Đổi mới tư duy quy hoạch - nền tảng để Hà Nội trở thành ‘Thành phố hạnh phúc’

Hạ tầng thông minh - nền tảng của đô thị thông minh

Trong Tọa đàm "Để hiện thực những mục tiêu xây dựng Thủ đô Hà Nội hiện đại, văn minh, hạnh phúc và phát triển bứt phá trong kỷ nguyên mới" ngày 22/10, KTS. Phạm Thanh Tùng, Chánh Văn phòng Hội Kiến trúc sư Việt Nam đã trao đổi về cơ hội và thách thức để Hà Nội hiện thực hoá tầm nhìn và tư duy mới trong quy hoạch Thủ đô, xây dựng Hà Nội trở thành đô thị hiện đại, thông minh và kết nối.

KTS. Phạm Thanh Tùng cho biết, hiện Việt Nam có 937 đô thị, tốc độ đô thị hóa nhanh hàng đầu thế giới. Điều đó đặt ra yêu cầu phải đổi mới tư duy trong công tác quy hoạch và quản lý đô thị, bởi quản lý đô thị hiện nay rất phức tạp. Chính quyền cấp phường, xã đã có thẩm quyền quyết định nhiều dự án, trong khi đội ngũ trí thức và chuyên môn cần được huy động mạnh mẽ hơn.

Để có đô thị thông minh, Hà Nội trước hết phải thay đổi tư duy quản trị đô thị truyền thống. Trong các quy hoạch chung, quy hoạch vùng, nhiều vấn đề mới đặt ra nhưng chưa được tích hợp, đòi hỏi cách tiếp cận và quản lý mới. Để xây dựng Hà Nội trở thành đô thị hiện đại, thông minh và kết nối thì TP cần phải chú tâm vào các vấn đề sau:

Quy hoạch thông minh phải bắt đầu từ hạ tầng thông minh. Không thể chỉ xây những con đường thật rộng mà khi mưa xuống lại không biết nước thoát đi đâu. Chúng ta nói nhiều đến công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, Internet vạn vật, nhưng câu hỏi là đưa những công nghệ đó vào thực tiễn quản lý ở cấp xã, phường như thế nào?

Thực tế quản lý phải giải quyết bất cập hệ thống thoát nước của chúng ta vẫn chưa được tính toán đầy đủ về lưu lượng, hướng thoát và khả năng chống ngập. Chúng ta có thể nghiên cứu "thành phố bọt biển" – đô thị có khả năng thấm và điều tiết nước mưa tự nhiên. Hiện nay, việc lát đá toàn bộ vỉa hè, bê tông hóa bề mặt dẫn đến thực trạng nước không có chỗ thấm, dẫn tới úng ngập, đánh mất sự "thở" của đất đô thị.

Để sông Hồng thực sự là "trục xanh" của Thủ đô

Hiện Hà Nội đang phát triển theo mô hình đô thị đa cực – thực ra không phải mới, mà kế thừa từ định hướng 5 đô thị vệ tinh trước đây. Vấn đề là làm thế nào để mô hình này vận hành hiệu quả trong cơ chế chính quyền hai cấp. Khi triển khai thực tế, việc lồng ghép quy hoạch, đảm bảo liên kết vùng và giáp ranh còn rất nhiều khó khăn.

KTS. Phạm Thanh Tùng nêu một con số đáng lưu ý, chúng ta đang đô thị hóa đất nông thôn, nhưng tỷ lệ đô thị thực chất còn thấp. Nhiều dự án lớn được triển khai nhưng chưa tạo được chuyển biến đồng bộ. Theo tôi, trong quy hoạch sắp tới, cần trả lại cho Hà Nội đúng nghĩa là "thành phố sông hồ" nơi hồ, đập, kênh, mương không chỉ là nơi trữ nước mà còn là không gian sinh thái và văn hóa đặc trưng.

Trước đây, hệ thống thủy lợi từ Hà Tây, Hà Nội đến Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương được hình thành bằng lao động cộng đồng, rất hiệu quả. Ngày nay, chúng ta đang dần quên đi những giá trị đó. Các dòng sông như Tô Lịch, Nhuệ, Đáy vốn là mạch sống của Hà Nội đang bị tắc nghẽn và ô nhiễm nặng.

Một diễn giả đã nói: "Hà Nội mong mỏi có người mang nước về cho sông". Đó là cách nói ẩn dụ nhưng rất đúng. Sông phải được "hồi sinh" thì mới có thể nói đến đô thị xanh.

Trục cảnh quan sông Hồng hiện được định hướng trở thành không gian phát triển xanh, bền vững. Nhưng để sông Hồng thực sự là "trục xanh" của Thủ đô, cần một cơ chế quản trị thống nhất và đủ quyền lực, vì đây không chỉ là câu chuyện quy hoạch, mà còn là an ninh nguồn nước, tài nguyên và văn hóa. Dọc hai bên sông Hồng có hàng trăm ngôi chùa, làng nghề, di tích – tất cả tạo nên tầng văn hóa sâu dày của Hà Nội.

Vì vậy, quy hoạch sông Hồng phải đặt trong tầm nhìn văn hóa, không thể chỉ nhìn ở khía cạnh sử dụng đất hay kỹ thuật. Ngay cả những bãi ven sông – thay vì bị lấn chiếm, sử dụng tạm bợ - hoàn toàn có thể trở thành không gian sinh thái, cảnh quan hoặc khu vực tưởng niệm đặc thù, nếu được quy hoạch đúng hướng.

Hướng tới "Thành phố hạnh phúc"

Một vấn đề khác nhưng rất thực tế, hệ thống ngõ, ngách nhỏ – nét đặc trưng của Hà Nội đang trở thành điểm nghẽn của giao thông và an toàn đô thị. Mỗi buổi sáng, hàng trăm người dân từ các ngõ nhỏ đổ ra đường lớn, gây ùn tắc. Khi xảy ra cháy nổ, xe cứu hỏa không thể tiếp cận do ngõ chỉ rộng 1-2 mét. Thế nhưng đến nay, Hà Nội chưa từng có một nghị quyết riêng về quản lý ngõ hẹp, trong khi TP Hồ Chí Minh đã làm từ lâu. Ngõ hẹp khiến bất động sản bị đẩy giá, hạ tầng xuống cấp, môi trường sống kém an toàn. Đây là một "khoảng trống" lớn trong quản lý đô thị Hà Nội.

KTS. Phạm Thanh Tùng cho biết ông rất tâm đắc với định hướng xây dựng Hà Nội là "Thành phố hạnh phúc". Nếu TPHCM là "Thành phố nghĩa tình", Đà Nẵng là "Thành phố đáng sống", thì Hà Nội với bề dày văn hiến cần hướng tới "Thành phố hạnh phúc", nơi con người cảm nhận được sự bình yên và tự hào khi sống.

Để có được điều đó, phát triển đô thị phải đi cùng văn hóa ứng xử, văn hóa giao thông, văn hóa trong quản trị và trong lập quy hoạch.

Khi quy hoạch gắn với văn hóa, hạ tầng gắn với con người, và quản trị hướng tới hạnh phúc, Hà Nội sẽ trở thành đô thị thông minh có linh hồn, một Thành phố Hạnh phúc đúng nghĩa, bên cạnh những đô thị đáng sống và nghĩa tình khác của Việt Nam.

Gia Huy