (PRO Việt Nam) đã phối hợp triển khai Chương trình truyền thông "Nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi của cộng đồng trong việc phân loại, tái sử dụng và tái chế rác thải nhằm thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn hướng đến phát triển bền vững”.

Chương trình bắt đầu được triển khai ngày 1/9 tại TP Hà Nội, TPHCM, TP Huế, TP Đà Nẵng và TP Cần Thơ. Cụ thể, chương trình được triển khai nhằm chung tay nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi của cộng đồng trong việc phân loại, tái sử dụng và tái chế rác thải nhằm thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn hướng đến phát triển bền vững.

Chương trình sẽ phối hợp với các công ty môi trường đô thị tại 5 thành phố lớn là Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị Hà Nội (Urenco), Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị TP Hồ Chí Minh (Citenco), Công ty Cổ phần Môi trường đô thị Huế, Công ty Môi trường đô thị Đà Nẵng và Công ty Cổ phần Môi trường đô thị Cần Thơ.

Trong năm đầu tiên, Chương trình dự kiến sẽ hướng dẫn việc phân loại rác tại nguồn đến 9.000 hộ gia đình, 6.000 học sinh tiểu học, trung học cơ sở tại 5 thành phố này.

Tại Hà Nội, Urenco Hà Nội và Pro PRO Việt Nam đã ký kết Thỏa thuận hợp tác chiến lược nhằm thực hiện Dự án "Quản lý, phân loại rác thải tái chế nhằm thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn” trong 5 năm, từ 2021 - 2025. Giai đoạn đầu được triển khai trên địa bàn quận 04 quận: Hoàn Kiếm, Ba Đình, Hai Bà Trưng và Đống Đa từ ngày 10/6 đến 9/6/2022 với mục tiêu thu gom 2.700 tấn rác tái chế các loại, tiếp cận tuyên truyền đến 100% số người dân trên địa bàn và thu hút 50% số người dân trong số đó tham gia dự án.

Tại TPHCM, Citenco Hồ Chí Minh cũng đã ký kết hợp tác với PRO Việt Nam từ đầu tháng 11-2020 về việc xây dựng mạng lưới thu gom và xử lý rác thải tái chế từ chương trình phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn. Chất thải tái chế sẽ được thu gom tại các trạm trung chuyển, tại các chủ nguồn thải có khối lượng phát sinh lớn và tại các cơ quan đoàn thể trên địa bàn thành phố. Tại đây, người dân có thể đổi rác tái chế lấy quà tặng hoặc đổi thành tiền. Rác tái chế sau khi thu gom sẽ phân thành 5 nhóm để tái chế thành các sản phẩm cung cấp như hạt nhựa, thủy tinh, nylon… Chương trình tại TPHCM đặt mục tiêu thu gom và xử lý 200 tấn rác thải tái chế mỗi ngày, thúc đẩy các hoạt động thu gom, thu hồi, tái chế và sử dụng nguồn tài nguyên từ rác thải.

Tại TP Huế, Chương trình sẽ thực hiện các hoạt động truyền thông trực tiếp tới các hộ gia đình, cơ quan, trường học và truyền thông gián tiếp qua các tin bài đăng trên truyền hình, website, fanpage, báo in, báo điện tử, đồng bộ với chương trình kế hoạch phân loại chất thải rắn tại nguồn trên địa bàn của UBND Thành phố Huế. Tại thành phố Đà Nẵng và Cần Thơ, Chương trình sẽ triển khai các điểm truyền thông, thu mua rác tái chế lưu động tại các khu dân cư và tại trường học.

Theo kế hoạch, mỗi thành phố sẽ có từ ba đến bốn điểm truyền thông thu mua rác tái chế lưu động do Đoàn thành niên của các công ty môi trường phụ trách và được sự chấp thuận của UBND phường, xã. Sau khi phân loại, người dân có thể mang rác tái ra các điểm thu mua hoặc tích điểm đổi quà. Giá thu mua rác tái chế sẽ được tính theo giá thị trường tại thời điểm mua bán.

Đối với một số trường tiểu học, trung học cơ sở được chọn tham gia chương trình và được UBND quận, huyện, phòng giáo dục đồng ý thống nhất cách thức triển khai, cán bộ của Chương trình sẽ tổ chức buổi giới thiệu, hướng dẫn đối với toàn bộ lãnh đạo, giáo viên và cô phụ trách, thành lập đội "Biệt đội dũng sĩ xanh” từ các Đội sao đỏ… của trường. Chương trình sẽ ký hợp đồng thu gom rác định kỳ với nhà trường nếu có nhu cầu và rác tái chế sau phân loại (nhựa, giấy, vỏ hộp sữa, bao bì mềm) đạt số lượng lớn.

Các công ty môi trường sẽ vận chuyển rác tái chế từ các điểm truyền thông, thu mua, trường học về điểm tập kết tại các kho được chỉ định, tại đây rác sẽ được làm sạch , phân loại lần cuối, đóng gói và cung cấp cho các đơn vị có cấp phép hoạt động chính quy để thực hiện tái chế.

An Khuê