Đề án xây dựng công viên văn hóa cảnh quan bãi giữa sông Hồng: Tầm nhìn và giải pháp

Vùng đất phù sa bồi đắp nhiều tiềm năng phát triển

Khu vực bãi giữa sông Hồng thuộc địa giới quản lý của nhiều phường bao gồm Tứ Liên, Yên Phụ (quận Tây Hồ), Phúc Xá (quận Ba Đình), Phúc Tân, Chương Dương (quận Hoàn Kiếm), Ngọc Thụy (quận Long Biên).

Nằm trong không gian văn hóa sông Hồng, hài hòa với cảnh quan hai bên bờ và cầu Long Biên lịch sử, bãi giữa sông Hồng chứa tiềm năng lớn để phát triển thành không gian văn hóa sáng tạo phục vụ người dân và du khách.

Đặc biệt, bãi giữa sông Hồng rất gần không gian đi bộ hồ Hoàn Kiếm. Trong khi không gian đi bộ hồ Hoàn Kiếm đang quá tải, chật chội thì bãi giữa sẽ là một không gian mở rộng với nhiều hoạt động hơn.

Có rất nhiều tiềm năng, bãi giữa sông Hồng là vùng đất phù sa bồi đắp trong nhiều năm với diện tích khoảng 23ha, được phủ xanh bởi cây cối. Tuy nhiên, bãi giữa sông Hồng hiện chủ yếu được sử dụng để trồng rau màu và còn nhiều diện tích bỏ hoang gây lãng phí lớn. Công tác quản lý đất đai, trật tự xây dựng, bảo đảm vệ sinh môi trường khu vực bãi giữa còn nhiều tồn tại, ảnh hưởng đến cảnh quan và môi trường sống trong khu vực.

Nhiều chuyên gia cho rằng, lịch sử phát triển các đô thị ở Việt Nam cũng như trên thế giới luôn gắn liền với các dòng sông; thủ đô Hà Nội cũng gắn liền với sự hình thành và phát triển của hệ thống mặt nước, đặc biệt là sông Hồng.

Trải qua thời gian, biến đổi của địa lý và cả của con người, vai trò của sông Hồng ngày càng ăn sâu vào đời sống đô thị. Đến nay, sông Hồng không chỉ là một trong 5 yếu tố di sản đô thị (phố cổ, phố cũ, các công trình di tích lịch sử, làng xóm đô thị hóa, hệ thống hồ ao và sông Hồng) đem lại giá trị đặc trưng cho một đô thị lớn như Hà Nội, mà đã đi vào ký ức, tình cảm của bao thế hệ người dân Hà Nội.

Hiện nay, Hà Nội đã tham gia Mạng lưới các TP. Hà Nội sáng tạo của UNESCO. Quy hoạch phân khu đô thị sông Hồng đã được UBND TP. Hà Nội phê duyệt. Theo các chuyên gia, đó là điều kiện thuận lợi để phát triển sông Hồng thành trục cảnh quan quan trọng, đặc biệt là khu vực bãi giữa sông Hồng, nhằm tạo lập không gian kiến trúc cảnh quan không gian văn hóa sáng tạo và phát triển kinh tế xã hội của thành phố.

KTS. Trần Ngọc Chính, Chủ tịch Hội Quy hoạch và Phát triển đô thị Việt Nam cho rằng, định hướng này sẽ là "điểm tựa" để đưa sông Hồng trở thành khung thiên nhiên, điểm nhấn đặc sắc của đô thị Hà Nội trong tương lai.

Để có thể khai thác xây dựng công viên một cách hiệu quả, KTS Trần Ngọc Chính cho rằng, khi quy hoạch công viên văn hóa cảnh quan ở khu vực bãi giữa sông Hồng cần đặc biệt quan tâm đến việc kết nối các yếu tố cốt lõi như thiên nhiên, văn hóa và cộng đồng xã hội vì không chỉ mang thiên nhiên đến cho việc thư giãn và rèn luyện sức khỏe mà còn là nơi cho các hoạt động văn hóa, giao lưu xã hội.

Việc quy hoạch và thiết kế công viên tốt không chỉ giúp tăng cường chất lượng sống trong đô thị mà còn giúp cho đô thị trở nên bền vững hơn. Hơn nữa, cần phải quan tâm đến tác động của một khu đô thị tới môi trường nhất là sức chịu tải của bãi bồi khi nơi đây trở thành địa điểm văn hóa, trung tâm vui chơi giải trí.

Bên cạnh đó, việc quản lý, khai thác không gian công cộng bãi giữa sông Hồng sẽ tạo thành điểm tham quan du lịch bổ trợ cho khu phố cổ, khu phố cũ Hà Nội, đồng thời góp phần giải quyết các vấn đề về quản lý, chống lấn chiếm đất bãi nổi giữa và bãi ven sông Hồng, khôi phục lại giao thông đường sông, cải thiện môi trường, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội, phù hợp với Quy hoạch phân khu đô thị sông Hồng, tạo lập hình ảnh TP. Hà Nội hiện đại và sinh thái hai bên sông Hồng, có bản sắc và truyền thống lâu đời, cùng với việc tôn trọng các khu vực bảo tồn, đặc biệt là đoạn đi qua đô thị trung tâm.

Kinh nghiệm từ thế giới

Ông Nguyễn Đỗ Dũng, Tổng Giám đốc Công ty Tư vấn Quốc tế enCity (đơn vị quy hoạch Khu đô thị sáng tạo Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh), cho rằng bãi giữa sông Hồng là cơ hội lớn của Hà Nội để tạo ra không gian xanh ngay trong lòng thành phố.

Theo ông Dũng, việc này thế giới đã có nhiều mô hình hay, Trung Quốc có rất nhiều mô hình như vậy mà tiêu biểu là bãi sông tại Puyangjiang River Corridor tỉnh Chiết Giang, họ đã làm những cây cầu đi bộ sang bãi giữa, biến nơi đây thành không gian xanh được đông đảo du khách biết tới. Thậm chí họ còn tạo các trải nghiệm khi đến không gian này mùa nước ngập, vô cùng thú vị, ông Dũng nói và nêu ví dụ ở Việt Nam có cây cầu Long Biên, nếu trở thành cầu đi bộ thì sẽ là kết nối hoàn hảo cho công viên bãi giữa.

Tại Nhật Bản, Đài Loan (Trung Quốc), bãi sông là nơi hoạt động du lịch, sân bóng, sân golf, nước ngập thì dừng hoạt động. Nhà đầu tư phải chịu trách nhiệm bảo dưỡng sau lũ rút, bù lại, họ được một vị trí kinh doanh vô cùng thuận lợi.

Hay như ở Singapore, họ trồng cây, làm lưới hiện đại, thả chim chóc, tạo không gian trải nghiệm cho du khách.

Từng bước hiện thực hóa định hướng xây dựng Công viên văn hóa

Theo đại diện Viện Quy hoạch Xây dựng Hà Nội, để từng bước hiện thực hóa định hướng xây dựng Công viên văn hóa cảnh quan bãi giữa sông Hồng, trước hết thành phố Hà Nội cần nghiên cứu lập đề án, quy hoạch chi tiết bãi giữa sông Hồng thành công viên văn hóa đa chức năng, quy hoạch các tuyến đường giao thông kết nối từ nội đô và từ thành phố phía Bắc, xây dựng các quảng trường, đài vọng cảnh để tận dụng các không gian khoáng đạt của cảnh quan bầu trời, mặt nước, xây dựng các công trình tiện ích phục vụ nhu cầu nghỉ ngơi, tham quan của người dân và du khách.

Bàn về việc tổ chức không gian bãi giữa sông Hồng kết nối trục sông Hồng đóng góp cho tương lai đô thị Hà Nội, TS. KTS Phan Đăng Sơn, Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam cho rằng, ngoài hệ thống cầu, thành phố nên tập trung thiết lập các tuyến giao thông ngầm dưới lòng sông để kết nối đô thị hai bờ; tổ chức các vành đai xanh, tổ hợp cảnh quan, cần lựa chọn hệ sinh thái khả thi với đặc điểm vùng cận sông, vùng ngập nước; thay thế cơ bản tuyến đê đất hiện nay bằng tường chắn bê tông với cao độ và độ bền tương ứng…

Về giải pháp cho trục cảnh quan trung tâm, Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam đề xuất cần tổ chức cảnh quan bình dị, mang hơi thở làng giàu bản sắc và giàu tính chất sinh thái bản địa; tổ chức tiểu cảnh đều khắp. Bãi giữa nên hướng về quy hoạch sinh thái nông nghiệp công nghệ cao với kết nối đặc sắc vùng miền.

Cần có chính sách đặc thù khi lập quy hoạch

KTS Nguyễn Bá Nguyên, Phó Giám đốc Sở Quy hoạch Kiến trúc Hà Nội cho biết, theo quy hoạch chung và quy hoạch phân khu đô thị sông Hồng, khu vực bãi giữa và bãi bồi ven sông được định hướng xây dựng công viên cây xanh cảnh quan, công viên văn hóa, quảng trường đô thị và các công trình mang biểu tượng của Thủ đô.

Bãi nổi sông Hồng và ven sông được phù sa bồi đắp nhiều năm. Những năm gần đây, diện tích bãi giữa ít thay đổi theo sự lên, xuống của nước lũ do mực nước sông Hồng hiếm khi lên cao. Khu vực này thuộc địa giới quản lý của bốn quận Tây Hồ, Hoàn Kiếm, Long Biên, Ba Đình.

Ông Nguyên cho biết, trước hết thành phố sẽ nghiên cứu lập đề án, quy hoạch chi tiết bãi giữa thành công viên văn hóa đa chức năng, quy hoạch các tuyến đường giao thông kết nối từ nội đô và thành phố phía Bắc trong tương lai (theo quy hoạch chung Thủ đô đang xây dựng) và các công trình dịch vụ tiện ích, phục vụ tổ chức sự kiện văn hóa, nghệ thuật lớn.

Theo lãnh đạo Sở Quy hoạch Kiến trúc, Hà Nội cần được trao chính sách đặc thù để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong lập quy hoạch chi tiết khu công viên bãi giữa sông Hồng.

Bàn về quy hoạch chi tiết khu vực bãi giữa sông Hồng, TS. KTS Tạ Nam Chiến, Chủ tịch quận Ba Đình, đề xuất quy hoạch công viên sông Hồng bao gồm khu vực đầu tư mới có phạm vi toàn bộ bãi giữa và khu vực ven sông; khu vực cải tạo chỉnh trang gồm khu dân cư tập trung bên ngoài đê thuộc các phường: Phúc Tân, Chương Dương (quận Hoàn Kiếm), Phúc Xá (quận Ba Đình), Tứ Liên, Quảng An, Nhật Tân (quận Tây Hồ) và Ngọc Thụy (quận Long Biên).

Đồng thời, thành phố tạo dựng các quảng trường tại khu vực bãi giữa, tạo các điểm nhấn không gian và các giá trị cảnh quan cần kết nối như cầu Long Biên, chợ Đồng Xuân, tháp nước Hàng Đậu...

Kỳ vọng vào "Đề án xây dựng Công viên văn hóa cảnh quan bãi giữa sông Hồng", Chủ tịch UBND quận Long Biên Nguyễn Mạnh Hà bày tỏ, đề án sẽ giúp thay đổi diện mạo cảnh quan khu vực, giải quyết các vấn đề bất cập, đánh thức tiềm năng không gian công cộng rộng lớn. Cùng với đề án này, việc kiểm soát tốt hành lang thoát lũ, tạo dựng cảnh quan thân thiện với môi trường, đáp ứng sinh hoạt cộng đồng, gìn giữ bản sắc văn hóa Việt sẽ là nền tảng phát triển bền vững cho ngành công nghiệp văn hóa Thủ đô.

Để triển khai xây dựng Công viên văn hóa, cảnh quan bãi giữa sông Hồng, cần thiết có cơ sở pháp lý, có định hướng khung, song để cụ thể hóa rất cần có tầm nhìn đồng bộ và rộng (liên quan đến vùng và quốc gia). Trục sông Hồng và bãi giữa, bãi bồi thuộc vùng đang mang lại những kỳ vọng cho sự đột phá sáng tạo từ những mục tiêu đặt ra trong tổng thể quy hoạch xây dựng một đô thị Hà Nội Văn hiến - Văn minh - Hiện đại.

Thùy Chi