Phát triển thị trường cho các làng nghề thủ công truyền thống

Sản phẩm làng nghề gốm sứ Bát Tràng (Gia Lâm). Ảnh: Gia Huy

‘Bán sản phẩm thị trường cần chứ không bán sản mầm mà mình có’

Thành ủy Hà Nội đang triển khai xây dựng Đề án “Phát triển công nghiệp văn hóa Thủ đô, giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” và đang trong quá trình khảo sát, lấy ý kiến các cấp, các ngành, các chuyên để có đánh giá thực trạng, xác định thuận lợi, khó khăn để phát triển 13 lĩnh vực cho ngành công nghiệp văn hóa của Thủ đô.

Đối với lĩnh vực thủ công mỹ nghệ, Hà Nội hiện có 1.350 làng nghề và làng có nghề (số làng nghề được công nhận là 292 làng nghề); có 47/52 nghề thủ công mỹ nghệ trên toàn quốc, gồm: Sơn mài, khảm trai, thêu ren, dệt lụa, gốm sứ, mây tre đan... Tại các làng nghề hiện có 2.063 công ty cổ phần, 4.562 Công ty TNHH, 1.466 doanh nhân, 164 hợp tác xã, có trên 175.000 hộ sản xuất kinh doanh, thu hút trên 739.000 người lao động.

Theo bà Hà Thị Vinh, Chủ tịch Hiệp hội Thủ công mỹ nghệ và làng nghề Hà Nội, Hà Nội là nơi có số lượng làng nghề và nghệ nhân đông nhất của cả nước. Các làng nghề thu hút hàng nghìn lao động nơi khác đến làm việc như: Làng nghề gốm sứ Bát Tràng (Gia Lâm), làng nghề dệt kim La Phù (Hoài Đức), đan cỏ tế xã Phú Túc, khảm trai xã Chuyên Mỹ (Phú Xuyên).... Sự phát triển của các làng nghề kéo theo dịch vụ cung cấp nguyên vật liệu, chuyên chở, kinh doanh hàng hóa, phục vụ ăn uống... tạo ra việc làm cho người lao động trong quá trình đô thị hóa.

Trong 5 năm qua, Thành phố đã hỗ trợ xây dựng 16 mô hình trình diễn kỹ thuật tại các doanh nghiệp; 60 cơ sở đầu tư đổi mới công nghệ, thiết bị và ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất. Kết quả tại một số làng nghề đã thay thế lò than bằng lò gas, bình nghiền trong sản xuất gốm sứ ở xã Bát Tràng, sử dụng máy móc chuyên dùng trong may da ở xã Kiêu Kỵ (Gia Lâm); đầu tư đổi mới máy dệt len với công nghệ lập trình vi tính, dây chuyền sản xuất tự động giúp tăng năng suất lao động, tiết kiệm chi phí, giảm ô nhiễm môi trường... Hầu hết các doanh nghiệp trong các làng nghề đã sử dụng công nghệ thông tin để quảng bá, giới thiệu, kinh doanh và tiêu thụ sản phẩm...

Các làng nghề đã đón nhận được các chương trình hỗ trợ tư vấn thiết kế mẫu sản phẩm thủ công mỹ nghệ nhằm phát triển thị trường xuất khẩu và trong nước; chương trình đào tạo nghề; chương trình tập huấn kỹ năng quản trị doanh nghiệp về chính sách liên quan đến làng nghề…

“Từ kết quả của các chương trình trên đã giúp cho các hội viên có được nhiều kỹ năng, ý tưởng để sản xuất được nhiều dòng sản phẩm mới mang tính thời trang phù hợp với thị hiếu của thị trường xuất khẩu và thị trường trong nước nhằm bán những sản phẩm thị trường cần chứ không bán sản phẩm mà mình có”, bà Hà Thị Vinh cho biết.

Doanh nghiệp làng nghề đối mặt nhiều thách thức

Nghệ nhân Đỗ Trọng Đoàn, làng nghề sơn mài Hạ Thái (Thường Tín) cho biết, huyện có 126 làng nghề trong đó có 48 làng nghề được Hà Nội công nhận là làng nghề truyền thống. Tiêu biểu là sơn mài Hạ Thái xã Duyên Thái, nghề Thêu xã Quất Động, xã Thắng lợi, xã Lê Lợi. Nghề tiện gỗ xã Nhị Khê, Nghề “bông” chăn ga, gối đệm tại thôn Trát Cầu xã Tiền Phong, nghề điêu khắc tượng ở xã Hiền Giang và Nghề “Sừng” tại thôn Thụy Ứng xã Hoà Bình.

Riêng làng nghề sơn mài Hạ Thái hiện nay có trên 300 hộ đang sản xuất kinh doanh với hơn 1500 lao động. Trong đó đội ngũ nghệ nhân, người thợ tay nghề cao chiếm khoảng 30% số lao động còn lại phần đông là đội ngũ thợ tay nghề chưa cao chưa phù hợp với các công đoạn sản xuất khó, đòi hỏi tính tỉ mỉ và chất lượng cao.

Theo nghệ nhân Đỗ Trọng Đoàn, khó khăn của các làng nghệ hiện nay là trong quá trình sản xuất đặc thù ngành tiểu thủ công nghiệp mang tính nhỏ lẻ nên thực sự chưa thu hút được lực lượng lao động trẻ có trí thức. Bởi các sản phẩm thủ công mỹ nghệ ngoài đòi hỏi tính thẩm mỹ, giá trị kinh tế thì bên cạnh đó còn là nơi gửi gắm tâm hồn, sự sáng tạo và không sử dụng máy móc của các nghệ nhân, người thợ thủ công để tạo ra những sản phẩm tinh hoa. Để có được những thành quả đó người lao động cần trải qua một thời gian đào tạo có bài bản và lâu dài khiến nhiều người không đủ kiên nhẫn để theo đuổi đến cùng.

Nghệ nhân Đỗ Trọng Đoàn cho rằng các làng nghề ngoài kỹ năng bí quyết riêng của nghề thì cần có sự trau dồi kiến thức kinh doanh, quản lý kinh tế, phát triển sản xuất, đổi mới công nghệ, dây chuyền và tổ chức tiêu thụ sản phẩm. Tuy nhiên, hiện nay vấn đề đào tạo, nâng cao trình độ kỹ thuật, còn hạn chế, chất lượng nguồn lao động chưa cao, chưa có đủ năng lực, pháp lý, cạnh tranh trên thị trường quốc tế, nhu cầu về vốn vay còn hạn chế, nguyên liệu đầu vào chưa ổn định vẫn phải nhập khẩu từ thị trường quốc tế.

Quá trình tạo ra sản phẩm đòi hỏi người lao động phải có tay nghề cao, bề dày kinh nghiệm, tâm huyết với nghề của những nghệ nhân, người thợ lâu năm. Tuy nhiên chỉ có sự tâm huyết và kinh nghiệm cổ truyền thôi chưa đủ mà phải cần phải áp dụng khoa học, công nghệ hiện đại vào sản xuất để nâng cao năng suất lao động và chất lượng đồng đều của sản phẩm.

Bà Hà Thị Vinh cũng cho biết, các doanh nghiệp làng nghề Hà Nội đang phải đối mặt với nhiều thách thức, sản phẩm ngày càng phải cạnh tranh gay gắt với sản phẩm của các nước trong khu vực, chi phí sản xuất đầu vào ngày càng cao; doanh nghiệp cũng khó khăn trong việc cần thay đổi liên tục về thiết kế mẫu mã hàng hóa để đáp ứng yêu cầu của thị trường. Bên cạnh đó là khó khăn về mở rộng mặt bằng sản xuất để có cơ hội ứng dụng khoa học công nghệ và thiết bị tiên tiến; chất lượng nguồn lao động trong các làng nghề còn rất yếu về kiến thức và kỹ năng nghề. Các cơ sở thủ công mỹ nghệ còn ở quy mô nhỏ và siêu nhỏ, công nghệ thiết bị lạc hậu, năng suất, chất lượng sản phẩm thấp chưa đáp ứng yêu cầu thị trường trong nước, đặc biệt là thị trường xuất khẩu.

Một vấn đề khác là kết nối các làng nghề với nhau, các trung tâm bán buôn bán lẻ còn gặp nhiều khó khăn; chưa hình thành các trung tâm trưng bày, giới thiệu sản phẩm tập trung của các làng nghề theo quy hoạch nên công tác thị trường của các làng nghề còn gặp nhiều khó khăn…

Phát triển thị trường qua các trang thương mại điện tử

Để ngành tiểu thủ công nghiệp phát triển, nghệ nhân Đỗ Trọng Đoàn cho rằng phát triển thị trường cần xây dựng trung tâm hoặc cửa hàng trưng bày giới thiệu sản phẩm tại làng nghề, các khu du lịch làng nghề của thành phố, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất kinh doanh, dễ tiếp cận và trao đổi thúc đẩy lưu thông hàng hóa.

Một trong các giải pháp thúc đẩy tiêu thụ là các cơ quan quản lý nhà nước xây dựng trang thương mại điện tử về hàng thủ công mỹ nghệ của các làng nghề với mục đích quảng bá tiếp thị sản phẩm; thường xuyên tổ chức các hội chợ, xúc tiến thương mại trong nước và quốc tế tạo điều kiện cho các doanh nghiệp gặp gỡ, kết nối các chuỗi bán hàng, tìm nhà cung cấp, phân phối.

Liên quan đến đẩy mạnh thị trường qua các trang thương mại điện tử, ông Phạm Khắc Hà, Chủ tịch Hội làng nghề dệt lụa Vạn Phúc cho biết, trong tình hình thị trường tiêu thụ bị ảnh hưởng bởi dịch COVID-19, nhiều doanh nghiệp và cơ sở sản xuất đã đưa sản phẩm của mình lên trang thương mại điện tử bước đầu thu được kết quả đáng khích lệ.

Để làng nghề ngày càng phát triển và bền vững, ông Phạm Khắc Hà cho rằng cần giải quyết tốt vấn đề phân phối và lợi ích của 4 thành phần đó là: Chính quyền các cấp, nhà kinh doanh, cộng đồng dân cư của các làng nghề và người tiêu thụ. Đối với chính quyền các cấp cần có những chính sách ưu đãi, tạo điều kiện cho các làng nghề thủ công phát triển đặc biệt là thời điểm hậu dịch bệnh COVID-19 về: Nguồn vốn vay ưu đãi, cung cấp nguyên liệu cho sản xuất của làng nghề. Nhất là nguồn nguyên liệu nhập khẩu, cần có sự giúp đỡ tạo đầu ra cho sản phẩm, xây dựng mối liên kết các đơn vị du lịch với các làng nghề. Xây dựng cơ sở hạ tầng đáp ứng nhu cầu hấp dẫn đối với khách thăm quan, du lịch.

Theo bà Hà Thị Vinh, để tạo điều kiện cho các làng nghề phát triển bền vững đặc biệt các thế hệ trẻ có cơ hội hành nghề làm giầu gìn giữ và bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc ngay trên chính quê hương của mình thì các trường, trung tâm đào tạo nghề biên soạn các giáo trình riêng chú trọng cho các học viên về môn thiết kế sản phẩm trên máy và các kỹ năng chuyên môn sâu về nghề cho từng dòng sản phẩm. Cơ quan chức năng có thể tổ chức cuộc thi thiết kế sản phẩm quà tặng du lịch nhằm lựa chọn sản phẩm đặc trưng tiêu biểu đáp ứng nhu cầu của thị trường.

Gia Huy