Bảo vệ và phát huy giá trị lễ hội truyền thống khu vực nội thành Hà Nội

Hà Nội là nơi lưu giữ nhiều di sản văn hóa phi vật thể, mang đặc trưng riêng. Lễ hội truyền thống là hình thức sinh hoạt văn hóa cộng đồng được tổ chức theo nghi lễ truyền thống, nhằm đáp ứng nhu cầu tinh thần của nhân dân. 

Theo kết quả Tổng kiểm kê và bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể công bố năm 2016, Hà Nội có 1.206 lễ hội truyền thống được kiểm kê và nhận diện và bước đầu đánh giá sức sống của di sản. Trong đó có 18 lễ hội được ghi danh và Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Khu vực nội thành Hà Nội gồm 12 quận với 221 Lễ hội truyền thống. Trong đó quận Ba Đình (19 lễ hội); Thanh Xuân (4 lễ hội); Tây Hồ (9 lễ hội); Nam Từ Liêm (23 lễ hội); Long Biên (34 lễ hội); Hoàng Mai (9 lễ hội); Hoàn Kiếm (10 lễ hội); Hai Bà Trưng (9 lễ hội); Hà Đông (46 lễ hội); Đống Đa (18 lễ hội); Cầu Giấy (16 lễ hội); Nam Từ Liêm (24 lễ hội).

Trong đó có 9/19 lễ hội truyền thống trên địa bàn Hà Nội được ghi danh vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia gồm: Lễ hội làng Lệ Mật, Lễ hội đình Trường Lâm (quận Long Biên); Lễ hội đình Chèm (quận Bắc Từ Liêm); Lễ hội bơi Đăm (quận Bắc Từ Liêm); Lễ hội chùa Láng quận Đống Đa; Lễ hội thổi cơm Thị Cấm (quận Nam Từ Liêm); Lễ hội kết chạ Phú Mỹ - Kiều Mai (quận Nam Từ Liêm, Bắc Từ Liêm), Lễ hội năm làng Mọc (quận Thanh Xuân, Nam Từ Liêm), Hội Thề Trung Hiếu đền Đồng Cổ (quận Tây Hồ).

Tại buổi Toạ đàm "Bảo vệ và phát huy giá trị lễ hội truyền thống khu vực nội thành Hà Nội", Giám đốc Sở Văn hoá và Thể thao Hà Nội Đỗ Đình Hồng khẳng định, lễ hội truyền thống khu vực nội thành Hà Nội có lịch sử lâu đời, rất đa dạng về sắc thái và độc đáo về giá trị, tạo nên bản sắc văn hóa khá riêng biệt của Hà Nội, gắn với lịch sử của kinh thành Thăng Long.

Nhiều Lễ hội mang tính tổng hợp, biểu đạt những sáng tạo văn hóa được tích lũy và trao truyền qua nhiều thế hệ, in dấu trong các nghi lễ, nghi thức tôn giáo tín ngưỡng, phong tục tập quán, văn chương nghệ thuật, lễ phục, ẩm thực cúng tế, các trò chơi, trò diễn dân gian.

Có nhiều hội đền, hội đình, hội chùa không chỉ trong phạm vi địa phương mà thuộc nhiều phường, quận. Có lễ hội vẫn giữ nguyên được truyền thống giao hảo có từ hàng trăm năm nay như: Hội đình Chèm (quận Bắc Từ Liêm), Hội năm làng Mọc (quận Thanh Xuân), Lễ hội kết chạ Phú Mỹ - Kiều Mai (quận Nam Từ Liêm). Trong đó, việc bảo vệ và phát huy lễ hội truyền thống chú trọng vào việc bảo vệ và phát huy các nghi lễ, nghi thức truyền thống, xây dựng không gian lễ hội.

Năm 2023, nghi thức rước kiệu Đức Thánh Láng tại Hội chùa Láng được phục dựng sau 70 năm bị gián đoạn, với hàng vạn người tham gia, đã tạo nên khối đại đoàn kết giữa các cộng đồng thực hành di sản và nhân dân tại các quận Đống Đa, Thanh Xuân, Cầu Giấy cùng chung tay góp phần làm sống lại nghi thức sinh hoạt văn hóa người dân vùng đất phía Tây kinh thành Thăng Long xưa. Hay Hội thề Trung Hiếu đền Đồng Cổ (quận Tây Hồ) vẫn được giữ nguyên giá trị suốt hơn 2 thế kỷ, góp phần giáo dục nhân cách, đạo đức của con người.

Cũng tại buổi Tọa đàm, TS Lê Thị Minh Lý, Phó Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam cho rằng, trước những tác động của quá trình đô thị hóa, môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống trong khu vực nội thành Hà Nội đang bị ảnh hưởng và có những biến đổi đáng kể. Trong bối cảnh toàn cầu hóa với sự hội nhập nhanh chóng của nền kinh tế xã hội và văn hóa của các quốc gia, việc phục hồi và phát huy lễ hội truyền thống có một vai trò rất quan trọng trong bảo lưu, tạo sức đề kháng vững chắc cho văn hóa bản địa, góp phần bảo tồn, làm giàu và phát huy văn hóa dân tộc.

Các đại biểu, chuyên gia cũng tập trung trao đổi các vấn đề về nhận diện nét đặc trưng, những biến đổi và văn hóa ứng xử trong lễ hội truyền thống, phục dựng nghi lễ, nghi thức và các trò chơi dân gian tại lễ hội, định hướng công tác bảo vệ và phát huy giá trị lễ hội truyền thống khu vực nội thành Hà Nội để trở thành tài nguyên góp phần phát triển công nghiệp văn hóa Thủ đô.

Trong thời gian tới, nhằm bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn Hà Nội nói chung và di sản văn hóa phi vật thể loại hình lễ hội truyền thống nói riêng cần có sự phối hợp của các cấp, ban, ngành và đoàn thể và cộng đồng nắm giữ di sản triển khai đồng bộ các giải pháp.

Trong đó, khuyến khích, tạo điều kiện cho cộng đồng thực hành và phát huy giá trị văn hoá của lễ hội truyền thống. Không nâng tầm lễ hội, ngăn chặn các yếu tố tiêu cực, hình ảnh phản cảm, thực hiện quy định nếp sống văn minh trong các hoạt động tại lễ hội.

Bên cạnh đó, hỗ trợ cộng đồng trong công tác nghiên cứu, phục dựng các nghi lễ, nghi thức truyền thống và các trò chơi dân gian, trao truyền tri thức cho đội ngũ nắm giữ di sản kế cận.

Song song với đó, hát huy tính chủ động, tích cực của cộng đồng trong tổ chức, quản lý và thực hành lễ hội truyền thống; tăng cường tuyên truyền, phổ biến rộng rãi về ý nghĩa, nội dung các giá trị tiêu biểu, độc đáo của lễ hội truyền thống, giáo dục đạo lý "Uống nước nhớ nguồn", tôn vinh người có công với dân, với nước; bảo tồn, phát huy, giới thiệu, quảng bá các giá trị văn hóa truyền thống, phong tục tập quán tốt đẹp của Thăng Long - Hà Nội.

Toạ đàm nhằm thực hiện Chương trình 06/CT-TU ngày 17/3/2021 của Thành ủy Hà Nội về "Phát triển văn hóa, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh giai đoạn 2021-2025; Nghị quyết số 09-NQ/TU ngày 22/02/2022 của Thành ủy Hà Nội về phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn Thủ đô giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2023, tầm nhìn đến năm 2045; Triển khai Kế hoạch số 55/KH-UBND ngày 18/02/2022 của UBND thành phố Hà Nội về việc Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể thành phố Hà Nội đến năm 2025.

Minh Anh