Câu chuyện làng nghề qua Bảo tàng sinh thái Làng cổ Bát Tràng

Gốm Bát Tràng là địa chỉ hàng hóa được khẳng định chất lượng trên thị trường

Theo Chủ tịch Hiệp hội Thủ công Mỹ nghệ và làng nghề Hà Nội Hà Thị Vinh, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Doanh nghiệp xã hội Tinh hoa Làng nghề Việt, Giám đốc Công ty TNHH Gốm Sứ Quang Vinh, Bát Tràng là một làng cổ bên tả ngạn sông Hồng, có quá trình gắn bó lâu dài với Thăng Long - Hà Nội. Trải qua thời gian, cộng đồng và nhân dân làng Bát Tràng với các dòng họ đã hình thành, bồi đắp nên bề dày truyền thống văn hóa, lịch sử và di sản văn hóa quý báu.

Đến nay, làng gốm Bát Tràng đã trở thành biểu tượng văn hóa nghề truyền thống của Hà Nội và là niềm tự hào của người dân Hà thành. Gốm Bát Tràng đã trở thành thương hiệu, là địa chỉ hàng hóa đã được khẳng định chất lượng trên thị trường trong nước và quốc tế.

Không chỉ nổi tiếng với nghề gốm truyền thống - di sản văn hoá phi vật thể trong Danh mục quốc gia, Bát Tràng còn được biết đến như một ngôi làng mang những giá trị văn hoá, lịch sử đặc sắc, ẩn chứa qua các công trình kiến trúc đồ sộ, hoành tráng, những lễ hội và nghệ thuật ẩm thực độc đáo… của một ngôi làng gần ngàn năm tuổi.

Làm thế nào để làng gốm Bát Tràng phát triển hơn nữa, góp phần bảo vệ môi trường sinh thái - nhân văn, giữ gìn bản sắc văn hoá và tạo nền tảng cho phát triển kinh tế xã hội địa phương là mong mỏi, trăn trở của nhiều người dân Bát Tràng.

"Tôi đã đi nhiều nước, nhiều khu vực, tôi đi thăm nhiều bảo tàng của họ và luôn trăn trở một câu hỏi: Tại sao họ làm được bảo tàng sinh thái mà quê mình có hàng nghìn câu chuyện hay, có bề dày lịch sử hàng nghìn năm… lại không thể làm? Bát Tràng có một nền văn hóa rất sâu sắc đó là có nghề mới có làng và có nghề nhưng không có ruộng. Bởi vậy người dân trong làng Bát Tràng tư duy thành thị song lại sống ở trong văn hóa của làng, họ quyết chí đi theo nghề, làng chưa bao giờ tắt lửa đỏ để phát triển nghề thịnh vượng", bà Hà Thị Vinh nói.

Lưu giữ văn hóa làng nghề qua Bảo tàng sinh thái

Những năm gần đây, được sự quan tâm của lãnh đạo và chính quyền các cấp, hoạt động bảo vệ, phát huy di sản văn hoá của Bát Tràng đã bước đầu khởi sắc. Năm 2019, Bát Tràng được công nhận Điểm du lịch của TP. Hà Nội. Năm 2022, nghề truyền thống gốm làng Bát Tràng được đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.

Địa phương đầu tiên đang được các chuyên gia đề xuất triển khai mô hình này đó là làng cổ Bát Tràng - nơi sở hữu di sản văn hoá phi vật thể trong Danh mục quốc gia với Nghề truyền thống gốm Bát Tràng.

Các sản phẩm gốm, lò nung gốm, thậm chí là toàn bộ không gian kiến trúc cổ hay con người tại đây đều có thể trở thành một phần của bảo tàng sinh thái Bát Tràng.

Bảo tàng sinh thái Làng cổ Bát Tràng được thiết lập sẽ là bảo tàng ngoài công lập, theo hình thức sở hữu tập thể là cộng đồng người dân Bát Tràng. Chính quyền và cơ quan quản lý nhà nước các cấp sẽ hướng dẫn và kiểm soát hoạt động của Bảo tàng sinh thái Làng cổ Bát Tràng theo đúng quy định của luật pháp. Các nhà khoa học đóng vai trò tư vấn và hướng dẫn nghiệp vụ chuyên môn.

Nếu như với bảo tàng truyền thống khách tham quan chỉ được tiếp xúc với hiện vật, mẫu vật. Mô hình bảo tàng sinh thái hay bảo tàng "sống" sẽ cho du khách tiếp xúc trực tiếp với một không gian mở, với những người tạo ra hiện vật, làm nên giá trị của làng nghề và tìm hiểu trực tiếp về cuộc sống hằng ngày, văn hoá của họ.

TS. Nguyễn Thị Thu Trang, Chuyên gia về bảo tàng sinh thái nhấn mạnh, mô hình Bảo tàng sinh thái sẽ lưu giữ các nét truyền thống lâu đời mang lại giá trị, tiếng vang cho địa danh như tại Bát Tràng là công trình công cộng, dân dụng mang kiến trúc cổ lâu đời như: Đường làng, đền chùa, giếng làng 400 năm tuổi, lò bầu nung 100 năm tuổi, ẩm thực và đặc biệt là nghề gốm thủ công lâu đời. Ngoài việc bảo tồn, hạ tầng cảnh quan cũng sẽ được chỉnh trang đồng bộ và người dân tại đây cũng sẽ trở thành những hướng dẫn viên hay chính là người vận hành mô hình bảo tàng sinh thái này.

"Là con của đất Bát Tràng, tôi tin tưởng người dân Bát Tràng sẽ thành công với mô hình Bảo tàng sinh thái nhờ sự chung tay của các nghệ nhân, doanh nghiệp... Qua đó sẽ lưu giữ cho thế hệ mai sau những giá trị tốt đẹp, cũng như góp phần phát triển kinh tế, gắn văn hóa với du lịch làng nghề...", bà Hà Thị Vinh nhấn mạnh.

Đồng thời cho rằng, Bảo tàng sinh thái được thiết lập tại Bát Tràng sẽ giúp cho các nét văn hóa đặc sắc của Bát Tràng tiếp tục "sống" trong môi trường văn hóa làng cổ, cộng đồng chủ thể được hưởng lợi, kinh tế - xã hội của địa phương được nâng cao. Đó là những lợi ích hiện hữu trước mắt.

Hơn thế, hình ảnh Bát Tràng nói riêng và Hà Nội được tôn vinh, văn hóa địa phương và quốc gia được bảo tồn, phát huy và mở rộng hội nhập bằng kênh du lịch văn hóa. Đó là những lợi ích lớn hơn nhiều và khó đong đếm.

Diệu Anh