Phát triển hài hòa đô thị và nông thôn trong Quy hoạch Thủ đô

Cân bằng dân số và đất đai giữa khu vực đô thị và khu vực nông thôn

Với hơn một nửa số dân sống ở khu vực nông thôn và hơn một nửa diện tích đất đai là đất nông nghiệp, thành phố Hà Nội cần đưa ra những lựa chọn khi xác lập quy hoạch thành phố theo Luật Quy hoạch, cũng như điều chỉnh quy hoạch chung xây dựng Thủ đô đến năm 2045, tầm nhìn đến năm 2065.

Đặc biệt, cấu trúc không gian, cảnh quan, hành lang xanh, nông nghiệp-nông thôn trong Quy hoạch Thủ đô Hà Nội là những vấn đề cần cân nhắc kỹ lưỡng để khai thác hiệu quả, tạo động lực, điểm tựa cho phát triển kinh tế-xã hội, cũng như phát triển đô thị.

Theo Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô được duyệt năm 2011, tính đến năm 2030, tổng diện tích đất xây dựng đô thị và nông thôn khoảng 159.600ha. Trong đó, đất xây dựng đô thị khoảng 94.700ha, bằng khoảng 28,3% diện tích tự nhiên. Như vậy, về cơ cấu phân vùng kiểm soát phát triển toàn thành phố, hành lang xanh, nông thôn chiếm 70% diện tích.

Một trong những yêu cầu lớn đặt ra khi điều chỉnh quy hoạch chung là cân bằng dân số và đất đai giữa khu vực đô thị và khu vực nông thôn. Theo thống kê 10 năm gần đây, dân số Hà Nội tăng trung bình khoảng 100.000 người/năm.

Điều chỉnh quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đến năm 2045, tầm nhìn đến năm 2065 đã đưa ra tính toán, đến năm 2045 tổng diện tích đất xây dựng đô thị và nông thôn từ 160.000-169.000 héc-ta; trong đó, đất xây dựng đô thị khoảng 130.000-135.000 héc-ta, chiếm khoảng 40% diện tích tự nhiên. Cơ cấu phân vùng kiểm soát phát triển toàn thành phố dự kiến tỷ lệ phát triển đô thị 40%, tỷ lệ hành lang xanh, nông thôn 60%.

Việc quy hoạch tăng thêm 10% cho phát triển đô thị sẽ tác động lớn đến đất đai và không gian nông thôn. Mục đích chủ yếu của diện tích điều chỉnh này là phát triển các khu, cụm công nghiệp. Vấn đề lo ngại là việc thay đổi này tiềm ẩn nguy cơ phá vỡ cấu trúc không gian cảnh quan hành lang xanh, nông nghiệp-nông dân-nông thôn tại nhiều huyện, nhất là khi soi chiếu với định hướng xác định tại Nghị quyết 15-NQ/TW của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045: "Tập trung cơ cấu lại, nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp, phát triển nông nghiệp sinh thái, công nghệ cao; phấn đấu trở thành địa phương đi đầu trong phát triển nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh, gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử truyền thống dân tộc".

Thời gian qua, Hà Nội luôn ưu tiên xây dựng vành đai xanh, bảo đảm môi trường sống. Chú trọng phát triển công nghệ giống, công nghệ bảo quản, chế biến sau thu hoạch, gắn với phát triển thị trường tiêu thụ sản phẩm".

Tiến sĩ Đào Kim Sơn, nguyên Viện trưởng Viện Chính sách chiến lược phát triển nông thôn đánh giá, Hà Nội với 51% dân cư sống ở vùng nông thôn, 60% diện tích đất đai là đất nông nghiệp, nếu chúng ta muốn tăng năng suất lao động của thành phố, muốn tăng GRDP (tổng sản phẩm trên địa bàn) của Hà Nội, muốn tăng thu nhập, cải thiện văn hóa thì phải có chiến lược với nông nghiệp.

Bảo đảm thống nhất với Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô

Đánh giá về các yêu cầu đối với quy hoạch Thủ đô, Bí thư Thành ủy Hà Nội Đinh Tiến Dũng đã nhấn mạnh, cần sắp xếp, phân bố các không gian phát triển kinh tế - xã hội theo các hành lang, vành đai kinh tế và các trục phát triển, gắn với việc huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực. Trong đó, hạ tầng kết nối về giao thông, logistics để phát huy hệ thống đường thủy, đường bộ, hàng không, đường sắt của Hà Nội, kéo gần khoảng cách kết nối giữa Hà Nội với các địa phương trong vùng và cả nước, với các cửa khẩu, các khu kinh tế, các cảng biển để tạo sự kết nối.

Về kết nối trong nông nghiệp, Hà Nội giữ vai trò là nơi cung cấp giống, nhân công chất lượng cao và nơi tiêu thụ nông sản của cả vùng. Trong khi khu vực đô thị đang chịu nhiều áp lực, khu vực nông thôn chính là nơi "làm mát", giảm tải. Do đó, cần phát triển hài hòa đô thị và nông thôn, hướng tới không ngừng nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân cả khu vực đô thị và nông thôn là yêu cầu đặt ra đối với công tác quy hoạch. Tuy nhiên, thành phố cũng xác định nâng cao chất lượng đô thị hóa, nhưng không biến khu vực nông thôn thành đô thị một cách khiên cưỡng khi chưa đủ điều kiện.

Bí thư Thành ủy Hà Nội Đinh Tiến Dũng cho rằng, cần xây dựng các khu vực nông thôn theo hướng mô hình làng nông nghiệp đô thị với các tiêu chí tiệm cận với tiêu chí của đô thị; xây dựng các làng nghề thành không gian văn hóa phục vụ phát triển du lịch sinh thái, du lịch làng nghề; phát triển mô hình du lịch nông thôn, du lịch nông nghiệp.

Đánh giá cao về tiềm năng của khu vực nông thôn, TS. Đào Kim Sơn lưu ý, nếu Hà Nội mới chỉ phát triển đô thị nông nghiệp, nông nghiệp trải nghiệm thì chưa đủ. Nông nghiệp hàm lượng công nghệ cao mới là lĩnh vực Hà Nội cần chú trọng và có nhiều ưu thế. Quy hoạch cần tập trung cao độ vào sản xuất giống và cung ứng các kỹ thuật dịch vụ nông nghiệp. Nếu làm được điều này, kết nối với các viện nghiên cứu, trường đại học, đây sẽ trở thành thế mạnh của Hà Nội.

Đưa ra một số định hướng không gian phát triển nông nghiệp, ông Nguyễn Xuân Đại, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nội cho biết, căn cứ vào định hướng quy hoạch chung xây dựng thủ đô và định hướng nhiệm vụ phát triển thủ đô đến năm 2030 tầm nhìn 2045, cần thực hiện quy hoạch lại không gian phát triển nông nghiệp theo hướng:

Thứ nhất, khu vực nội đô lịch sử - với mô hình phát triển nông nông nghiệp đô thị nhằm tạo không gian xanh, tạo cảnh quan môi trường sinh thái và tận dụng giải quyết một phần vấn đề rác thải hữu cơ trong đô thị.

Thứ hai, khu vực đô thị mở rộng - bám sát định hướng quy hoạch của Thành phố (lấy sông Hồng làm trục xanh trung tâm, kết hợp với các nêm xanh dọc sông Đuống, sông Đáy), giải pháp phát triển nông nghiệp khu vực này sẽ tập trung khai thác các khu vực bãi sông Hồng, sông Đuống, sông Đáy và diện tích nông nghiệp còn lại để xây dựng các mô hình nông nghiệp gắn với du lịch sinh thái, trình diễn, tạo hành lang xanh cải thiện môi trường sống, phát triển các diện tích trồng cây tập trung, mặt nước, sát kề đô thị tạo cảnh quan môi trường sinh thái ứng phó thiên tai, dự trữ tài nguyên nước.

Thứ ba, khu vực quy hoạch 05 đô thị vệ tinh - định hướng phát triển sản xuất gắn với bảo tồn và phát triển làng cổ, làng nghề cổ truyền, lưu giữ bảo tồn các giá trị văn hóa lịch sử truyền thống trong nông nghiệp nông thôn gắn với du lịch giáo dục, trải nghiệm.

Thứ tư, khu vực sản xuất nông nghiệp trọng điểm tập trung tại địa bàn các huyện Ba Vì, Phúc Thọ, Sóc Sơn, Ứng Hòa, Mỹ Đức, Quốc Oai, Thạch Thất... quy hoạch thành các vùng sản xuất nông nghiệp tập trung (trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản tập trung chuyên canh hoặc kết hợp), sản xuất hàng hóa quy mô lớn, ứng dụng, chuyển giao khoa học công nghệ gắn với phát triển các chuỗi cung ứng hàng hóa nông sản trong vùng đồng bằng sông Hồng; Kết hợp chặt chẽ giữa nông nghiệp với công nghiệp, nông nghiệp công nghệ cao, dịch vụ, bảo quản, chế biến lấy hạt nhân là các khu trung tâm thị trấn, thị tứ trên địa bàn các huyện.

Đề xuất một số điểm đột phá, mới về phát triển nông nghiệp, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nội cho rằng, trước mắt trong trong thời gian tới, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ tham mưu UBND thành phố tổ chức thực hiện tốt chính sách khuyến khích phát triển sản xuất nông nghiệp (sửa đổi Nghị quyết số 08/2023/NQ-HĐND); đồng thời, tiếp tục tập trung giải quyết, khắc phục các tồn tại, hạn chế trong thực hiện phát triển nông nghiệp; phấn đấu hoàn thành và vượt các mục tiêu kế hoạch đề ra…

Ông Nguyễn Xuân Đại cho biết, về lâu dài, các giải pháp căn cơ hơn Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ phối hợp với 02 Viện của Thành phố và các Sở Nội vụ, Tài nguyên và Môi trường, Quy hoạch và Kiến trúc, các đơn vị liên quan để lập phương án Quy hoạch Nông nghiệp trong Quy hoạch Thủ đô, bảo đảm thống nhất với Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô.

Thùy Chi