Chương trình 05-CTr/TU – Bước tiến chiến lược trong quy hoạch phát triển Thủ đô

Từ quy hoạch đồng bộ đến quản lý hiện đại

Trong tiến trình phát triển đô thị hiện đại, Hà Nội đang từng bước chuyển mình mạnh mẽ, hướng tới mục tiêu trở thành thành phố xanh, thông minh và đậm bản sắc. Trên hành trình đó, Chương trình số 05-CTr/TU của Thành ủy Hà Nội giai đoạn 2021–2025 được xem là "kim chỉ nam" định hướng phát triển không gian đô thị theo hướng bền vững, hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế với bảo vệ môi trường và gìn giữ giá trị văn hóa – lịch sử của Thủ đô.

Ngay từ khi ban hành, Chương trình số 05 đã xác định rõ trọng tâm là đẩy mạnh công tác quy hoạch và quản lý quy hoạch, coi đây là nền tảng để Hà Nội phát triển đồng bộ, hiện đại và bền vững. Theo Giám đốc Sở Quy hoạch – Kiến trúc Nguyễn Trọng Kỳ Anh, đến nay Thành phố đã hoàn thành phê duyệt 83/83 đồ án quy hoạch đô thị, 13/13 nhiệm vụ quy hoạch xây dựng, cùng 4 đồ án quy hoạch quan trọng, bảo đảm 100% tỉ lệ phủ quy hoạch chung và phân khu. Song song với đó, Hà Nội cũng đã hoàn thành 7 đồ án quy hoạch chuyên ngành hạ tầng kỹ thuật, được coi là "xương sống" của hệ thống đô thị trong tương lai.

Đáng chú ý, đồ án "Quy hoạch chung không gian xây dựng ngầm đô thị trung tâm Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn 2050" được phê duyệt vào tháng 3/2022 đã mở ra hướng đi chiến lược mới cho Thủ đô, khai thác hiệu quả không gian ngầm để giảm tải cho mặt đất, đồng thời tối ưu hóa sử dụng đất trong điều kiện đô thị hóa nhanh.

Chủ tịch UBND TP Hà Nội Trần Sỹ Thanh khẳng định, Chương trình số 05 không chỉ là nhiệm vụ hành chính, mà còn là hành động cụ thể để từng bước hiện thực hóa mục tiêu phát triển Thủ đô bền vững, hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế với bảo vệ môi trường, nâng cao chất lượng sống của người dân và ứng phó hiệu quả với biến đổi khí hậu.

Không chỉ dừng lại ở công tác quy hoạch, Hà Nội còn triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp, tạo bước chuyển trong tổ chức bộ máy và phân cấp quản lý, giúp việc lập và phê duyệt quy hoạch cấp xã, huyện trở nên chủ động hơn. Theo Phó Giám đốc Sở Quy hoạch – Kiến trúc Nguyễn Bá Nguyên, hiện Thành phố đã triển khai 50 đồ án quy hoạch chung cấp xã, đồng thời điều chỉnh các đồ án quy hoạch có phạm vi liên xã nhằm bảo đảm tính thống nhất, liên kết vùng và tương thích với quy hoạch tổng thể của Thủ đô.

Không gian ngầm – bước đột phá trong phát triển đô thị

Trong bức tranh tổng thể của Chương trình 05, việc phát triển không gian ngầm được xem là một trong những điểm nhấn đột phá. Hà Nội đang hướng tới hình thành hệ thống không gian ngầm đa chức năng bao gồm hầm giao thông, hầm kỹ thuật, trung tâm thương mại, bãi đỗ xe, hạ tầng dịch vụ và các tuyến kết nối ngầm, nhằm mở rộng quỹ đất sử dụng, giảm áp lực cho hạ tầng mặt đất và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Kiến trúc sư Trần Huy Ánh, Ủy viên Thường vụ Hội Kiến trúc sư Hà Nội, phân tích, những công trình ngầm nếu được quy hoạch và đầu tư hợp lý không chỉ giúp giảm ùn tắc, mà còn hỗ trợ lưu trữ nước chống ngập, phục vụ sinh hoạt đô thị, đồng thời tích hợp nhiều chức năng khác như trung tâm thương mại, giao thông, logistics hay xử lý rác thải.

Theo ông Ánh, đây là bước đi tất yếu của một đô thị hiện đại, khi diện tích đất ngày càng hạn chế, trong khi nhu cầu hạ tầng và dịch vụ không ngừng tăng. Tuy nhiên, để phát triển hiệu quả, cần quy định rõ ràng về quyền sử dụng, cơ chế đầu tư và mô hình quản lý không gian ngầm, tránh tình trạng đầu tư manh mún hoặc xung đột giữa các công trình ngầm.

Cùng với việc hoàn thiện các đồ án quy hoạch, Hà Nội đang đẩy mạnh số hóa toàn bộ dữ liệu quy hoạch, tiến tới quản lý đô thị bằng nền tảng GIS (hệ thống thông tin địa lý). Việc công khai bản đồ quy hoạch trực tuyến, minh bạch thông tin giúp người dân dễ dàng tra cứu, giám sát và phản ánh vi phạm.

Theo Sở Quy hoạch – Kiến trúc, việc xây dựng Cổng thông tin quy hoạch điện tử không chỉ giúp giảm thời gian, chi phí tra cứu hồ sơ mà còn tạo điều kiện để doanh nghiệp, nhà đầu tư chủ động tiếp cận thông tin chính xác, hạn chế tình trạng "quy hoạch treo" hoặc đầu tư sai vị trí.

Sự minh bạch và số hóa này thể hiện bước chuyển rõ rệt từ "quản lý hành chính" sang "quản lý thông minh", góp phần nâng cao hiệu quả giám sát, tăng tính công khai và tạo niềm tin xã hội trong công tác quy hoạch, phát triển đô thị.

Giữ gìn bản sắc – yếu tố cốt lõi của đô thị bền vững

Trong khi Hà Nội tập trung phát triển hạ tầng hiện đại, các chuyên gia cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo tồn bản sắc đô thị. Đô thị xanh, thông minh không thể tách rời yếu tố văn hóa và di sản.

Theo nhiều kiến trúc sư, bản sắc đô thị Hà Nội nằm ở sự hòa quyện giữa kiến trúc cổ và hiện đại, giữa không gian sống truyền thống và công trình mới. Do đó, quy hoạch phải bảo đảm yếu tố hài hòa, tránh phá vỡ cấu trúc lịch sử, đặc biệt tại khu phố cổ, khu phố cũ, các di tích văn hóa và không gian công cộng.

Chuyên gia quy hoạch đô thị PGS.TS Đào Ngọc Nghiêm, nguyên Kiến trúc sư trưởng TP. Hà Nội, từng nhiều lần nhấn mạnh rằng: Phát triển Hà Nội thành đô thị xanh, thông minh không có nghĩa là bê tông hóa, mà là kết hợp hài hòa giữa đổi mới công nghệ, hạ tầng với gìn giữ di sản, văn hóa, yếu tố làm nên hồn cốt Thủ đô nghìn năm. Như vậy, để đạt được mục tiêu phát triển bền vững, Hà Nội cần đặt yếu tố "bản sắc" song hành cùng "hiện đại hóa", coi bảo tồn di sản là động lực phát triển chứ không phải rào cản.

Định hướng tương lai: Hà Nội 2030 – 2050 xanh, hiện đại và đáng sống

Dù đạt nhiều kết quả tích cực, quá trình triển khai Chương trình 05 vẫn đối mặt không ít khó khăn. Trước hết là sức ép đô thị hóa nhanh, trong khi hạ tầng kỹ thuật, xã hội và giao thông vẫn chưa theo kịp tốc độ phát triển. Cùng với đó, công tác phối hợp giữa các sở, ngành, địa phương đôi khi còn chồng chéo, làm giảm hiệu quả thực hiện.

Một thách thức khác là nguồn lực đầu tư cho số hóa và đô thị thông minh còn hạn chế, đặc biệt trong việc duy trì, cập nhật dữ liệu và đào tạo nhân lực kỹ thuật cao. Ngoài ra, biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường và suy giảm diện tích cây xanh đô thị tiếp tục là những vấn đề nan giải cần giải quyết song song với quá trình phát triển.

Bên cạnh đó, công tác giám sát thực hiện quy hoạch và xử lý vi phạm cũng cần được tăng cường. Một số khu vực vẫn xảy ra tình trạng điều chỉnh quy hoạch cục bộ, chưa theo đúng định hướng tổng thể. Nếu không kiểm soát chặt chẽ, quy hoạch tốt trên giấy có thể trở thành "bản đồ treo".

Trên cơ sở những kết quả đã đạt được, Hà Nội đang định hình tầm nhìn dài hạn đến năm 2030, tầm nhìn 2050. Theo đó, Thành phố sẽ tập trung vào ba trụ cột chính:

Thứ nhất, xanh hóa không gian đô thị, mở rộng diện tích cây xanh, hồ điều hòa, công viên và hành lang sinh thái; bảo tồn sông hồ tự nhiên; phát triển giao thông xanh và công trình tiết kiệm năng lượng.

Thứ hai, hiện đại hóa hạ tầng, phát triển đồng bộ hạ tầng ngầm, giao thông công cộng, đường vành đai, hệ thống metro, trạm sạc điện; thúc đẩy chuyển đổi số và quản trị thông minh.

Thứ ba, giữ vững bản sắc và nâng cao chất lượng sống, bảo tồn giá trị lịch sử – văn hóa; xây dựng không gian sáng tạo, phố đi bộ, khu di sản mở; khuyến khích người dân tham gia vào quản lý và làm đẹp đô thị.

Cùng với đó, Hà Nội sẽ đẩy mạnh hợp tác công – tư (PPP), thu hút nguồn lực xã hội trong phát triển hạ tầng và công trình xanh; đồng thời tăng cường truyền thông, nâng cao nhận thức cộng đồng về vai trò của quy hoạch xanh – sạch – bền vững.

Từ định hướng chiến lược đến hành động cụ thể, Hà Nội đang từng bước hiện thực hóa khát vọng trở thành thành phố xanh, thông minh và giàu bản sắc. Chương trình số 05-CTr/TU không chỉ là một kế hoạch hành chính, mà là minh chứng cho tầm nhìn dài hạn, xây dựng Thủ đô phát triển bền vững, đáng sống và mang đậm dấu ấn văn hiến ngàn năm. Đúng theo định hướng của Chủ tịch UBND TP. Hà Nội Trần Sỹ Thanh: Mọi quy hoạch, công trình, dự án đều phải hướng tới mục tiêu chung: vì một Thủ đô hiện đại nhưng vẫn giữ được "linh hồn" của Hà Nội – nơi con người được sống trong môi trường an lành, văn minh và đầy tự hào.

Thùy Chi