Dựa vào cộng đồng để bảo vệ, phát huy giá trị di sản

Hội thảo do Bộ Ngoại giao - Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam phối hợp với Văn phòng UNESCO tại Việt Nam, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch và UBND thành phố Hà Nội tổ chức tổ chức.

Tham dự Hội thảo có Giám đốc Trung tâm Di sản thế giới Lazare Eloundo Assomo; Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Phó Chủ tịch Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam Hoàng Đạo Cương; Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Vũ Thu Hà; Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO tại Hà Nội; đại diện lãnh đạo Bộ, ngành Trung ương và UBND các tỉnh, thành sở hữu Di sản; các ban quản lý Di sản thế giới tại Việt Nam; các chuyên gia, nhà khoa học…

Hội thảo là một sự kiện trong chuỗi các hoạt động triển khai Kế hoạch Hành động giai đoạn 2021 - 2025 của Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam, Bản ghi nhớ Hợp tác Việt Nam - UNESCO giai đoạn 2021 - 2025, Chiến lược Ngoại giao văn hoá đến năm 2030 và các kết luận của Hội nghị Văn hoá Toàn quốc nhấn mạnh vai trò của văn hoá phục vụ phát triển kinh tế - xã hội địa phương sẽ diễn ra vào thời gian tới.

Thông điệp mạnh mẽ của Việt Nam về trách nhiệm bảo tồn di sản

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Phó Chủ tịch Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam Hoàng Đạo Cương nhấn mạnh: Di sản không chỉ là ký ức của quá khứ cần được bảo tồn, mà còn là tài sản chiến lược cho tương lai - một nguồn lực quý giá giúp các cộng đồng định vị bản sắc văn hóa, củng cố sự gắn kết xã hội và tạo động lực cho phát triển sáng tạo. 

Tuy nhiên, các giá trị di sản đang đứng trước nhiều nguy cơ như biến đổi khí hậu, đô thị hóa thiếu kiểm soát, mặt trái của toàn cầu hóa... Vì thế, việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Việt Nam hiện có 8 di sản văn hóa, thiên nhiên được UNESCO công nhận là di sản thế giới; cùng với đó, kể từ khi tham gia Công ước 1972 đến nay, Việt Nam đã 2 lần được tín nhiệm bầu là một trong 21 thành viên Ủy ban Di sản thế giới nhiệm kỳ 2013 - 2017 và nhiệm kỳ 2023 - 2027.

Việt Nam cũng đã đạt được nhiều bước tiến quan trọng về nhận thức, lý luận trong lĩnh vực bảo vệ và phát huy giá trị di sản thế giới, thể hiện qua hệ thống pháp luật về di sản văn hóa ngày càng được hoàn thiện.

Đặc biệt, ngày 23/11/2024, Quốc hội đã thông qua Luật Di sản văn hóa, góp phần thể chế hóa đầy đủ đường lối, chủ trương của Đảng và Nhà nước về di sản văn hóa, với nhiều điểm mới, tác động sâu rộng đến mọi mặt của đời sống văn hóa, xã hội và kinh tế của đất nước, tạo nên bước chuyển cơ bản về thế và lực cho sự nghiệp quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa Việt Nam.

Theo Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương, Luật Di sản văn hoá năm 2024 được xây dựng với nhiều quy định đã nội luật hoá từ Công ước 1972, Hướng dẫn thực hiện Công ước và Chính sách về việc lồng ghép quan điểm Phát triển bền vững vào các quy trình của Công ước 1972, tạo ra hành lang pháp lý quan trọng để quản lý, bảo vệ và phát huy các di sản Thế giới ở Việt Nam.

Ông Hoàng Đạo Cương cũng cho biết, trong Công ước 1972, UNESCO đã nhấn mạnh đến 5 chữ "C" trong chiến lược toàn cầu, trong đó "Community" - cộng đồng - được coi là một trụ cột then chốt. "Cộng đồng" không chỉ đơn thuần là một khái niệm, mà là một triết lý, một nguyên tắc cốt lõi trong bảo tồn di sản. Chính cộng đồng là những người nắm giữ, bảo tồn và truyền lại di sản qua nhiều thế hệ. Họ sở hữu tri thức, kinh nghiệm quý giá, và hiểu rõ nhất những câu chuyện lịch sử cũng như giá trị tinh thần ẩn chứa trong từng di sản.

Những năm qua, công tác xây dựng và thực thi các kế hoạch quản lý, quy hoạch và đầu tư, hỗ trợ kinh phí tại các đi sản thế giới ở Việt Nam luôn được Chính phủ, các Bộ, ngành và địa phương của Việt Nam quan tâm. Các di sản thế giới ở Việt Nam được tu bổ, phục hồi, bảo tồn được các giá trị nổi bật toàn cầu, tính xác thực, tính toàn vẹn theo hướng bền vững; bộ máy, nguồn nhân lực quản lý di sản thế giới từ trung ương đến địa phương ngày càng được củng cố, kiện toàn; các nguồn lực để bảo vệ di sản thế giới được ưu tiên, huy động tối đa.

Do nhận được sự quan tâm đặc biệt của các cấp, các ngành và nhân dân nên từ khi các di tích, danh thắng tiêu biểu của Việt Nam được UNESCO công nhận, số lượng du khách tới tham quan, nghiên cứu ngày càng tăng.

Theo Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương, trong thời đại số, việc bảo tồn và phát huy di sản cần gắn liền với đổi mới sáng tạo như ứng dụng công nghệ số, tận dụng sức mạnh truyền thông mạng xã hội, phát triển các mô hình đối tác công - tư (PPP) để lan tỏa giá trị di sản đến đông đảo công chúng... Do đó, tại hội thảo, có 6 vấn đề lớn cần thảo luận, trong đó có việc hoàn thiện cơ chế pháp lý để cộng đồng được tham gia quản lý di sản, nâng cao năng lực cộng đồng, lồng ghép tri thức bản địa vào quy hoạch phát triển, thúc đẩy ứng dụng công nghệ số và mở rộng hợp tác quốc tế…

Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội Vũ Thu Hà cho biết, Thủ đô Hà Nội được biết đến là "Thành phố di sản" với các di sản văn hoá vô cùng phong phú, đa dạng gồm 6.494 di tích lịch sử, văn hóa, trong đó có những Di sản đã được UNESCO vinh danh như: Di sản Trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội, Di sản Hội Gióng, Di sản Ca trù, Di sản bia Tiến sĩ Triều Lê - Mạc tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám… Đây cũng chính là tiềm năng, thế mạnh, là nguồn lực để Hà Nội phát triển kinh tế - xã hội, nhất là phát triển văn hóa và du lịch văn hóa.

Thành phố Hà Nội xác định "đầu tư cho văn hóa là đầu tư cho sự phát triển bền vững", trong đó việc bảo vệ, phát huy giá trị các di sản là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, các cấp, các ngành, của toàn xã hội, của mỗi người dân.

Tuy nhiên, theo Phó Chủ tịch Vũ Thu Hà, hiện nay thành phố còn gặp nhiều thách thức trong việc nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị của di sản, nhất là việc bảo tồn và phát huy các di tích khảo cổ nằm sâu dưới lòng đất, đòi hỏi các nhà quản lý, các chuyên gia, các nhà khoa học tiếp tục nghiên cứu, tìm hiểu và đề xuất các giải pháp bảo tồn từ nhiều góc độ khác nhau, đặc biệt khi Thủ đô Hà Nội - thành viên Mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO, Khu Di sản Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội được định hướng phát triển không gian sáng tạo văn hóa, thúc đẩy các hoạt động sáng tạo văn hóa nghệ thuật đương đại, kết nối di sản với cộng đồng và giới trẻ.

Nhiều ý kiến giá trị cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản

Tại hội thảo, các đại biểu đã chia sẻ kinh nghiệm từ góc độ quản lý nhà nước, sở hữu di sản trong việc phát huy giá trị di sản thế giới phục vụ phát triển kinh tế xã hội của địa phương, nâng cao đời sống của người dân.

Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO Hà Nội Jonathan Baker nhận định, đề cao vai trò của cộng đồng là yếu tố không thể thiếu trong quản lý di sản thế giới, và Việt Nam đã làm tốt điều này từ lâu. 

Ông Jonathan Baker nói: "Lấy cộng đồng làm trung tâm trong công tác bảo tồn không chỉ là tham vấn ý kiến người dân bản địa, mà còn là sự trao quyền chủ động. Tức là cho phép người dân địa phương tham gia vào quá trình ra quyết định, tổ chức các hoạt động văn hóa, và hưởng lợi về kinh tế - xã hội từ các sáng kiến liên quan đến di sản".

Cùng khẳng định ý kiến trên, ông Lazare Eloundou Assomo, Trung tâm Di sản Thế giới UNESCO ủng hộ mạnh mẽ việc đưa di sản vào khuôn khổ chính sách công rộng hơn - kết nối bảo tồn với giáo dục, du lịch, khả năng phục hồi khí hậu, quy hoạch đô thị và phát triển cộng đồng.

"Cộng đồng là những người mang tri thức, giữ gìn truyền thống, nắm quyền và đóng vai trò chủ chốt trong công tác bảo tồn. Trong bối cảnh hiện nay, khi di sản thế giới đối mặt với biến đổi khí hậu, đô thị hóa và bất bình đẳng kinh tế - xã hội, chúng ta phải tăng cường phương pháp tiếp cận lấy cộng đồng làm trung tâm. Sự công nhận vai trò của cộng đồng đã được nêu rõ trong Hướng dẫn hoạt động của Công ước Di sản Thế giới", ông Lazare Eloundou Assomo nhấn mạnh.

Để phát huy vai trò cộng đồng, ông Lazare Eloundou Assomo cho rằng, các địa phương cần đảm bảo phúc lợi và sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương và người dân bản địa sống trong và xung quanh các di sản thế giới; trao quyền thông qua xây dựng năng lực và chia sẻ kiến thức bảo tồn; đồng thời thúc đẩy khả năng phục hồi của di sản trước biến đổi khí hậu dựa trên tri thức bản địa; thúc đẩy số hóa, ứng dụng công nghệ AI phục vụ công tác bảo tồn di sản. 

"UNESCO sẵn sàng hỗ trợ các quốc gia thành viên trong việc thúc đẩy tầm nhìn chung này - nơi văn hóa là nền tảng cho phát triển bền vững", ông Lazare Eloundou Assomo khẳng định.

Sau khi nghe các ý kiến tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hoàng Đạo Cương mong muốn, thời gian tới đây, các địa điểm di sản sẽ luân phiên tổ chức các hội nghị trao đổi, nhằm đánh giá sát nhất đặc điểm, đặc trưng cộng đồng mỗi khu vực, từ đó, đưa ra các phương án sát nhất trong công tác bảo tồn di sản.

Ông Hoàng Đạo Cương cũng nhấn mạnh, mỗi di sản có đặc thù riêng và mong muốn trong chương trình làm việc của Giám đốc Trung tâm Di sản thế giới Lazare Eloundo Assomo tại Việt Nam sẽ có đánh giá thêm về sự tham gia của cộng đồng trong bảo tồn di sản.

Minh Anh