Hà Nội bàn giải pháp kiểm soát giá và hỗ trợ phát triển nhà ở xã hội

Nhu cầu cấp thiết từ thực tiễn đô thị hóa

Trong bối cảnh tốc độ đô thị hóa nhanh, dân số cơ học tăng mạnh và giá nhà thương mại liên tục leo thang, bài toán nhà ở cho người thu nhập thấp, công nhân và người lao động tại Hà Nội trở nên cấp bách hơn bao giờ hết. Nhu cầu thực tế lớn, nhưng khả năng tiếp cận các sản phẩm nhà ở phù hợp thu nhập lại rất hạn chế, tạo ra khoảng cách ngày càng xa giữa "nhu cầu an cư" và "khả năng an cư".

Theo chương trình phát triển nhà ở xã hội giai đoạn 2021–2030, Việt Nam đặt mục tiêu xây ít nhất 1 triệu căn, trong đó đến năm 2025 phấn đấu hoàn thành 100.000 căn. Riêng Hà Nội được giao chỉ tiêu 18.700 căn giai đoạn 2021–2025 và 37.500 căn giai đoạn 2026–2030.

Với vị thế là Thủ đô, Hà Nội giữ vai trò định hướng và dẫn dắt. Tuy nhiên, tiến độ triển khai còn chậm do nhiều điểm nghẽn kéo dài. Không ít người dân phải mất hàng chục ngày nộp hồ sơ nhưng vẫn không thể tiếp cận nhà ở xã hội; doanh nghiệp thì e ngại do quy trình phức tạp, lợi nhuận thấp, quỹ đất hạn chế, trong khi hiệu quả hỗ trợ chưa tương xứng với chi phí bỏ ra. Điều đó cho thấy nếu Hà Nội không thay đổi tư duy quản trị và phương thức tiếp cận, chính sách dù đúng cũng khó phát huy hiệu quả.

Nhằm tháo gỡ các nút thắt, Hà Nội đang xây dựng cơ chế đặc thù theo Luật Nhà ở 2023 và Luật Thủ đô 2024. Cơ chế này cho phép thành phố chủ động bố trí ngân sách đầu tư hạ tầng kỹ thuật trong và ngoài dự án, hỗ trợ giải phóng mặt bằng, rút ngắn thời gian chuẩn bị đầu tư và tạo niềm tin cho doanh nghiệp tham gia thị trường nhà ở xã hội.

Tại hội nghị phản biện xã hội đối với dự thảo Nghị quyết của HĐND thành phố quy định một số chính sách đầu tư, hỗ trợ thực hiện dự án đầu tư xây dựng nhà ở xã hội trên địa bàn thành phố Hà Nội do Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thành phố Hà Nội tổ chức mới đây, PGS.TS Bùi Thị An, Chủ tịch Hội Nữ trí thức thành phố Hà Nội, Phó Chủ nhiệm Hội đồng tư vấn về kinh tế cho rằng việc ban hành nghị quyết là hoàn toàn cần thiết. "Điều quan trọng hơn là tiêu chí thụ hưởng phải sát với thu nhập thực tế của người lao động trẻ và công nhân. Nếu điều kiện không phù hợp, chính sách sẽ khó chạm đến đúng đối tượng cần hỗ trợ", bà An nhấn mạnh.

Trong khi đó, ông Phạm Ngọc Thảo, Chủ nhiệm Hội đồng Tư vấn Dân chủ – Pháp luật (Mặt trận Tổ quốc TP. Hà Nội), góp ý: "Muốn nghị quyết đi vào cuộc sống, Hà Nội phải đánh giá rõ ưu – nhược điểm của giai đoạn trước, nêu được những bất cập và chỉ ra giải pháp khắc phục, tránh lặp lại lỗi cũ trong giai đoạn mới".

Hai ý kiến này cho thấy, chính sách chỉ có giá trị nếu đủ đúng, đủ trúng và đủ sâu, tức là vừa đúng đối tượng, vừa trúng nhu cầu, vừa giải quyết đúng vấn đề lõi.

Ba nút thắt lớn: nguồn cung – vốn – giá bán

Theo các chuyên gia, sự phát triển của nhà ở xã hội tại Hà Nội đang bị chi phối bởi ba nút thắt lớn:

Thứ nhất, nguồn cung hạn chế do nhiều dự án bị chậm bởi quỹ đất hạn chế, giải phóng mặt bằng phức tạp và thời gian làm thủ tục kéo dài;

Thứ hai, khó khăn về vốn vì dù có gói tín dụng ưu đãi, nhưng giải ngân "rất thấp", doanh nghiệp khó tiếp cận vì tiêu chí phức tạp, dẫn đến dòng vốn bị "tắc";

Thứ ba, vấn đề về giá bán và giá thuê. Đây là mối quan tâm lớn nhất của người dân. Nhiều chuyên gia cảnh báo, nếu giá nhà ở xã hội tiệm cận nhà thương mại bình dân, chính sách sẽ mất ý nghĩa an sinh.

TS. Nguyễn Tiến Dĩnh , Ủy viên Ủy ban T.Ư Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Phó Chủ nhiệm Hội đồng tư vấn về kinh tế (Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam TP. Hà Nội) nhấn mạnh yếu tố giám sát xã hội là then chốt: "Cần đưa người dân vào cơ chế giám sát, bởi họ là đối tượng thụ hưởng trực tiếp. Khi người dân tham gia giám sát, chính sách sẽ minh bạch hơn và tránh được tình trạng trục lợi nhà ở xã hội".

Đáng chú ý, ba nút thắt trên không tồn tại tách rời mà đan xen chặt chẽ: nguồn cung muốn tăng phải gỡ vốn; vốn muốn giải ngân nhanh phải cải cách thủ tục; giá muốn hợp lý phải giảm chi phí đầu vào. Đây là bài toán đồng bộ, nếu chỉ gỡ một điểm thì toàn bộ hệ thống vẫn tắc.

Từ phản biện chính sách tới cơ chế thực thi: những điểm cần khóa chặt

Để bảo đảm những người thực sự có nhu cầu mua nhà ở xã hội được tiếp cận, các chuyên gia cho rằng cần tăng giám sát cộng đồng qua hệ thống mặt trận tổ quốc, đồng thời thiết lập chế độ báo cáo định kỳ (theo quý) về tiến độ, vốn hỗ trợ và số lượng căn hộ bàn giao, đi kèm cơ chế hậu kiểm giá bán/giá thuê để ngăn lợi dụng chính sách. Đây là "khâu chốt" bảo đảm công khai, minh bạch và kiểm soát chi phí đầu vào, đầu ra ngay trong quá trình triển khai, thay vì chỉ kiểm tra khi dự án đã hoàn thành.

Về mặt công cụ, dự thảo Nghị quyết quy định cụ thể việc sử dụng ngân sách Thành phố đầu tư hạ tầng kỹ thuật trong và ngoài dự án; hỗ trợ bồi thường, giải phóng mặt bằng, tái định cư cho các dự án nhà ở xã hội độc lập. Cách tiếp cận này nhằm giảm chi phí đầu vào để giữ mặt bằng giá hợp lý, qua đó thu hút doanh nghiệp mặn mà hơn với phân khúc nhà ở xã hội. Những "đòn bẩy" hạ tầng–giải phóng mặt bằng nếu làm tốt sẽ rút ngắn thời gian chuẩn bị dự án và tạo điều kiện để nguồn cung đi vào thị trường đúng nhịp.

Từ góc độ trung ương, thông điệp điều hành mới được nhấn mạnh: Chính phủ sẽ ban hành một nghị quyết mới về đột phá phát triển nhà ở xã hội, tiếp tục cụ thể hóa Luật Nhà ở và phân cấp mạnh cho địa phương nhưng vẫn đặt chuẩn minh bạch–số hóa–công bằng lên trước.

Giải pháp "đòn bẩy" thúc đẩy nhà ở xã hội

Để tạo đột phá, các chuyên gia cho rằng, Hà Nội cần triển khai đồng bộ 4 nhóm giải pháp trọng tâm:

Thứ nhất, đa dạng hóa nguồn lực tài chính. Ngoài tín dụng ưu đãi, cần nghiên cứu các mô hình vốn trung, dài hạn, Quỹ nhà ở xã hội và hợp tác ba bên: Nhà nước, doanh nghiệp, ngân hàng.

Thứ hai, cải cách thủ tục hành chính. Rút ngắn 50% thời gian thẩm định, phê duyệt dự án; công khai tiến độ; áp dụng xử lý một cửa và chuyển đổi số trong xét duyệt hồ sơ.

Thứ ba, giám sát minh bạch, kiểm soát giá bán. Cần công khai giá thành, danh sách người mua, tiến độ và tiêu chí xét duyệt để ngăn lợi dụng chính sách.

Thứ tư, gắn nhà ở xã hội với hạ tầng và nơi làm việc.

Hà Nội là địa phương có nhu cầu nhà ở xã hội lớn nhất cả nước. Do đó, nếu Thủ đô làm tốt, mô hình có thể trở thành địa phương đi đầu trong mô hình nhà ở xã hội mới. Thành phố đang chuyển từ tư duy "có chính sách là xong" sang "chính sách phải đo được hiệu quả", đồng thời khẳng định mô hình ba trụ cột: Nhà nước kiến tạo, doanh nghiệp triển khai, người dân giám sát và thụ hưởng.

Khi vận hành đúng, bộ máy sẽ thông suốt, thị trường nhà ở xã hội sẽ minh bạch, cạnh tranh lành mạnh và phát triển bền vững. Đồng thời, Hà Nội sẽ tạo hiệu ứng lan tỏa cho nhiều tỉnh, thành khác nhân rộng mô hình thành công.

Phát triển nhà ở xã hội không chỉ là mục tiêu an sinh trước mắt mà còn là chiến lược dài hạn để Hà Nội xây dựng một đô thị văn minh, bao trùm và nhân văn, nơi mọi người dân đều có cơ hội ổn định chỗ ở, yên tâm làm việc và đóng góp cho sự phát triển của Thủ đô. Muốn làm được điều đó, thành phố phải kiên trì tháo gỡ nút thắt về cơ chế, vốn, quỹ đất và thủ tục, đồng thời phát huy vai trò giám sát để bảo đảm công bằng, minh bạch trong thụ hưởng. Khi chính sách thực sự vận hành hiệu quả ở cấp cơ sở, nhà ở xã hội sẽ trở thành trụ cột vững chắc của an sinh đô thị, góp phần hiện thực hóa mục tiêu xây dựng Thủ đô phồn vinh, hiện đại, bền vững và đáng sống trong những năm tới.

Thùy Chi