‘Đối thoại sóng âm’: Bản sắc Việt qua thanh âm, ngôn ngữ và sáng tạo

Đây là hoạt động nằm trong chuỗi hoạt động hưởng ứng Festival Thăng Long – Hà Nội 2025. Đồng thời là hoạt động để chuẩn bị cho buổi ra mắt chương trình nghệ thuật "Khoảnh khắc Vĩnh Cửu".

Tọa đàm quy tụ các nhà nghiên cứu, nghệ sĩ, nhà quản lý văn hóa và chuyên gia âm thanh nhằm mở ra hướng tiếp cận mới về mối quan hệ giữa ngôn ngữ tiếng Việt, thanh điệu và sóng âm, đồng thời giới thiệu các ý niệm học thuật và nghệ thuật nền tảng cho "Khoảnh khắc Vĩnh Cửu".

"Khoảnh khắc Vĩnh Cửu" là cuộc gặp gỡ giữa di sản và sáng tạo đương đại, giữa nghệ sĩ Việt Nam và Thụy Sĩ, nhằm tạo nên trải nghiệm cảm thụ mới về âm thanh, không gian và ký ức văn hóa. Chương trình mang đến những tác phẩm nghệ thuật giao thoa – nơi nhạc cụ dân gian, tiếng nói Việt, âm thanh điện tử và hình ảnh thị giác cùng hòa quyện, khơi gợi cảm xúc về bản sắc, thời gian và sự trường tồn của văn hóa Việt trong dòng chảy toàn cầu.

"Đối thoại Sóng Âm" không chỉ là phần khởi động học thuật cho "Khoảnh khắc Vĩnh Cửu", mà còn là hành trình lắng nghe bản sắc Việt bằng đôi tai mới – nơi âm thanh trở thành ngôn ngữ kết nối giữa quá khứ, hiện tại và tương lai.

Buổi tọa đàm được thiết kế như một cuộc đối thoại mở giữa giới nghiên cứu, nghệ sĩ và nhà quản lý văn hóa. Tọa đàm gồm 2 phần, Phần 1 với chủ đề "Sóng âm, thanh điệu và ký ức ngôn ngữ Việt"; Phần 2 với chủ đề "Thực hành nghệ thuật – từ âm thanh đến sáng tạo bản địa".

Tại phần 1, các học giả bàn luận về cách âm thanh, thanh điệu và nhạc tính của tiếng Việt phản ánh tư duy, cảm xúc và ký ức văn hóa của người Việt qua hàng nghìn năm.

TS. Trần Hậu Yên Thế, Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam, phân tích mối liên hệ giữa thị giác và âm học trong văn hóa cổ – từ linh vật, điêu khắc đến biểu tượng âm thanh trong mỹ thuật cổ Việt Nam. Ông cho rằng: "Di sản văn hóa Việt Nam mang lại cho chúng ta niềm tin và một nguồn dữ liệu phong phú về âm điệu, âm vực cũng như nghệ thuật biểu diễn. Nghệ thuật có thể giúp con người 'sống chậm' hơn, giữ chân du khách bằng những trải nghiệm giàu cảm xúc. Việc tăng cường yếu tố thị giác trong các buổi biểu diễn khiến không gian nghệ thuật trở nên sinh động, lôi cuốn hơn; đặc biệt là khi trường nhịp và diễn xuất được kết hợp hài hòa, tạo nên trải nghiệm độc đáo".

Bên cạnh đó, PGS.TS. Nguyễn Thị Thu Phương, Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam, chia sẻ chính sách văn hóa và nghiên cứu di sản phi vật thể như cơ sở để xây dựng ngành "âm học bản địa" trong tương lai.

Bà cho biết: "Ngôn ngữ và thanh âm của người Việt vốn rất giàu tính giai điệu. Nhiều nghiên cứu quốc tế đã chỉ ra rằng ngôn ngữ của người Việt nói chung và 53 dân tộc anh em còn lại có hệ thống thanh điệu vô cùng phong phú. Tuy nhiên, Việt Nam hiện còn thiếu các công trình nghiên cứu liên ngành – từ ngôn ngữ học, âm nhạc học đến văn hóa học để khai thác ngôn ngữ như một phần giá trị cốt lõi trong di sản văn hóa phi vật thể. Vì vậy, tôi đánh giá cao sáng kiến liên ngành của Bảo tàng Hà Nội trong việc mở ra diễn đàn để cùng thảo luận và tiếp cận vấn đề này"

Tại phần 2, mở ra cách tiếp cận thực hành của nghệ sĩ trong việc "chạm" vào di sản âm thanh Việt Nam và chuyển hóa chúng thành hình thức sáng tạo mới, từ truyền thống đến đương đại – khi nghệ sĩ biến sóng âm thành ngôn ngữ sáng tạo.

Nghệ sĩ Thụy Sĩ Dominique Barthassat mở rộng khái niệm kiến trúc âm thanh – âm thanh như không gian và không gian như nhạc cụ. Ông chia sẻ: "Trong lĩnh vực kiến trúc âm thanh, công nghệ kỹ thuật số có thể trở thành yếu tố hỗ trợ cho sự phát triển của văn hóa – nghệ thuật truyền thống mà không làm biến dạng hay bóp méo giá trị nguyên bản của nó. Chính cấu trúc và thiết kế không gian kiến trúc sẽ giúp khuếch tán, cộng hưởng hiệu ứng âm thanh thông qua các ứng dụng kỹ thuật số. Đây chính là yếu tố hiện đại có thể phát huy và làm nổi bật giá trị của truyền thống".

"Đối thoại Sóng Âm" không chỉ là một buổi tọa đàm, mà còn là hành trình lắng nghe bản sắc Việt qua thanh âm, ngôn ngữ và sáng tạo, hướng đến một nền văn hóa nghe – thấy – cảm toàn diện trong thời đại mới.

Minh Thư