Xử lý hiệu quả chất thải ở nông thôn

Nông thôn Hà Nội có nhiều làng nghề nên vấn đề ô nhiễm môi trường cần được xử lý triệt để. Ảnh: Thiện Tâm.

Cần sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền địa phương

Theo báo cáo của Tổng cục Môi trường, thành phố Hà Nội hiện có 26/43 cụm công nghiệp đang hoạt động có trạm xử lý nước thải. Bên cạnh đó có 1.350 làng nghề, với khoảng 290 làng nghề được công nhận, trong đó có 8 làng nghề nằm trong danh mục 47 các làng nghề ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Chất thải chăn nuôi cũng đang chuyển dịch từ chăn nuôi hộ gia đình sang hướng tập trung có xử lý chất thải, điển hình là mô hình thu gom và xử lý được 99,8% khối lượng chất thải phát sinh tại 2 xã Đặng Xá và Phù Đổng, huyện Gia Lâm để nuôi giun quế góp phần tích cực giải quyết ô nhiễm môi trường và tạo công ăn việc làm cho người dân địa phương. Như vậy, với xu hướng chuyển hoạt động công nghiệp ra địa bàn nông thôn cũng dẫn đến nguy cơ gây ô nhiễm môi trường khu vực nông thôn. Lượng rác thải sinh hoạt trên toàn địa bàn Thành phố là 6.500 tấn/ngày. Hiện nay, tỷ lệ thu gom rác thải sinh hoạt tại các quận trung tâm thành phố là 100%, tại các huyện ngoại thành là 88%-89%.

Tình trạng đô thị hóa vùng ven đô của Thủ đô Hà Nội đang diễn ra nhanh chóng, đặc biệt là ở các quận Long Biên và huyện Gia Lâm, diện tích đất sản xuất nông nghiệp đang ngày càng bị thu hẹp để chuyển mục đích sử dụng sang xây dựng các khu đô thị mới, khu công nghiệp, dịch vụ thương mại và cơ sở sở hạ tầng kỹ thuật... Trong giai đoạn 2011-2015, diện tích đất nông nghiệp của Hà Nội giảm trung bình 5.500ha/năm-6.000ha/năm, bình quân mỗi năm giảm trên 1.000ha.

Ngoài ra, vẫn tồn tại một số vấn đề về bảo vệ môi trường trong xây dựng nông thôn mới trên địa bàn Thành phố. Điển hình một số huyện đã đạt được thành tích và duy trì sau khi được công nhận như Gia Lâm, Đan Phượng, Đông Anh. Nhưng tại một số huyện như Hoài Đức, Thanh Trì, Quốc Oai vẫn có một số nơi các chỉ tiêu môi trường còn thiếu bền vững, đặc biệt là công tác vệ sinh môi trường, cải tạo cảnh quan, cần có sự chỉ đạo quyết liệt của chính quyền địa phương, huy động sự tham gia vào cuộc của cộng đồng dân cư.
Bên cạnh tác động tích cực, quá trình đô thị hóa khu vực ven đô Hà Nội cũng nảy sinh nhiều vấn đề nan giải, đó là sự ô nhiễm môi trường do chất thải, nước thải, suy giảm diện tích đất nông nghiệp vốn là nơi cung cấp rau xanh, lương thực thực phẩm cho người dân Hà Nội, người nông dân mất đất sản xuất.

Vì vậy, thời gian qua, Thành phố đã đẩy nhanh tiến độ đầu tư xây dựng và vận hành các khu, nhà máy xử lý chất thải rắn sinh hoạt, phế thải xây dựng, chất thải công nghiệp và công nghiệp nguy hại, như: Khu liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn giai đoạn II, mở rộng Khu xử lý thất thải Xuân Sơn, Khu xử lý rác thải Việt Hùng Đông Anh…

Từ tháng 9/2016 đến nay, thành phố Hà Nội đã tập trung triển khai thực hiện xử lý ô nhiễm môi trường nước 90 hồ tại khu vực nội thành và 44 hồ tại khu vực ngoại thành. Đặc biệt, một điểm nhấn đáng ghi nhận trong tiến trình xây dựng nông thôn người dân, cùng với sự quyết tâm của chính quyền địa phương và lòng kiên trì, các khu vực nông thôn của thành phố Hà Nội là từ ý tưởng xuất phát đồng thuận của bà con, nhiều mô hình cải tạo kênh mương, ao hồ thành khu vực vui chơi, sinh hoạt cộng đồng sinh thái hoặc xã hội hóa vườn hoa, ao hồ đã được thực hiện (như tại huyện Đan Phượng, Gia Lâm, Đông Anh, Thường Tín...). Các hồ ao đã được kè bờ, không cho thải nước bẩn xuống hồ, tạo cảnh quan, cải thiện chất lượng quan, chống lấn lan tỏa sâu rộng trong cộng đồng người dân.

Thành phố cũng hoàn thành công tác điều tra, đánh giá hiện trạng các nguồn thải lỏng đổ vào lưu vực sông trên địa bàn các quận, huyện như: Phúc Thọ, Đan Phượng, Quốc Oai, Thanh Oai, Ứng Hòa, Mỹ Đức, Bắc Từ Liêm, Nam Từ Liêm, Thanh Trì, Hà Đông, Thường Tín, Phú Xuyên. Đối với sông Cầu Bây, Thành phố đã xây dựng và vận hành trạm quan trắc môi trường nước mặt tự động tại Trạm bơm Am, thuộc thôn Ngọc Động, xã Đa Tốn, huyện Gia Lâm nhằm theo dõi liên tục chất lượng nước sông Cầu Bây.

Bảo vệ môi trường gắn với Nông thôn mới

Mặc dù đã đầu tư nhiều khu xử lý chất thải sinh hoạt tập trung, nhưng phương pháp xử lý chủ yếu vẫn là chôn lấp hợp vệ sinh, tiềm ẩn nhiều nguy cơ ô nhiễm môi trường và chưa hiệu quả, dẫn đến quá tải các khu xử lý rác thải tập trung lớn như khu xử lý chất thải Nam Sơn (huyện Sóc Sơn), khu xử lý chất thải Xuân Sơn (thị xã Sơn Tây)..., kéo theo những nguy cơ, tác động lớn đến chất lượng môi trường nước, đất. Trong khi đó, công tác đầu tư xây dựng các khu xử lý chất thải rắn, các nhà máy xử lý rác trên địa bàn còn chậm, chưa bảo đảm tiến độ do khó khăn trong việc kêu gọi xã hội hóa, thiếu sự đồng thuận của người dân trong việc xây dựng các khu xử lý chất thải rắn, còn để xảy ra các khiếu kiện của người dân sống gần các bãi chôn lấp.

Vấn đề ô nhiễm môi trường nước tại các lưu vực sông do dòng nước thải chuyển về khu vực nông thôn như sông Cầu Bây, sông Nhuệ - Đáy... cũng là một trong những nội dung cần tiếp tục được quan tâm, đầu tư.

Vì vậy, theo Tổng cục Môi trường, Hà Nội cần tiếp tục duy trì và nâng cao chất lượng xây dựng nông thôn mới tại các huyện, xã đạt chuẩn. Giữ gìn giá trị cảnh quan và hệ sinh thái nông thôn đặc thù như quy hoạch cảnh quan Nông thôn mới cần đặt trong bối cảnh phát triển kinh tế- xã hội, quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông thôn.

Tăng cường hệ thống cấp nước sạch khu vực nông thôn, đầu tư và kêu gọi đầu tư các công trình cấp nước sạch tập trung trên địa bàn các huyện ngoại thành.

Chú trọng triển khai công tác phân loại rác tại nguồn theo hướng phân chia địa bàn các huyện thành nhiều vùng khác nhau để áp dụng các phương thức phân loại, thu gom phù hợp với công nghệ xử lý; kết hợp với việc phân loại tinh tại các trạm trung chuyển nhằm tăng hiệu quả xử lý, tái chế rác thải, giảm tỷ lệ chất thải phải vận chuyển đi chôn lấp, xử lý.
Xác định lại đơn giá định mức phù hợp, bao gồm cả phí vệ sinh, tránh lạm dụng ngân sách nhà nước; xác định lại giá dịch vụ xử lý nước thải, bảo đảm công bằng giữa các đối tượng xả thải; xây dựng và cụ thể hóa các cơ chế, chính sách ưu đãi, khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia xử lý nước thải và dịch vụ môi trường.

Rà soát và siết chặt công tác quản lý làng nghề, đã đến lúc cần xóa bỏ các làng nghề ô nhiễm nghiêm trọng (hoặc có nguy cơ ô nhiễm môi trường cao), các làng nghề chế biến thực phẩm không mang tính truyền thống (như sản xuất bánh kẹo, bim bim...) gây mất an toàn thực phẩm. Đẩy nhanh tiến độ thành lập các các cụm công nghiệp làng nghề, hoàn thành các hạng mục công trình bảo vệ môi trường để di chuyển các cơ sở sản xuất, các công đoạn gây ô nhiễm môi trường ra các cụm công nghiệp làng nghề tập trung, nhằm giải quyết dứt điểm tình trạng ô nhiễm tại các làng nghề.

Nhân rộng, phổ biến các mô hình xử lý ô nhiễm mặt nước, cải tạo ao hồ trên địa bàn các huyện ngoại thành như huyện Hoài Đức, Gia Lâm... Duy trì thường xuyên, liên tục công tác vệ sinh môi trường nông thôn, thu gom chất thải, hình thành ý thức giữ gìn vệ sinh môi trường cho cộng đồng dân cư.

Thiện Tâm