Khơi nguồn tiềm năng, thúc đẩy cơ hội phát triển thương hiệu ‘Thành phố sáng tạo’

Tròn 20 năm sau khi đón nhận danh hiệu “Thành phố vì hòa bình” do UNESCO trao tặng, ngày 30-10-2019, thành phố Hà Nội tiếp tục được vinh danh cùng 66 thành phố trên thế giới được công nhận là thành viên Mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO. Sự kiện này đã thẩm thấu và truyền cảm hứng mạnh mẽ trong cộng đồng, đặc biệt cộng đồng sáng tạo. Trên các kênh thông tin truyền thông trong nước, những khái niệm như “thiết kế sáng tạo”, “không gian văn hóa sáng tạo”, “Thành phố sáng tạo” được phủ sóng rộng khắp với những tin, bài nổi bật. Không gian văn hóa sáng tạo vốn dĩ không hề xa lạ với Thăng Long - Hà Nội ngàn năm văn hiến và vẫn đang là “nguồn lực mềm” tác động mạnh vào sự phát triển của Hà Nội. Vấn đề là phải chuyển hóa được “nguồn lực mềm” ấy thành “sức mạnh mềm” văn hóa. Đó cũng là nhiệm vụ đặt ra sau khi Hà Nội được công nhận là “Thành phố sáng tạo”.

Cơ hội trở thành một trong những điểm đến của tri thức và sáng tạo trên thế giới

Trước tiên, cần nhận thức rõ Hà Nội đã không hề “ngủ quên” trên những giá trị truyền thống - như cách ví von của một chuyên gia văn hóa sáng tạo người Đức cho rằng Hà Nội là: “Dragon is sleeping” (Rồng đang ngủ) mà đã và đang tiếp tục sáng tạo, đổi mới. Nếu như năm 1954, Hà Nội chỉ có khoảng 152 km2, nhưng qua bốn lần điều chỉnh địa giới và bảy lần quy hoạch thì đến nay Thủ đô đã mở rộng 3.344 km2, gấp tới 22 lần. Chính sự mở rộng như vậy đã mang lại Hà Nội bản sắc mới, mở rộng thêm nguồn lực quan trọng cho phát triển, đặc biệt là tái thiết đô thị và gia cường nguồn lực văn hóa khi văn hóa Thăng Long cùng văn hóa xứ Đoài và các vùng văn hóa khác đều phát huy được bản chất đặc sắc và tinh túy của mình, cùng phát triển hài hòa, bổ sung cho nhau một cách có chọn lọc, cùng tạo nên những giá trị văn hóa, dòng sinh khí mới đưa Thủ đô cất cánh. Bên cạnh duy trì bản sắc truyền thống, Hà Nội đang trở thành “vườn ươm” cho sáng tạo trên khắp đất nước và đặc biệt thu hút giới trẻ. Có thể nói, Hà Nội luôn nhận biết được giá trị truyền thống và giá trị hiện đại để tạo hình ảnh và diện mạo mới cho chính mình.

Thứ hai, hiện nay, Hà Nội được bạn bè quốc tế biết là một thành phố thanh lịch, văn minh, trẻ trung, hiện đại và giàu sáng tạo, một thành viên tích cực trong các hoạt động hợp tác quốc tế. “Người Hà Nội” luôn được biết đến như những cá nhân linh hoạt, cởi mở và sẵn sàng đón nhận ý tưởng mới. Nhận diện được đặc tính, phẩm chất cơ bản này của văn hóa và con người Hà Nội trong truyền thống và hiện đại, đặc biệt trong những lúc khó khăn, thử thách sẽ có ý nghĩa tích cực để chuyển hóa thành “sức mạnh mềm” của Thủ đô, tạo sức thuyết phục, thu hút đối với bạn bè quốc tế.

Thứ ba, lịch sử ngàn năm văn hiến với nguồn tài nguyên văn hóa dồi dào, đa dạng về loại hình và có giá trị cao trên nhiều phương diện Hà Nội được biết đến là thành phố có đủ điều kiện thuận lợi cho sự phát triển kinh tế, văn hóa và xã hội. Với 5.922 di tích, trong đó có: 1 Di sản văn hóa thế giới (Hoàng thành Thăng Long); 3 di sản văn hóa phi vật thể đại diện cho văn hóa nhân loại; 1 Di sản tư liệu thế giới; 19 di tích Quốc gia đặc biệt và trên một nghìn di tích cấp quốc gia - hệ thống di sản văn hóa phong phú là những tài sản vô giá để Hà Nội phát huy nguồn lực văn hóa; là động lực để thổi bùng lên ngọn lửa của sức sáng tạo và đổi mới đối với cộng đồng sáng tạo của Thủ đô và cả nước.

Thứ tư, Hà Nội là nơi hội tụ tinh hoa làng nghề truyền thống của cả nước. Trong số khoảng 5.400 làng nghề ở Việt Nam, riêng Hà Nội chiếm 1/3 với khoảng 1.350 làng nghề, trong đó có hơn 300 làng nghề truyền thống tiêu biểu. Mạng lưới làng nghề thủ công rộng khắp cùng cộng đồng sáng tạo mới mẻ chính là tiềm năng, lợi thế để đưa Hà Nội trở thành nơi nuôi dưỡng, hội tụ và thúc đẩy cảm hứng sáng tạo lan tỏa trong xã hội, trở thành điểm đến đầy cuốn hút đối với bạn bè trong nước và quốc tế, tạo đà cho sức sáng tạo vươn xa.

Thứ năm, trong thời gian qua, chương trình công tác xây dựng phát triển văn hóa Thủ đô (Chương trình số 04-CTr/TU của Thành ủy Hà Nội) được kiên trì triển khai có trọng tâm, trọng điểm, hoạt động văn hóa - xã hội được triển khai phong phú, đa dạng, chất lượng ngày càng cao đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa của nhân dân. Nhiều sự kiện lớn mang tầm quốc gia và quốc tế được tổ chức thành công thu hút đông đảo khách quốc tế tham gia khẳng định thương hiệu và vị thế của Thủ đô.Tất cả những hoạt động đó đều tạo dựng cơ hội góp phần giới thiệu, quảng bá những giá trị văn hóa đặc sắc của Thủ đô, đưa Hà Nội trở thành điểm đến  hấp dẫn, có đẳng cấp và xứng đáng là trung tâm du lịch, trung tâm sáng tạo của khu vực và thế giới.

Cơ hội để thúc đẩy cạnh tranh trong thu hút đầu tư quy mô lớn, kích thích tái tạo đô thị

Với vị thế là Thủ đô, Hà Nội được Đảng, Nhà nước quan tâm chỉ đạo, tập trung đầu tư về mọi mặt để phát triển thành trung tâm chính trị - hành chính quốc gia, trung tâm lớn về văn hóa, khoa học, giáo dục, kinh tế và giao dịch quốc tế. Hà Nội ngày càng trở thành điểm đến hấp dẫn cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước. 

Thực hiện Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050, Thủ đô Hà Nội đã và đang phát triển theo mô hình “chùm” đô thị, gồm khu vực đô thị trung tâm và năm đô thị vệ tinh. Các chuyên gia dự báo, Hà Nội sẽ trở thành “thỏi nam châm” thu hút các nhà đầu tư từ Liên minh châu Âu (EU) khi Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) có hiệu lực, mở ra cơ hội mới cho Thành phố trong thu hút FDI, trong đó có lĩnh vực công nghiệp văn hóa và đặc biệt là thiết kế sáng tạo.

Hà Nội đang tiến hành đổi mới mạnh mẽ mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế dựa trên ứng dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; phát triển mạnh hạ tầng số, hạ tầng công nghệ thông tin, hạ tầng dữ liệu…, kết nối liên thông, đồng bộ và thống nhất, tạo nền tảng phát triển kinh tế số, xã hội số, đẩy mạnh chuyển đổi số, tạo dựng nền tảng thành phố thông minh; phát triển nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao, nhân lực quản lý xã hội, quản trị kinh tế, nhân lực ngành văn hóa, du lịch…; xây dựng và phát triển hệ sinh thái học tập sáng tạo, hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo; thu hút, trọng dụng nhân tài trong và ngoài nước, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và hội nhập quốc tế - theo định hướng và tầm nhìn phát triển ở 3 giai đoạn: giai đoạn 2020 - 2025, đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2045. Đây sẽ là cơ hội cho các doanh nghiệp công nghệ, doanh nghiệp sáng tạo… tăng cường đầu tư phát triển; các lĩnh vực thiết kế sáng tạo thích ứng, tạo nên bước đột phá mới.

Cơ hội cho việc “xuất khẩu văn hóa”

Việc số hóa các hoạt động văn hóa, nghệ thuật được các chuyên gia ví như một bảo tàng hoặc như một thư viện lưu trữ và dễ dàng quản lý. Các nước phát triển hiện nay đang chuyển sang nền kinh tế tri thức, kinh tế sáng tạo, công nghệ số và số hóa các nội dung văn hóa. Những thay đổi này đã đem lại cơ hội lớn về khả năng giảm thiểu chi phí sản xuất, góp phần tạo nên các kênh phân phối, quảng bá sản phẩm mới, đòi hỏi những hành động nhạy bén và sự thích ứng liên tục với sự thay đổi của môi trường.

Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và nền kinh tế số tạo ra những thuận lợi cho sự phát triển văn hóa Việt Nam, giúp chúng ta khai thác tiềm năng kinh tế của văn hóa trên môi trường số. Trong khi đó, năng lực đổi mới sáng tạo của Việt Nam được xếp hạng thứ 42/129 về đổi mới sáng tạo toàn cầu (năm 2019). Mặt khác, Việt Nam nằm trong khu vực Đông Nam Á năng động và tăng trưởng nhanh. Khu vực châu Á - Thái Bình Dương vẫn là điểm đến quan trọng của các công ty đa quốc gia và xuyên quốc gia, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu của Việt Nam về phát triển khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Hà Nội cũng là nơi tập trung nhân tài, trí tuệ của cả nước với hệ thống các trung tâm nghiên cứu, học viện, trường đại học, cao đẳng rất thuận lợi cho việc tiếp nhận, phổ biến tri thức, công nghệ mới - những nhân tố quan trọng cho sự phát triển của công nghiệp văn hóa, công nghiệp sáng tạo. Nắm bắt được cơ hội này, thời gian qua, việc chuyển đổi số trên nhiều lĩnh vực đã có bước phát triển đáng kể. Đặc biệt trong khoảng thời gian giãn cách xã hội do ảnh hưởng của dịch COVID-19, hàng loạt các tổ chức, cá nhân được thực hiện số hóa các triển lãm thông qua internet thu hút được nhiều công chúng tương tác.

Khai thác công nghệ kỹ thuật số để phát triển trong các ngành công nghiệp sáng tạo ở Thủ đô có thể mang đến nhiều hơn cơ hội “xuất khẩu văn hóa” tới các nước trên thế giới. Không chỉ trên YouTube, hình ảnh về con người và di sản văn hóa phong phú của mảnh đất nghìn năm văn hiến còn phủ sóng trên các mạng xã hội khác, như Twitter, Facebook hay Instagram. Phát huy các nguồn nhân lực dồi dào đầy tiềm năng khác, như du học sinh Việt Nam ở nước ngoài, Blogger hay Instagramer, cũng là kênh tuyên truyền, quảng bá qua tài khoản mạng xã hội. Hình thức “xuất khẩu văn hóa” này vừa rẻ hơn, vừa nhanh nhạy với thời cuộc. Quan trọng hơn nó cung cấp cho chúng ta một bộ phận đại lý tạo ra hình ảnh đương đại của Việt Nam nói chung, Thủ đô nói riêng mà họ muốn truyền tải, thể hiện với phần còn lại của thế giới.

Như vậy, Hà Nội với lợi thế của một trung tâm văn hóa lớn, nơi hội tụ tinh hoa của cả nước, là “chìa khóa vàng” để thành phố tiếp nhận và phổ biến tri thức, công nghệ mới. Nền tảng trên kết hợp với các yếu tố “đòn bẩy”, như sự phát triển mạnh mẽ của giáo dục - đào tạo, cơ sở hạ tầng hiện đại, đặt trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0…, giúp Hà Nội có cơ hội khẳng định vị thế, thương hiệu của mình với thế giới và đạt được mục tiêu phát triển bền vững.

Bên cạnh đó, lộ trình biến tiềm năng thành cơ hội trong phát triển thương hiệu thành phố sáng tạo vẫn có không ít khó khăn, thách thức đi kèm. Đây là những rào cản chúng ta gặp phải trong quá trình triển khai, thực hiện các hoạt động, các dự án về văn hóa, về sáng tạo, đó là thách thức trong việc tiếp tục đổi mới tư duy lãnh đạo văn hóa theo hướng cởi mở, phát huy tính sáng tạo, chủ động của các chủ thể; thách thức từ sự tăng trưởng kinh tế không ổn định và quá trình đô thị hoá nhanh cũng như sự gia tăng cơ học dân số quá cao đã và đang gây áp lực lớn lên việc giải quyết các vấn đề an sinh xã hội và quy hoạch kiến trúc đô thị; việc hoàn thiện thể chế văn hóa; việc nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các lĩnh vực văn hóa, đặc biệt các không gian văn hóa sáng tạo Thủ đô; bối cảnh nền kinh tế số, của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư; vấn đề toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế.

Vươn tới tầm nhìn Kinh đô sáng tạo của Đông Nam Á

Tham gia Mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO là bước đi đầu tiên nhưng rất quan trọng đối với mục tiêu nâng cao vị thế và tạo dựng hình ảnh mới, hấp dẫn hơn cho Hà Nội. Đặc biệt, tầm nhìn và thương hiệu của một Thành phố sáng tạo sẽ tạo điều kiện để Hà Nội có thể thúc đẩy cạnh tranh trong thu hút đầu tư quy mô lớn, kích thích tái tạo đô thị và tập trung các chương trình phát triển kinh tế - xã hội, thực hiện thắng lợi mục tiêu Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XIII đã đề ra.

Để khởi động, phát triển thương hiệu Thành phố sáng tạo cần phát huy những tiềm năng thế mạnh nhằm thúc đẩy những cơ hội mà Hà Nội đã, đang và sẽ có. Trong đó, đầu tiên là phải tập trung vào việc nâng cao nhận thức về việc hiểu được tầm quan trọng, ý nghĩa của việc Hà Nội trở thành Thành phố sáng tạo đối với sự phát triển của Thủ đô trong tình hình mới. Từ đó, nâng cao vai trò của sáng tạo, lồng ghép sáng tạo vào tất cả các chiến lược phát triển, đặc biệt là chiến lược phát triển công nghiệp văn hóa của Thủ đô, trong đó yếu tố sáng tạo phải là yếu tố quan trọng nhất. Công tác tuyên truyền trên các phương tiện truyền thông cần tiếp tục được các đơn vị trên địa bàn Thành phố chủ động, sáng tạo và hấp dẫn hơn, luôn sát với bối cảnh xã hội mới, trong đó cân nhắc yếu tố tác động của các phương tiện và giải pháp truyền thông mới. Công nghiệp văn hóa, công nghiệp sáng tạo cần phải là một trong những đột phá trong phát triển văn hóa cũng như kinh tế Thủ đô thời gian tới. Hà Nội phải tiếp tục là địa phương đi tiên phong trong cả nước về việc lĩnh hội những cái mới, bồi đắp và làm phong phú thêm đời sống tinh thần của người dân.

Thành phố cần tiếp tục đầu tư hơn nữa các ngành công nghiệp văn hóa để tạo ra những sản phẩm, dịch vụ văn hóa mang đậm nét riêng của người Hà Nội. Vì công nghiệp văn hóa đóng vai trò then chốt trong xây dựng Thành phố sáng tạo, là biện pháp để đưa những tiềm năng văn hóa thành sức mạnh mềm, đem lại giá trị kinh tế cao. 

Khi xây dựng chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, Hà Nội cần đưa yếu tố sáng tạo hàm chứa trong tất cả các lĩnh vực tạo sự bền vững trong phát triển. Chính vì vậy, việc xây dựng những kế hoạch cụ thể định hướng cho sự phát triển của Thủ đô cần đầu tư nhiều hơn cho các hoạt động sáng tạo; có những cơ chế, chính sách, quy định mang tính pháp lý đảm bảo tạo động lực, thúc đẩy tư duy và thực hành sáng tạo trong cộng đồng sáng tạo trên mọi lĩnh vực phát triển, cũng như khơi thông và tạo môi trường để các ý tưởng sáng tạo thành hiện thực, trở thành nét đặc trưng riêng của Hà Nội, định vị thương hiệu của Thủ đô.

Triển khai, thực hiện các cam kết khi Hà Nội tham gia mạng lưới Thành phố sáng tạo của UNESCO (UCCN) là yêu cầu cấp thiết. Việc sử dụng thiết kế sáng tạo như là một giải pháp chuyển hóa nguồn lực mềm thành sức mạnh mềm văn hóa khi tham gia vào UCCN cần trở thành vấn đề trọng tâm và xuyên suốt. Đồng thời cần tăng cường hơn nữa việc giới thiệu, quảng bá trên các phương tiện thông tin đại chúng các giá trị văn hóa tốt đẹp của Thủ đô, đặc biệt cần sáng tạo ra nhiều sản phẩm văn hóa mới có giá trị trên nền tảng phát huy văn hóa truyền thống. Đây là vấn đề sống còn thể hiện được “sức mạnh mềm”, sự lan tỏa của văn hóa Thăng Long - Hà Nội. Sức mạnh mềm của văn hóa Thủ đô là một quá trình chuyển hóa, chuyển biến đầy ắp sự tinh tế trong quá trình thay đổi nhận thức con người và hình thành tâm thức Thăng Long - Hà Nội, tâm thức người Hà Nội, tạo điều kiện thuận lợi cho văn học, nghệ thuật phát triển mạnh mẽ, đa dạng về đề tài, nội dung, loại hình, phương pháp sáng tác... Văn học nghệ thuật là công cụ hữu hiệu trong việc lưu giữ, quảng bá, truyền tải những giá trị văn hóa, bởi vậy, càng có nhiều sản phẩm văn hóa nghệ thuật phản ánh được sự đa dạng, nét đẹp độc đáo của văn hóa Thủ đô thì càng tăng cường củng cố hình ảnh một thành phố tươi đẹp trong mắt người nước ngoài, và do vậy, gia tăng sự hấp dẫn của Hà Nội đối với cộng đồng quốc tế, đây là điều kiện thuận lợi để thúc đẩy ngành du lịch của Hà Nội, nhất là du lịch văn hóa phát triển.

Đến nay, nhiều thành phố sáng tạo lớn ở châu Âu, châu Á cũng đã tìm kiếm con đường hình thành “thương hiệu” riêng và giờ đã trở thành điểm đến cả về văn hóa, điện ảnh và du lịch, như: Cannes, Berlin, Venice, Florence, Seoul, Kobe, Singapore, Sydney…Đằng sau việc trở thành một điểm đến văn hóa như vậy, có những mối lợi khổng lồ về nhiều mặt mà các thành phố văn hóa này đem lại cho đất nước và người dân.

Từ thành công của các thành phố sáng tạo trên thế giới, Hà Nội sẽ tận dụng cơ hội, phát huy điểm mạnh, hạn chế điểm yếu và vượt qua được thách thức chính là cách thức tốt nhất để Thủ đô phát triển thương hiệu của mình. Mục tiêu lớn của Hà Nội trong tương lai gần sẽ trở thành Kinh đô sáng tạo của khu vực Đông Nam Á, góp phần đưa Thủ đô Hà Nội trở thành một trong những “điểm sáng” văn hóa của khu vực và thế giới.

Bên cạnh đó, Hà Nội sẽ tạo tiền đề thúc đẩy các Thành phố khác của Việt Nam như: Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Huế… tham gia mạng lưới Thành phố sáng tạo, đóng góp tích cực vào sự phát triển chung của mạng lưới.

Để làm được điều đó rất cần sự đồng lòng, trách nhiệm, quyết tâm cao của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Thủ đô; sự đồng hành của các thành viên UCCN; chung tay, góp sức của các chuyên gia, nhà khoa học, trí thức, văn nghệ sỹ, các doanh nghiệp, cộng đồng doanh nhân sáng tạo, các cơ quan trung ương, các tỉnh thành trong vùng Thủ đô và cả nước với tinh thần “Hợp tác và phát triển”, “Hà Nội vì cả nước, cả nước vì Hà Nội”.

TS Nguyễn Văn Phong

Phó Bí thư Thành uỷ Hà Nội, Uỷ viên Hội đồng lý luận Trung ương