Bước đệm để ‘hồi sinh’ các dòng sông tại Thủ đô Hà Nội

Đẩy mạnh chiến dịch nạo vét bùn, khơi thông dòng chảy sông Tô Lịch

Trong những ngày tháng 3, hàng chục công nhân vẫn đang miệt mài nạo vét bùn từ lòng sông Tô Lịch với hàng loạt phương án xử lý nước thải, chỉnh trang cảnh quan, và nâng cao ý thức người dân. Hành động này cho thấy Hà Nội đang quyết tâm thay đổi diện mạo các dòng sông nội đô, mang lại hy vọng cho hàng triệu cư dân Thủ đô.

Từ đầu tháng 2/2025, Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội đã triển khai chiến dịch nạo vét tổng thể sông Tô Lịch, với mục tiêu hút khoảng 50.000 - 60.000m³ bùn thải trước tháng 8/2025. Công việc được thực hiện chủ yếu vào ban đêm để giảm thiểu ảnh hưởng đến giao thông đô thị.

Trực tiếp giám sát chất lượng và xử lý những sự cố phát sinh trong quá trình thi công, anh Nguyễn Văn Điện, Phó Giám đốc Xí nghiệp Thi công cơ giới xây lắp cho biết, trung bình mỗi đêm, đơn vị sẽ tiến hành nạo vét bùn được khoảng 60m xuôi về phía hạ lưu sông Tô Lịch. Dự kiến trong thời gian tới, đơn vị sẽ huy động thêm máy móc, nhân lực để tăng lên 120m/đêm.

Anh Điện cho biết, khó khăn nhất là vừa thi công nạo vét vừa phải bảo đảm an toàn giao thông. Bên cạnh đó, thời tiết cũng làm ảnh hưởng đến tiến độ. Nếu mưa to, nước sông dâng cao thì không thể thi công được. Do đó, đơn vị đang cố gắng hoàn thành công việc trước mùa mưa.

Ông Trịnh Ngọc Sơn, Phó Tổng Giám đốc Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội cho biết, việc nạo vét bùn thải ở sông Tô Lịch được đơn vị thực hiện hằng năm. Tuy nhiên, trong năm 2024, sông không được nạo vét do thi công xây dựng hệ thống cống bao dọc 2 bờ thuộc dự án Hệ thống xử lý nước thải Yên Xá. Vì vậy, lượng bùn thải tồn đọng nhiều hơn so với các năm.

Ông Trịnh Ngọc Sơn cho hay, hiện đơn vị đang tập trung thực hiện nhiệm vụ tại khu vực thượng lưu và bảo đảm xử lý dứt điểm cho đến khu vực cầu Lủ. Đơn vị đã thực hiện nạo vét được hơn 5.000-6.000m3 bùn thải và dự kiến đến hết ngày 30/4/2025 sẽ nạo vét khoảng 50.000m3 bùn thải. Để đạt được mục tiêu trên, công ty tổ chức cho công nhân lao động làm việc cả ngày và đêm, với ca làm việc từ 9-16h và từ 20h - 3h sáng hôm sau.

Hoạt động nạo vét không chỉ nhằm khơi thông dòng chảy mà còn là bước chuẩn bị quan trọng cho các dự án lớn hơn. Việc làm sạch lòng sông sẽ tạo điều kiện để bổ cập nước từ sông Hồng với kinh phí dự kiến khoảng 550 tỉ đồng, nhằm giúp thau rửa và cải thiện chất lượng nước sông Tô Lịch. Đây là một phần trong kế hoạch tổng thể của thành phố nhằm giải quyết ô nhiễm không chỉ cho sông Tô Lịch, mà còn cho các dòng sông khác như Nhuệ, Đáy và hệ thống sông nội đô.

Ông Phạm Thanh Tài, người dân sống ven sông kỳ vọng, hơn 10 năm sống ở đây ông chưa từng thấy sông sạch. Ông cho rằng, việc nạo vét, làm sạch sông Tô Lịch nếu thành công thì cũng sẽ làm cho các con sông khác ở Hà Nội thay đổi. Do đó, ông mong rằng Hà Nội sẽ đẩy mạnh hơn nữa các hoạt động, giải pháp để sớm "hồi sinh" được sông Tô Lịch.

Cùng với việc nạo vét, làm sạch sông Tô Lịch, Hà Nội đang dồn lực để hoàn thiện các dự án xử lý nước thải, đây chính là chìa khóa để làm sạch các dòng sông ô nhiễm. Dự án Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá, với tổng đầu tư hơn 16.000 tỉ đồng, là tâm điểm của kế hoạch này. Dự án này có công suất thiết kế lên tới 270.000m³/ngày đêm, đóng vai trò trọng yếu trong việc thu gom và xử lý nước thải trước khi xả ra sông Tô Lịch và các nhánh sông khác.

Hiện dự án đã đạt trên 90% tiến độ xây dựng và dự kiến đi vào vận hành thông suốt trong thời gian tới. Khi hoàn thành, nhà máy sẽ giúp giảm đáng kể lượng nước thải sinh hoạt chưa qua xử lý đổ trực tiếp vào sông, góp phần cải thiện chất lượng nước.

Theo các chuyên gia môi trường, để giải quyết ô nhiễm các con sông tại Hà Nội, cần có cách tiếp cận tổng thể, trong đó việc kiểm soát nguồn xả thải là yếu tố then chốt. Dự án Yên Xá là bước tiến quan trọng, nhưng phải kết hợp đồng bộ với các hệ thống thu gom khác để mang lại hiệu quả lâu dài.

Tuy nhiên, tiến độ vẫn là thách thức lớn. Các dự án xử lý nước thải cần được giám sát chặt chẽ về chất lượng và thời gian. Nếu chậm trễ, nỗ lực nạo vét và bổ cập nước sẽ không đạt hiệu quả lâu dài. Lời cảnh báo này càng thêm ý nghĩa khi Hà Nội đặt mục tiêu đến năm 2030, 30% nước thải đô thị sẽ được xử lý đạt chuẩn trước khi xả ra môi trường, theo Quy hoạch tài nguyên nước quốc gia.

Về phương án làm sạch sông Tô Lịch và bổ sung nước nhằm cải thiện môi trường Thủ đô, Chủ tịch UBND TP. Hà Nội Trần Sỹ Thanh đã giao Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật và nông nghiệp thành phố chủ trì, phối hợp với Sở Xây dựng rà soát toàn bộ các cửa xả nước thải để bổ sung hệ thống cống thu gom triệt để nước thải hai bên về Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá.

Cơ quan này cũng được giao nghiên cứu xây dựng các đập dâng trên sông Tô Lịch (bao gồm đập chữ T tại ngã ba sông Tô Lịch gần chùa Long Quang, huyện Thanh Trì và các đập cao su để giữ mực nước trên sông) bổ sung vào Dự án hệ thống xử lý nước thải Yên Xá đang triển khai.

Đại diện Sở Xây dựng Hà Nội cho biết, cơ quan này được giao chủ trì nghiên cứu, đề xuất phương án lấy nước từ hồ Tây để bổ sung cho sông Tô Lịch trong trường hợp cần thiết để giữ mực nước sông Tô Lịch qua cửa điều tiết hồ Tây A - Cống Đõ - Mương Thụy Khuê hoàn thành trong tháng 8/2025.

Về lâu dài, Sở Xây dựng Hà Nội sẽ phối hợp với quận Tây Hồ rà soát các quy hoạch có liên quan, nghiên cứu kỹ, đề xuất phương án bổ cập nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch theo trục đường Võ Chí Công bảo đảm vừa bổ cập nước sông Tô Lịch vừa điều tiết mực nước hồ Tây được ổn định.

Chung tay làm sạch sông Tô Lịch bằng hàng loạt hành động cụ thể

Không dừng lại ở hạ tầng, Hà Nội còn tập trung chỉnh trang cảnh quan hai bên sông Tô Lịch như một phần của kế hoạch làm sạch các dòng sông. Với sự quyết tâm cao, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội được giao nhiệm vụ phối hợp với các quận, huyện dọc sông thực hiện vệ sinh môi trường, thu gom rác thải, và trồng cây xanh, hoa cảnh.

Tại quận Tây Hồ, phong trào dọn dẹp ven sông đã thu hút hàng trăm người dân tham gia. Bên cạnh đó, công tác tuyên truyền nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cũng được đẩy mạnh. Các quận như Ba Đình, Đống Đa, và Cầu Giấy đã lắp đặt camera giám sát để ngăn chặn hành vi xả rác bừa bãi. Thành phố cũng phát động phong trào "Sáng - Xanh - Sạch - Đẹp", khuyến khích người dân phân loại rác tại nguồn và giảm thiểu xả thải trực tiếp ra sông.

Những nỗ lực này không chỉ áp dụng cho sông Tô Lịch mà còn là mô hình để Hà Nội triển khai trên các dòng sông khác. TS Đào Trọng Tứ, chuyên gia sông ngòi, đánh giá, những hành động thiết thực, cụ thể đang được Hà Nội triển khai mạnh mẽ với sự quyết tâm cao, bên cạnh đó công tác tuyên truyền đang tạo ra hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ. Theo ông Tứ, nếu thành công với sông Tô Lịch, Hà Nội có thể nhân rộng cho sông Nhuệ, Kim Ngưu, hay Sét.

Nhìn từ những việc đang được tiến hành khẩn trương cho sông Tô Lịch, người dân Hà Nội đang đặt nhiều hy vọng vào sự thay đổi. Không chỉ cải thiện chất lượng nước, kế hoạch này còn hướng tới việc biến các dòng sông thành trục cảnh quan đô thị, phục vụ du lịch và nâng cao chất lượng sống.

Ngoài sông Tô Lịch, TP. Hà Nội đang đặt mục tiêu cải tạo hàng loạt con sông ô nhiễm khác như sông Nhuệ, sông Đáy và sông Kim Ngưu. Theo các chuyên gia, việc làm sạch toàn bộ hệ thống sông nội đô sẽ giúp cải thiện môi trường sống và nâng cao chất lượng nước sinh hoạt cho người dân. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu lớn là làm sạch sông Tô Lịch nói riêng và các con sông ô nhiễm khác nói chung, Hà Nội cần những giải pháp mang tính đột phá và bền vững.

GS.TS Trần Đức Hạ, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu cấp thoát nước Việt Nam cho biết, đặc điểm thoát nước của TP. Hà Nội là hệ thống thoát nước chung, cho nên đối tượng xả thải dọc các sông không thể thu gom vào hệ thống chung đang chiếm tới 12% tổng lưu lượng nước thải. Vì vậy, cần phải tạo dòng chảy cho các dòng sông này bằng cách bổ sung nước sạch, đưa chúng về đúng chức năng thoát nước mưa. Bổ cập nguồn nước sạch từ sông Hồng để bảo đảm dòng chảy tự nhiên, làm cân bằng hệ sinh thái đồng thời cấp nước nông nghiệp vào mùa khô cho khu vực phía đông Hà Nội.

Trong khi đó, GS.TS Dương Thanh Lượng, nguyên Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Thủy lợi lại cho rằng, để "hồi sinh" lại các dòng sông phải có dòng chảy tối thiểu đạt 0,3m3/s mới cho phép xả thải vào, nhưng hiện các dòng sông của Hà Nội đều không đạt tốc độ này. Nếu có dòng chảy, sông sẽ có cơ chế tự làm sạch tự nhiên, không làm ô nhiễm cho lưu vực sông.

Thùy Chi