Bảo tồn và phát triển hoa sen Việt Nam

Chiều 12/7, trong khuôn khổ Lễ hội Sen Hà Nội và giới thiệu sản phẩm OCOP gắn với văn hóa các tỉnh miền núi phía Bắc, Sở NN&PTNT Hà Nội đã phối hợp với UBND quận Tây Hồ và Viện nghiên cứu rau quả tổ chức Hội thảo bảo tồn và phát triển hoa sen Việt Nam.

Khôi phục và bảo tồn sen Bách Diệp

Phát biểu khai mạc hội thảo, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT Hà Nội Nguyễn Đình Hoa cho biết, hoa sen là biểu tượng của sự thuần khiết, trong sáng; tượng trưng cho khí phách, bản sắc tâm hồn Việt. Ở Việt Nam có nhiều địa phương trồng sen nổi tiếng, như: Sen Tháp Mười (tỉnh Đồng Tháp), sen Huế (tỉnh Thừa Thiên Huế), sen Nam Đàn (tỉnh Nghệ An).

Ở Hà Nội, nhắc đến hoa sen người ta nghĩ ngay đến sen Bách Diệp của vùng đất Tây Hồ. Sen Bách Diệp có khoảng trăm cánh nở rất to, có màu hồng nhạt, hương thơm ngát; có màu sắc và hương thơm độc đáo, khác biệt so với hoa sen của các vùng đất khác.

Tuy nhiên hiện nay, diện tích trồng sen Tây Hồ đang bị thu hẹp do quá trình đô thị hóa. Do vậy, để bảo tồn và phát triển cây sen quý Tây Hồ, Sở NN&PTNT Hà Nội đã giao Trung tâm Khuyến nông Hà Nội phối hợp với Viện Nghiên cứu rau quả đưa vào trồng thử nghiệm hơn 30 giống sen mới tại Hà Nội do Viện Nghiên cứu rau quả tuyển chọn được qua việc lai tạo, nhập nội giống.

Kết quả, đã chọn được gần 20 giống sen thích ứng tốt với điều kiện thổ nhưỡng của Hà Nội. Trong đó bao gồm các giống sen chuyên canh để lấy củ, hoa, làm tơ sen và lấy hạt cho năng suất, phẩm cấp vượt trội. Trước đây, sen Hà Nội chỉ có hoa trong mùa hè, song nhờ ứng dụng khoa học, kỹ thuật nên đã tạo ra nhiều giống mới, giúp mùa sen ở Hà Nội bây giờ có thể kéo dài từ tháng 4 đến tháng 11 hàng năm.

Theo Phó Giám đốc Sở NN&PTNT, nhằm khôi phục và bảo tồn giống sen Bách Diệp nổi tiếng của Tây Hồ, năm 2024, Sở NN&PTNT Hà Nội đã giao Trung tâm Khuyến nông Hà Nội triển khai mô hình "Sản xuất hoa sen chất lượng, thích ứng với biến đổi khí hậu" tại quận Tây Hồ với quy mô 7 ha tại 2 đầm sen Đầu Đồng và Thủy Sứ, phường Quảng An, quận Tây Hồ, đến nay đã đạt được kết quả rất đáng kích lệ. en sinh trưởng phát triển tốt, cho hoa rất đẹp vào đúng dịp Lễ hội Sen năm 2024 qua đó góp phần bảo vệ môi trường, phát triển du lịch sinh thái.

Đồng chí Lê Thị Thu Hằng, Bí thư Quận uỷ Tây Hồ phát biểu tại hội thảo. Ảnh: VGP/ MT

Giới thiệu về đặc sản sen Hồ Tây, Bí thư Quận uỷ Tây Hồ Lê Thị Thu Hằng cho biết, nằm ở phía Bắc Thủ đô Hà Nội, Tây Hồ được thiên nhiên ưu đãi, nổi bật không chỉ với Hồ Tây – lá phổi xanh của thành phố, mà còn có sen Bách Diệp – một giống sen có khoảng 100 cánh, bông to, hương thơm đặc trưng rất khác biệt so với các loại sen khác. 

Người dân trồng sen Tây Hồ coi đây là một đặc ân được trời đất ban tặng và đặc biệt các hồ sen lại được hiện diện bên cạnh hồ Tây thơ mộng, đó cũng chính là niềm tự hào của người dân Tây Hồ.

Nhằm khôi phục và bảo tồn giống sen Bách Diệp nổi tiếng của Tây Hồ, năm 2024, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nội đã giao Trung tâm Khuyến nông Hà nội triển khai mô hình "sản xuất hoa Sen chất lượng, thích ứng với biến đổi khí hậu" tại quận Tây Hồ với quy mô 7 ha tại 2 đầm sen Đầu Đồng và Thủy Sứ của quận Tây Hồ. Đến nay đã đạt được kết quả rất đáng kích lệ, sen sinh trưởng phát triển tốt, cho hoa rất đẹp vào đúng dịp Lễ hội này (12-16/7/2024), góp phần bảo vệ môi trường, phát triển du lịch sinh thái.

Để bảo tồn và phát huy văn hóa đặc sắc và giá trị kinh tế của sen Hà Nội. Hà Nội đã mở rộng các vùng trồng sen ở nhiều quận, huyện, thị xã, đến nay có khoảng hơn 600ha trồng sen, tập trung ở các địa phương, như: Mỹ Đức 188ha, Ba Vì 70ha, Mê Linh 65ha, Phúc Thọ 25ha, Ứng Hòa 25ha, Bắc Từ Liêm 25ha, Tây Hồ 19,6ha, Quốc Oai 18ha… Theo đó, Hà Nội có rất nhiều đặc sản tinh túy được chế biến từ sen, vừa mang lại giá trị kinh tế, vừa là nét văn hóa đặc sắc của người Hà Thành.

Phát triển sản phẩm sen gắn với phát triển kinh tế, du lịch

Nghệ nhân ưu tú Phan Thị Thuận, giám đốc công ty Dâu tằm tơ Mỹ Đức chia sẻ, mMuốn có tơ sen tốt và đẹp, giá cả cạnh tranh thì phải có nguyên liệu tốt (cọng sen), muốn có nguyên liệu tốt thì phải hoàn thiện quy trình trồng sen thật tốt. Từ năm 2018 – 2020, nghệ nhân đã tự tay làm từ bắt đầu đến khi kết thúc thành sợi tơ sen, vừa làm vừa ghi chép tỷ mỷ, có sự so sánh các chỉ tiêu cần thiết theo từng đợt làm, thay đổi, bổ sung trong phương pháp tiếp cận se tơ, kéo sợi và được tiến hành nhiều lần khác nhau. 

Đến năm 2020, nghệ nhân Phan Thị Thuận đã đúc kết ra được một số nội dung quan trọng và đưa vào thực hiện đạt kết quả hiệu quả cao nhất như sau: Hướng dẫn thu gom cọng sen từ các vùng trồng sen truyền thống để kiểm soát chất lượng nguyên liệu đầu vào cho giai đoạn kéo và se thành tơ sen. Đây là một công việc rất quan trọng, đó là nhầm thu gom nguyên liệu (cọng lá, cọng hoa, cọng gương từ những vùng trồng sen truyền thống.

Ở nội dung này cần tập huấn, hướng dẫn tỷ mỷ để cho người làm nắm bắt được những nội dung, kỹ thuật bắt buộc phải thực hiện để nâng cao năng xuất, chất lượng nguồn nguyên liệu sau thu gom, tránh là thiệt hại cho ruộng sen và gây ô nhiễm môi trường cho vùng trồng sen, nâng cao thu nhập cho người trồng sen. 

Đặc biệt, sản phẩm lụa tơ sen "độc nhất, vô nhị" ở Việt Nam do nghệ nhân Phan Thị Thuận sản xuất và sản phẩm "Khăn lụa tơ sen" của Công ty TNHH Dâu tằm tơ Mỹ Đức của nghệ nhân Phan Thị Thuận là sản phẩm tiềm năng để làm quà tặng cho các nguyên thủ quốc gia.

Ngoài ra còn có các sản phẩm OCOP từ sen có giá trị kinh tế cao, như: Sen trà Hiền Xiêm, quận Tây Hồ; chè sen Quảng An, quận Tây Hồ; hạt sen Đầm Long, huyện Ba Vì; trà lá sen, huyện Sóc Sơn; trà tâm sen, huyện Thanh Trì; xôi cốm hạt sen Ngô Thức, quận Nam Từ Liêm...

Với những giá trị mà sen mang lại, các tỉnh, thành trên cả nước đã gắn cây sen với phát triển du lịch theo chuỗi giá trị. Chia sẻ về kinh nghiệm phát triển thương hiệu sen gắn liền với kinh tế du lịch bền vững tại tỉnh Đồng Tháp, ông Trần Văn Nhãn - Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp, Quản lý khai thác công trình thủy lợi và nước sạch nông thôn tỉnh Đồng Tháp cho hay: Sen không chỉ là một biểu tượng văn hóa, mà còn là một trong những ngành hành chủ lực của nền nông nghiệp tỉnh Đồng Tháp, các bộ phận của cây sen đã được phát huy giá trị mang lại lợi ích cho sức khỏe và nâng cao đời sống cho người dân, đã thực hiện xây dựng hình ảnh Đồng Tháp là "Quê Sen", "Thủ phủ Sen", khẩu hiệu "Đồng Tháp - Thuần khiết như hồn Sen"... 

Từ đó góp phần hình thành và phát triển chuỗi giá trị ngành hàng Sen Đồng Tháp đa giá trị hơn, phát triển thương hiệu sen gắn với kinh tế du lịch bền vững, phù hợp với xu hướng nền kinh tế tuần hoàn, tăng trưởng xanh hiện nay.

Tại hội thảo, các đơn vị đã ký kết các biên bản ghi nhớ hợp tác hỗ trợ công nghệ, xây dựng mô hình phát triển sen và hợp tác tiêu thụ sản phẩm của các tổ chức, cá nhân đại diện cho nhà khoa học, nhà quản lý và các Hợp tác xã, doanh nghiệp trồng sen, sơ chế, chế biến, tiêu thụ sản phẩm từ sen.

Phát biểu kết luận Hội thảo, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT Nguyễn Đình Hoa tin rằng, hội thảo sẽ thúc đẩy phát triển ngành nông nghiệp trồng sen gắn với phát triển du lịch và quảng bá hình ảnh địa phương; xây dựng sản phẩm đặc thù, thu hút du khách đến tham quan du lịch, trải nghiệm sen, bảo đảm cảnh quan môi trường xanh - sạch - đẹp. 

Từ đó, góp phần phát triển kinh tế - xã hội Thủ đô, lưu giữ nét văn hóa truyền thống trong sản phẩm sen Việt Nam nói chung và sen Hà Nội nói riêng, các nghệ nhân sẽ có những thiết kế sản phẩm mới từ sen phù hợp với thị trường, nâng cao năng lực sản xuất, tiêu thụ sản phẩm sen tại làng nghề nông thôn.

Minh Thúy