Mở lối chuyển dịch năng lượng xanh trong khu công nghiệp ở Thủ đô

Nhận diện rào cản để mở đường phát triển

Nhu cầu sử dụng điện của Hà Nội liên tục tăng ở mức cao, đặc biệt trong các khu công nghiệp - nơi tập trung nhiều hoạt động sản xuất có cường độ tiêu thụ lớn. Trong bối cảnh giá điện leo thang và yêu cầu cắt giảm phát thải trở nên nghiêm ngặt, điện mặt trời mái nhà được giới chuyên gia đánh giá là lời giải phù hợp cho cả doanh nghiệp và hệ thống điện Thủ đô.

Tiến sĩ Lê Xuân Rao - Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Hà Nội, nhận định nguồn điện này "đúng lúc, đúng chỗ, đúng nhu cầu". Việc sản xuất tại chỗ giúp doanh nghiệp giảm chi phí, giảm tải phụ thuộc vào lưới điện giờ cao điểm và giảm áp lực cho hệ thống truyền tải của thành phố. Bên cạnh hiệu quả kinh tế, lớp pin trên mái còn trở thành "mái che thứ hai", giúp giảm 3 đến 5 độ C trong nhà xưởng, tạo môi trường làm việc dễ chịu hơn, qua đó tăng năng suất lao động.

Tuy nhiên, tốc độ phát triển điện mặt trời mái nhà tại Hà Nội vẫn chưa tương xứng tiềm năng. Theo PGS.TS Đặng Đình Thống - Giám đốc Trung tâm Năng lượng mới, đến năm 2024, tổng công suất điện mặt trời mái nhà của thành phố mới đạt 102,9 MWp, chỉ chiếm 3,2% toàn quốc. Hà Nội thuộc vùng có bức xạ thấp, ảnh hưởng đến hiệu quả phát điện, nhưng nhu cầu điện sạch tại các khu công nghiệp lại tăng mạnh, tạo áp lực thúc đẩy mô hình này.

Vướng mắc lớn nhất lại nằm ở hành lang pháp lý. Ông Nguyễn Khải Văn - Phó Trưởng phòng Quản lý Năng lượng (Sở Công Thương Hà Nội), cho biết các dự án tự sản, tự tiêu hầu như không thể bán điện dư ra lưới, còn dự án mua bán điện trực tiếp lại vướng điều kiện sản lượng tiêu thụ tối thiểu 200.000 kWh mỗi tháng, một ngưỡng mà nhiều doanh nghiệp không đáp ứng. Các mô hình hợp tác đầu tư, cho thuê mái xưởng vẫn thiếu quy định cụ thể.

Ở góc độ quản lý hạ tầng, Phó Trưởng ban Quản lý Khu công nghệ cao và Khu công nghiệp - chế xuất Hà Nội Trần Anh Tuấn cho biết, doanh nghiệp còn gặp khó về thủ tục xây dựng, yêu cầu phòng cháy chữa cháy, điều kiện đấu nối và tiêu chuẩn kỹ thuật. Nhiều mô hình hợp tác chưa được hệ thống văn bản hiện hành thừa nhận, dẫn tới lúng túng trong triển khai.

Những rào cản này cho thấy nhu cầu cấp thiết hoàn thiện khung pháp lý lẫn hạ tầng, trước khi điện mặt trời mái nhà thực sự trở thành động lực trong chuyển dịch năng lượng.

Lời giải năng lượng xanh cho doanh nghiệp Thủ đô

Tại hội thảo chuyên đề "Giải pháp phát triển điện mặt trời mái nhà tại các khu công nghiệp chế xuất giúp các doanh nghiệp tiết kiệm năng lượng, nâng cao sức cạnh tranh" mới đây, do Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật thành phố Hà Nội phối hợp với Công ty Đầu tư phát triển công nghệ Năng lượng Việt Nam - D&I Energy tổ chức, đại diện các cơ quan quản lý khẳng định cần đổi mới cơ chế theo hướng thông thoáng và minh bạch hơn. Ông Nguyễn Khải Văn cho biết Bộ Công Thương đang nghiên cứu giảm ngưỡng sản lượng của khách hàng sử dụng điện lớn xuống mức 100.000 kWh mỗi tháng để mở rộng đối tượng tham gia cơ chế mua bán điện trực tiếp. Dự thảo Nghị quyết về tháo gỡ khó khăn trong phát triển năng lượng giai đoạn 2026-2030 cũng đề xuất trao thẩm quyền điều chỉnh quy hoạch điện cho UBND cấp tỉnh, giúp rút ngắn thời gian xử lý thủ tục.

Hà Nội hiện có 9 khu công nghiệp đang hoạt động và 3 khu công nghiệp đang xây dựng hạ tầng. Với diện tích mái xưởng lớn, đây là nguồn tài nguyên quý để phát triển điện mặt trời mái nhà. Tuy vậy, sau khi Quyết định số 13/2020/QĐ-TTg hết hiệu lực, từ năm 2021 đến nay thành phố mới phát triển 118 MWp, phần lớn theo mô hình tự sản - tự tiêu.

Sở Công Thương Hà Nội đã kiến nghị Bộ Công Thương sửa đổi các quy định liên quan, bổ sung tiêu chí kỹ thuật, khuyến khích tích hợp giải pháp lưu trữ nhằm tăng khả năng điều tiết phụ tải và giảm nguy cơ quá tải lưới điện.

Phó Giám đốc Ban Quản lý các Khu công nghệ cao và Khu công nghiệp Hà Nội Trần Anh Tuấn nhấn mạnh điện mặt trời mái nhà phù hợp định hướng tăng trưởng xanh của thành phố và nhu cầu chủ động nguồn điện của doanh nghiệp. Việc triển khai mô hình này vừa giúp giảm chi phí sản xuất, vừa hạn chế rủi ro quá tải hệ thống, đồng thời cải thiện điều kiện làm việc cho người lao động.

Song song với lợi ích ấy là hàng loạt vướng mắc về pháp lý. Ông Tuấn cho biết thủ tục, mô hình hợp tác đầu tư và yêu cầu kỹ thuật chưa đồng bộ. Ban Quản lý cam kết đồng hành cùng doanh nghiệp trong việc rà soát hồ sơ, kiến nghị điều chỉnh chính sách và thúc đẩy xây dựng mô hình phù hợp, nhằm hướng tới mục tiêu hình thành các khu công nghiệp xanh - sạch - tuần hoàn.

Ở góc độ khoa học, PGS.TS Tô Duy Phương - Chủ tịch Hội Đúc - Luyện kim Hà Nội, phân tích rằng nếu triển khai đúng quy mô và kỹ thuật, điện mặt trời mái nhà có thể cung cấp khoảng 16% tổng nhu cầu điện của khu công nghiệp. Xu hướng tăng giá điện hằng năm cho thấy hiệu quả kinh tế của mô hình ngày càng rõ rệt. Ông đề nghị doanh nghiệp đầu tư hệ thống giám sát thông minh và kết hợp giải pháp lưu trữ năng lượng để nâng cao hiệu quả vận hành.

PGS.TS Trần Văn Tớp - nguyên Phó Hiệu trưởng Đại học Bách khoa Hà Nội, dự báo Việt Nam có thể đạt mục tiêu 15.000 MWp điện mặt trời mái nhà trong khu công nghiệp vào năm 2030 nếu có một nghị định chuyên biệt tạo hành lang pháp lý ổn định và dài hạn. Ông đề nghị thí điểm mô hình khu công nghiệp không phát thải, ứng dụng quản lý năng lượng tổng thể và hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận Chứng chỉ năng lượng tái tạo quốc tế để gia tăng giá trị xuất khẩu.

TS. Lê Xuân Rao nhấn mạnh, khi phụ tải tại các khu công nghiệp tăng nhanh, cùng xu hướng phát triển giao thông điện hóa, áp lực lên hệ thống điện Thủ đô sẽ ngày càng lớn. Điện mặt trời mái nhà, theo ông Rao, là giải pháp hợp lý vì tạo nguồn cung ngay nơi tiêu thụ. Theo ông, điện mặt trời mái nhà sẽ tiếp tục giữ vai trò nòng cốt trong quá trình chuyển dịch năng lượng của Thủ đô, đóng góp vào mục tiêu phát triển năng lượng sạch và tăng trưởng xanh.

Minh Anh