Phân loại rác tại nguồn – Hành động góp phần hiện thực hóa mục tiêu kinh tế tuần hoàn và đô thị xanh

Từ chủ trương đúng đắn đến yêu cầu hành động cụ thể

Phân loại rác thải sinh hoạt ngay tại nguồn, từ từng hộ gia đình, từng khu dân cư được xem là bước đi chiến lược trong quản lý chất thải và phát triển đô thị bền vững. Theo Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, từ ngày 1/1/2025, các hộ gia đình trên cả nước bắt buộc phải phân loại rác thải sinh hoạt thành ba nhóm: chất thải có khả năng tái sử dụng, tái chế; chất thải thực phẩm; và chất thải rắn còn lại.

Đây không chỉ là quy định mang tính pháp lý mà còn là một chủ trương lớn hướng tới xây dựng nền kinh tế tuần hoàn, giảm gánh nặng cho các bãi chôn lấp, thúc đẩy tái chế và tiết kiệm tài nguyên. Tuy nhiên, từ "cam kết" đến "hành động" thực tế vẫn là một hành trình dài, đòi hỏi sự chuẩn bị đồng bộ, kiên trì và có lộ trình rõ ràng.

Nhiều địa phương, trong đó có Hà Nội, đã sớm triển khai thí điểm phân loại rác tại nguồn, nhưng hiệu quả còn hạn chế. Nguyên nhân chính nằm ở cơ chế quản lý chưa đồng bộ, hạ tầng thu gom, xử lý còn thiếu và đặc biệt là động lực tham gia của người dân, doanh nghiệp chưa đủ mạnh để tạo thành phong trào bền vững.

Cần thời gian và lộ trình phù hợp để chuyển từ cam kết sang hành động

Phát biểu tại tọa đàm "Phân loại rác thải tại nguồn – Từ cam kết đến hành động" do báo Kinh tế và Đô thị tổ chức ngày 7/11, ông Đặng Thành Vinh, Phó Trưởng phòng Quản lý chất thải rắn (Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội), khẳng định:

"Phân loại rác tại nguồn là chủ trương đúng đắn và là xu thế tất yếu của phát triển đô thị. Tuy nhiên, để biến chủ trương thành hành động thực chất, cần có thời gian, sự chuẩn bị và một lộ trình phù hợp với từng địa phương."

Theo ông Vinh, trong năm 2024, Hà Nội đã triển khai thí điểm mô hình phân loại rác tại nguồn tại 5 quận nội thành. Sau sáu tháng, kết quả bước đầu cho thấy người dân dần hình thành thói quen bỏ rác đúng loại, đúng nơi. Song, để mở rộng trên quy mô toàn thành phố, phải đồng thời nâng cấp hạ tầng thu gom, đầu tư phương tiện phù hợp và có sự phối hợp nhịp nhàng giữa các cấp, ngành.

Cùng quan điểm đó, TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường, đặt câu hỏi thẳng thắn: "Tại sao luật đã có, quy định đã rõ, nhưng việc phân loại rác tại nguồn vẫn loay hoay, chưa đi vào cuộc sống?"

Theo ông, muốn thành công, các địa phương phải có lộ trình triển khai cụ thể, phù hợp với điều kiện kinh tế – xã hội, đồng thời thực hiện kiên trì, tránh phong trào ngắn hạn. "Làm sao cho đúng, cho phù hợp, cho bền vững mới là điều quan trọng", ông nhấn mạnh.

Những điểm nghẽn cần tháo gỡ để tiến tới hiệu quả thực chất

Thực tế triển khai cho thấy, phân loại rác tại nguồn đang đối mặt với nhiều khó khăn, trong đó nổi bật là thiếu động lực và niềm tin của người dân. TS Hoàng Dương Tùng phân tích: người dân sẵn sàng tham gia nếu thấy việc làm của mình mang lại kết quả cụ thể. Nhưng khi họ phân loại đúng mà rác vẫn bị thu gom chung, niềm tin lập tức giảm sút.

Với doanh nghiệp môi trường, vấn đề lại nằm ở hợp đồng ngắn hạn và đơn giá thấp, khiến họ không thể mạnh dạn đầu tư phương tiện, thiết bị chuyên dụng. "Nếu cơ chế không thay đổi, doanh nghiệp khó có thể gánh vác vai trò nòng cốt trong chuỗi phân loại – thu gom – xử lý", ông Tùng nói.

Một "nút thắt" khác là hạ tầng thu gom và xử lý chưa đồng bộ. Đại diện Công ty TNHH MTV Môi trường Đô thị Hà Nội (URENCO), ông Bùi Ngọc Tú cho biết: "Ngay cả khi người dân đã phân loại rác đúng quy định, nhiều xe thu gom vẫn trộn chung vì đơn vị thu gom chưa có phương tiện tách biệt. Điều này khiến nỗ lực của người dân bị vô hiệu hóa và phong trào khó duy trì."

Cùng góc nhìn, GS.TS Hoàng Xuân Cơ, Trưởng Ban Khoa học – Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam, chỉ rõ: "Người dân phần lớn đã có ý thức, nhưng do thiếu hướng dẫn cụ thể và thiếu niềm tin vào hệ thống hậu xử lý, nên phân loại chưa trở thành thói quen." Ông cho rằng, cơ chế quản lý thiếu đồng bộ giữa các cấp là nguyên nhân sâu xa khiến chủ trương chưa đi vào thực tế.

Công tác truyền thông, hướng dẫn tại cơ sở cũng chưa đáp ứng yêu cầu. Nhiều người "muốn làm nhưng không biết làm thế nào cho đúng". Trong khi đó, chính quyền cơ sở lại thiếu nhân lực, kinh phí và công cụ hỗ trợ. PGS.TS Nguyễn Thành Lợi, Tổng Biên tập Báo Kinh tế & Đô thị, nhận xét: "Từ cam kết đến hành động thực tế là một quãng đường đầy thử thách. Nếu không tháo gỡ điểm nghẽn, phân loại rác tại nguồn sẽ chỉ dừng lại ở phong trào ngắn hạn."

Giải pháp hoàn thiện hạ tầng và tăng cường truyền thông

Để biến phân loại rác tại nguồn thành hành động bền vững, các chuyên gia cho rằng cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, trước hết là xây dựng lộ trình phù hợp và thực chất.

Theo TS Hoàng Dương Tùng, mỗi địa phương phải có kế hoạch rõ ràng, thí điểm ở quy mô nhỏ trước khi nhân rộng. "Không nên làm đại trà khi chưa có hạ tầng và cơ chế kiểm soát", ông nhấn mạnh.

Cùng với đó, cần tạo động lực cho người dân và doanh nghiệp. Đối với người dân, có thể khuyến khích bằng mô hình tích điểm xanh, đổi rác tái chế lấy quà hoặc giảm phí thu gom. Với doanh nghiệp, cần nâng đơn giá dịch vụ, kéo dài thời hạn hợp đồng để họ đủ điều kiện đầu tư công nghệ và thiết bị mới.

Hạ tầng thu gom và xử lý phải được đầu tư đồng bộ. Xe thu gom, điểm trung chuyển, trạm xử lý cần được thiết kế riêng biệt cho từng loại rác. Khi người dân thấy rác của mình được thu gom và xử lý đúng cách, họ sẽ có thêm niềm tin và duy trì hành vi tích cực.

Công tác truyền thông, giáo dục cộng đồng cũng giữ vai trò đặc biệt quan trọng. Việc phân loại rác cần được gắn liền với tiêu chí của nếp sống văn minh đô thị. PGS.TS Nguyễn Thành Lợi nhấn mạnh: "Nếu mỗi người dân chỉ cần làm đúng một việc nhỏ mỗi ngày, bỏ rác đúng loại, đúng nơi, thì cả thành phố sẽ thay đổi."

Bên cạnh đó, phải có cơ chế giám sát, phản hồi minh bạch để người dân thấy kết quả và được ghi nhận. Những khu dân cư, tổ dân phố thực hiện tốt cần được biểu dương, nhân rộng điển hình, tạo hiệu ứng lan tỏa trong cộng đồng.

Hành động hôm nay, tương lai bền vững mai sau

Phân loại rác tại nguồn không chỉ là yêu cầu pháp lý, mà còn là hành động cụ thể vì tương lai chung giảm tải cho bãi chôn lấp, tăng khả năng tái chế, tiết kiệm tài nguyên và hướng tới mô hình kinh tế tuần hoàn.

Hà Nội đặt mục tiêu đến năm 2030 trở thành đô thị "sáng – xanh – sạch – đẹp", trong đó phân loại rác tại nguồn được xác định là một tiêu chí quan trọng. Ông Đặng Thành Vinh khẳng định: "Không thể kỳ vọng chỉ một, hai năm là thay đổi thói quen của hàng triệu người dân. Nhưng nếu chúng ta bền bỉ, quyết tâm và làm thật, kết quả chắc chắn sẽ đến."

Cũng theo PGS.TS Nguyễn Thành Lợi, mỗi công dân Thủ đô hôm nay đều là một mắt xích trong hành trình xây dựng thành phố đáng sống. Khi chính quyền, doanh nghiệp và người dân cùng hành động, Hà Nội sẽ tiến gần hơn tới mục tiêu trở thành đô thị xanh, sạch, văn minh.

Phân loại rác tại nguồn là bước tiến văn minh trong quản lý đô thị hiện đại, thể hiện trách nhiệm của từng cá nhân đối với cộng đồng. Khi người dân có niềm tin, doanh nghiệp có động lực và chính quyền có cơ chế rõ ràng, việc phân loại rác tại nguồn sẽ không còn là "cam kết" mà trở thành "hành động thực chất", góp phần hiện thực hóa mục tiêu kinh tế tuần hoàn, xây dựng Hà Nội phát triển bền vững, xanh và đáng sống hơn.

Thùy Chi