Mô hình nuôi cá trong đồng ruộng tạo lợi ích kép

Mô hình mới, không còn ruộng hoang

Trước đây tại huyện Quốc Oai, tình trạng bỏ ruộng hoang diễn ra khá phổ biến, đặc biệt trong vụ mùa. Các xã vùng bán sơn địa như Đông Yên, Hòa Thạch, Phú Mãn, Tuyết Nghĩa, Đông Xuân… có địa hình khó khăn nên sản xuất cũng khá bấp bênh theo thời vụ.

Nhìn tổng thể với gần 10 nghìn ha đất sản xuất nông nghiệp hàng năm, được phân thành 3 vùng theo địa hình gồm vùng bán sơn địa, vùng đồng bằng, vùng bãi đáy, Quốc Oai còn nhiều dư địa để phát triển sản xuất nông nghiệp.

Trước tình hình đó, năm 2022, Trung tâm Khuyến nông Hà Nội, Trạm Khuyến nông huyện Quốc Oai đã triển khai mô hình nuôi cá - lúa tại đây với quy mô 3ha gồm 2 hộ tham gia.

Để thực hiện được mô hình này, Trung tâm Khuyến nông Hà Nội và Trạm Khuyến nông huyện Quốc Oai hỗ trợ cho hộ tham gia mô hình 50% thức ăn công nghiệp, 50% chế phẩm sinh học. Không những vậy, sau khi cấp cá giống, cán bộ kỹ thuật của Trạm Khuyến nông huyện Quốc Oai thường xuyên bám sát cơ sở hướng dẫn hộ nuôi xử lý môi trường nước, quản lý thức ăn, kiểm tra trọng lượng cá, cách chăm sóc, đôn đốc hộ nuôi nâng cao ý thức phòng bệnh cho cá… Bên cạnh đó, cán bộ kỹ thuật cũng hướng dẫn các hộ cách chăm sóc lúa đảm bảo song song với sự phát triển sinh trưởng của cá.

Ông Kiều Minh Khuê, Trạm trưởng Trạm Khuyến nông huyện Quốc Oai, cho biết khi kết hợp cấy lúa - nuôi cá, giúp lúa giảm sâu bệnh, giảm chi phí công làm đất, tăng độ phì nhiêu của đất, tăng hiệu quả kinh tế. Đặc biệt, tận dụng được diện tích mặt nước, lúa chét vụ mùa làm thức ăn cho cá, giảm chi phí thức ăn, tạo hệ sinh thái bền vững, tạo ra sản phẩm an toàn.

Các hộ muốn tham gia mô hình phải đáp ứng được về lao động, vốn đối ứng cũng như diện tích ruộng nuôi, ao nuôi đảm bảo đúng tiêu chuẩn, không bị ảnh hưởng bởi nước thải sinh hoạt, nước thải chăn nuôi. Trạm Khuyến nông huyện Quốc Oai đã thuê 1 cán bộ kỹ thuật có trình độ chuyên ngành về nuôi trồng thủy sản để hợp đồng theo dõi, bám sát cơ sở, chỉ đạo mô hình.

Mô hình đã nâng cao ý thức của người nuôi trong việc quản lý môi trường và phòng trừ dịch bệnh, đem lại sản phẩm thủy sản an toàn cho người tiêu dùng. Mô hình được nông dân đánh giá mang lại năng suất cao hơn so với nuôi cá truyền thống tại địa phương và mong muốn được nhân rộng trong các năm tiếp theo.

Cụ thể, việc kết hợp giữa trồng lúa - nuôi cá cho lợi nhuận 89 triệu đồng/ha, trong khi đó, đa phần người dân tại khu vực làm mô hình chỉ cấy lúa hiệu quả kinh tế thấp, chỉ đạt lợi nhuận 18,5 triệu/ha. Như vậy, việc tận dụng khu vực trũng thấp sang nuôi lúa - cá cho hiệu quả kinh tế cao hơn 4 lần so với chỉ cấy lúa như truyền thống và cao gấp 2 lần so với nuôi cá - lúa thông thường tại địa phương.

Về hiệu quả xã hội, mô hình nuôi cá - lúa là hình thức nuôi kết hợp mang tính bền vững, tạo ra sản phẩm đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Mô hình tận dụng được nguồn lao động tại địa phương, góp phần phát triển kinh tế hộ gia đình. Từ hiệu quả kinh tế mang lại của mô hình, có thể nhân rộng để người dân các xã vùng ven sông Tích hạn chế việc bỏ ruộng hoang.

Hiệu quả được nhân rộng

Từ hiệu quả của mô hình nuôi cá - lúa đã, không chỉ Hà Nội mà nhiều địa phương khác cũng đang thực hiện mô hình này.

Điển hình tại Kiên Giang, mùa nước nổi năm 2022,  Sở NN&PTNT hỗ trợ nông dân nuôi cá trên ruộng lúa 500ha từ nguồn vốn ngân sách huyện, mức hỗ trợ 1,31 triệu đồng/ha chi phí con giống. Bên cạnh đó, nông dân còn được cán bộ kỹ thuật hướng dẫn quy trình nuôi.  Nhiều địa bàn trong tỉnh giảm được diện tích lúa vụ 3, đa dạng hóa sản phẩm mùa nước nổi, giúp tăng lợi nhuận cho nông dân từ 7-10 triệu đồng/ha, có nơi nông dân lãi 15 triệu đồng/ha trong 3 tháng mùa nước nổi.

Hay tại xã Phú Thành A, huyện Tam Nông, tỉnh Đồng Tháp, nhờ phát huy hiệu quả sản xuất, trong vụ hè thu 2023, đã có 13 hộ xin vào tham gia mô hình sản xuất nông nghiệp sinh thái lúa - cá - vịt với tổng diện tích trên 40ha. Hiện lúa đang trong giai đoạn làm đòng và phát triển tốt.

Trong quá trình canh tác, nông dân sử dụng thiết bị bay không người lái để bón phân, phun thuốc phòng trừ sâu bệnh. Nhờ áp dụng mô hình lúa - cá - vịt, nông dân nơi đây đã giảm được khoảng 30% chi phí sản xuất lúa so với cách làm thông thường. Hiện các hộ dân tham gia mô hình này còn đứng ra thành lập Tổ hợp tác số 10 chuyên canh sản xuất mô hình lúa - cá - vịt, chỉ làm 2 vụ lúa/năm để cung cấp theo đơn đặt hàng của các doanh nghiệp về lúa hữu cơ.

Theo Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan nhìn nhận, nông nghiệp truyền thống vì mục tiêu duy nhất là sản lượng. Nông nghiệp mới hướng tới vừa đạt mục tiêu sản lượng và đạt cái còn quan trọng hơn là chất lượng. Đó là chuyển từ "tư duy sản xuất nông nghiệp" sang "tư duy kinh tế nông nghiệp".

Tư duy đó không phải nằm trong các bản chiến lược cấp trung ương mà phải nằm trong kế hoạch hành động của địa phương, ngay cả cấp xã. Đây là cơ hội để thay đổi hình ảnh một nền nông nghiệp. Đó sẽ là tiền đề xây dựng thương hiệu nông sản Việt. Như vậy, thay đổi để "chủ động thích ứng" bối cảnh mới chứ không phải giải pháp "đối phó" nhất thời.

Những mô hình mới như mô hình nuôi cá kết hợp trồng lúa đã đem lại hiệu quả cao không những về kinh tế mà còn về cả môi trường. Hơn hết, sau khi thực hiện thành công những mô hình này, người nông dân có động lực chuyển đổi để thích ứng với cả môi trường và biến động của thị trường. Những mô hình này được nhân rộng không chỉ ở những nơi từng có ruộng bỏ hoang như tại Hà Nội mà thậm chí cả những nơi ruộng đồng vẫn cho ra giá trị kinh tế nhưng hiệu quả kinh tế cao hơn và việc bảo vệ môi trường được nâng lên vẫn tạo ra một sức hút rất lớn với người sản xuất.

An Khuê