Chủ động nhận diện rủi ro và bảo vệ an toàn thực phẩm nông lâm thủy sản

Những năm gần đây, câu chuyện an toàn thực phẩm không còn là vấn đề được đặt ra sau cùng trong bữa ăn hay trên bàn làm việc của các cơ quan quản lý, mà đã trở thành mối quan tâm thường trực của toàn xã hội. Người tiêu dùng chú ý hơn đến nguồn gốc, quy trình sản xuất, tiêu chuẩn kiểm định; doanh nghiệp buộc phải đầu tư cải thiện chất lượng; còn cơ quan chức năng phải tìm cách đi trước một bước trong nhận diện và ngăn chặn nguy cơ. 

Tại Hà Nội, cách tiếp cận không đơn thuần là kiểm tra khi có dấu hiệu bất thường, mà là kiểm soát từ gốc – tại những vùng trồng trọt, khu chăn nuôi, cơ sở giết mổ và chế biến. Đây là bước chuyển quan trọng, bởi chỉ khi quản lý đúng điểm khởi nguồn, nguy cơ mất an toàn thực phẩm mới được thu hẹp một cách thực chất.

Trong giai đoạn 2021-2025, các đơn vị thuộc Sở Nông nghiệp và Môi trường đã triển khai một chương trình giám sát quy mô lớn. Tổng cộng 9.318 mẫu nông – lâm – thủy sản được lấy từ nhiều địa điểm: vùng sản xuất tập trung, chuỗi chăn nuôi, cơ sở chế biến, chợ đầu mối, chợ truyền thống và cả những sản phẩm đặc trưng thuộc chương trình OCOP. Hà Nội đồng thời kiểm tra nhiều lô hàng nhập từ các tỉnh lân cận – vốn chiếm tỷ trọng lớn trong nguồn cung của Thủ đô. Cách phân bổ mẫu rộng rãi này phản ánh tinh thần không bỏ sót bất kỳ mắt xích nào trong chuỗi thực phẩm.

Từ những mẫu kiểm nghiệm, 96% sản phẩm đạt yêu cầu an toàn. Với phần còn lại không đạt tiêu chuẩn, cơ quan chức năng đã phát hành hơn 250 thông báo cảnh báo đến các địa phương và cơ sở vi phạm. Những thông báo này không chỉ dừng lại ở việc yêu cầu chấn chỉnh, mà còn thúc đẩy quá trình tự rà soát nội bộ, buộc các đơn vị phải thay đổi thói quen sản xuất, giảm nguy cơ tái phạm.

Ở lĩnh vực chăn nuôi, công tác kiểm soát tập trung vào vấn đề tồn dư kháng sinh và chất cấm trong thịt – vốn được xem là rủi ro khó lường và ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng. Chi cục Chăn nuôi, Thú y và Thủy sản đã thực hiện tới 3.300 mẫu test nhanh, tập trung vào những chất tạo nạc và kháng sinh bị cấm sử dụng. Kết quả không phát hiện mẫu dương tính, đây là tín hiệu đáng mừng. Tuy nhiên, khi kiểm tra vi sinh vật, có hơn 20% mẫu thịt không đạt, chủ yếu do quy trình vệ sinh tại một số điểm giết mổ, bảo quản và vận chuyển còn hạn chế. Điều này nhắc nhở rằng dù kiểm soát chặt vật tư đầu vào, yếu tố vệ sinh vẫn luôn là điểm dễ bị bỏ sót và phải tiếp tục được cải thiện.

Hệ thống cảnh báo sớm: "Lá chắn mềm" nhưng hiệu quả mạnh

Trong lĩnh vực nuôi trồng thủy sản, 1.040 mẫu cá được đưa vào kiểm nghiệm nhằm phát hiện dư lượng hóa chất và kim loại nặng. Tỷ lệ mẫu vi phạm chỉ khoảng 2,4%, song vẫn xuất hiện một số trường hợp chứa Malachite green hoặc AOZ – các chất bị cấm tuyệt đối trong sản xuất. Dù số liệu vi phạm thấp, sự xuất hiện của các chất này cho thấy vẫn còn những cơ sở nuôi nhỏ lẻ sử dụng biện pháp xử lý không an toàn, và công tác kiểm soát cần được duy trì liên tục, không lơ là.

Ở trồng trọt, mỗi năm thành phố kiểm tra khoảng 1.000 mẫu rau để đánh giá dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Tỷ lệ vượt ngưỡng chỉ từ 1-2%, chứng tỏ việc sản xuất đang đi vào quy củ hơn so với trước đây. Tuy vậy, chỉ 1% vi phạm cũng đủ tạo ra rủi ro đáng kể cho cộng đồng, đặc biệt trong bối cảnh sản phẩm rau, củ, quả được tiêu thụ với số lượng lớn mỗi ngày. Do đó, người trồng cần tuân thủ nghiêm các nguyên tắc "4 đúng" khi sử dụng thuốc: đúng loại, đúng liều, đúng thời điểm và đúng thời gian cách ly.

Nhìn tổng thể, hệ thống giám sát thực phẩm của Hà Nội đã dần được nâng cấp thành một "mạng lưới phát hiện rủi ro" vận hành liên tục. Nhưng điểm tạo nên sự khác biệt lớn nhất lại nằm ở công tác cảnh báo sớm.

Theo bà Nguyễn Thị Thu Hằng – Trưởng phòng Chất lượng và Phát triển thị trường, giai đoạn 2021-2025 đánh dấu sự thay đổi rõ nét về cách thức quản lý: thay vì phản ứng sau khi phát hiện vi phạm, cơ quan chức năng chủ động dự báo và gửi cảnh báo sớm đến từng cơ sở sản xuất. Kết quả của cách làm này thể hiện qua số liệu giảm mạnh: năm 2018 tỷ lệ mẫu vi phạm là 7,46%; đến 2023 giảm còn 4,4%; năm 2024 chỉ còn 3%. Mức giảm trung bình 20%/năm – gấp đôi kỳ vọng ban đầu. Đây không chỉ là thành quả của việc tăng cường giám sát, mà còn phản ánh sự thay đổi tư duy của người sản xuất: từ làm theo thói quen sang làm theo tiêu chuẩn.

Cùng với cảnh báo, Hà Nội đẩy mạnh ứng dụng công nghệ vào hệ thống theo dõi sản xuất. Mã QR, phần mềm quản lý vùng trồng, nhật ký điện tử, thiết bị test nhanh… được áp dụng để tạo ra "hồ sơ số" cho từng sản phẩm. Nhờ đó, mỗi lô hàng đều có lộ trình rõ ràng, giúp người tiêu dùng dễ dàng kiểm tra, còn cơ quan chức năng nhanh chóng truy vết khi phát hiện sai phạm. Việc minh bạch hóa thông tin không chỉ nâng hiệu quả quản lý mà còn tạo động lực để các cơ sở sản xuất cạnh tranh lành mạnh, buộc phải tuân thủ quy trình nếu muốn tồn tại trên thị trường.

Do phần lớn thực phẩm tiêu thụ tại Hà Nội được cung cấp từ các tỉnh, công tác phối hợp liên vùng giữ vai trò then chốt. Khi phát hiện nguy cơ, Hà Nội lập tức chuyển thông báo về địa phương có liên quan để yêu cầu xử lý tại nguồn. Đồng thời, các chợ đầu mối – nơi mỗi ngày tiếp nhận và phân phối hàng nghìn tấn hàng hóa – được yêu cầu tăng cường kiểm tra liên ngành, đảm bảo hàng hóa lưu thông phải có giấy tờ rõ ràng, không để các sản phẩm tiềm ẩn rủi ro lọt vào thị trường.

Bên cạnh đó, thành phố khuyến khích doanh nghiệp và hợp tác xã áp dụng các tiêu chuẩn cao như VietGAP, GlobalGAP hoặc HACCP. Khi quy trình sản xuất tiệm cận chuẩn quốc tế, nông sản không chỉ an toàn hơn mà còn có giá trị gia tăng, mở ra cơ hội tham gia các chuỗi cung ứng rộng lớn hơn. Đây cũng là cách để sản phẩm nông nghiệp Việt Nam nâng sức cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập sâu rộng.

Đến nay, Hà Nội đã xây dựng được một hệ thống phòng vệ tương đối hoàn chỉnh cho an toàn thực phẩm nông – lâm – thủy sản. Sự kết hợp giữa giám sát từ gốc, cảnh báo sớm và xử lý nhanh đã giúp giảm thiểu nguy cơ ngay từ khi mới phát sinh. Đồng thời, cách làm này còn tạo ra hiệu ứng lan tỏa mạnh: các cơ sở sản xuất tự nâng quy chuẩn của mình để phù hợp với yêu cầu quản lý ngày càng khắt khe.

Trong định hướng sắp tới, thành phố tiếp tục đặt mục tiêu hoàn thiện chuỗi cung ứng theo hướng minh bạch hóa tối đa, từ vật tư đầu vào, quá trình chăm sóc, thu hoạch, sơ chế, vận chuyển cho đến tiêu thụ. Khi mỗi sản phẩm đều có nguồn gốc rõ ràng, được kiểm soát bằng dữ liệu và được giám sát liên tục, niềm tin của người tiêu dùng sẽ ngày càng được củng cố.

An toàn thực phẩm không chỉ là một quy định mang tính pháp lý. Đó còn là cam kết về sức khỏe cộng đồng, là trách nhiệm của toàn bộ chuỗi giá trị từ người sản xuất đến người bán và người quản lý. Khi tất cả các mắt xích đều tham gia chủ động, thị trường thực phẩm Hà Nội sẽ ngày càng an toàn, bền vững và xứng đáng với kỳ vọng của người dân Thủ đô.

Thiện Tâm