Đồng bộ các giải pháp chống úng ngập nội thành Hà Nội

Hướng đi từ Quy hoạch chung Thủ đô đến Luật Thủ đô 2024

Thủ đô Hà Nội hiện có diện tích khoảng 3.360 km² với dân số hơn 8,6 triệu người. Trong khi tốc độ đô thị hóa nhanh chóng mang lại nhiều cơ hội phát triển thì đi kèm là hàng loạt thách thức, đặc biệt là vấn đề quá tải hệ thống hạ tầng kỹ thuật, trong đó nổi cộm là tình trạng úng ngập vào mùa mưa.

Theo thống kê từ Sở Xây dựng Hà Nội, hiện Thành phố ghi nhận khoảng 11 điểm úng ngập cục bộ xảy ra khi lượng mưa từ 50–70mm/h và tăng lên tới 19 điểm khi mưa vượt quá 100mm/h. Các điểm "đen" này tập trung chủ yếu ở các quận nội thành cũ như Hoàn Kiếm, Ba Đình, Hai Bà Trưng, Đống Đa… nơi hệ thống thoát nước đã được xây dựng từ hàng chục năm trước, không đáp ứng kịp tốc độ phát triển dân cư và hạ tầng.

Không chỉ do hệ thống thoát nước quá tải, tình trạng úng ngập còn xuất phát từ địa hình trũng thấp, mặt phủ bê tông hóa cao, thiếu không gian thấm nước tự nhiên và sự liên kết thiếu đồng bộ giữa hệ thống thoát nước mưa và nước thải. Thực tế này đòi hỏi một chiến lược quy hoạch tổng thể, tầm nhìn dài hạn cùng giải pháp đồng bộ, khoa học.

Trước những bất cập kéo dài, Quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021–2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1569/QĐ-TTg, trong đó đặt ra mục tiêu rõ ràng về phát triển hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị, ưu tiên xử lý dứt điểm tình trạng úng ngập, ô nhiễm môi trường và suy giảm chất lượng sống đô thị.

Điểm nhấn quan trọng khác là Luật Thủ đô (sửa đổi) năm 2024, có hiệu lực từ ngày 1/1/2025, với nhiều quy định riêng nhằm xây dựng Thủ đô phát triển bền vững, hiện đại. Luật quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan chức năng trong công tác lập, tổ chức thực hiện quy hoạch, trong đó có nội dung đặc biệt nhấn mạnh về quản lý và đầu tư hệ thống thoát nước đô thị, kiểm soát úng ngập và bảo vệ môi trường nước.

Trước thực trạng đó, TP. Hà Nội đã xác định chống úng ngập là một trong những nhiệm vụ ưu tiên hàng đầu trong phát triển hạ tầng đô thị. Nhiều đề án, kế hoạch đã được phê duyệt và đang trong quá trình triển khai đồng bộ, đặc biệt là Kế hoạch số 138/KH-UBND năm 2024 của UBND Thành phố về việc bảo đảm tiêu thoát nước, phòng chống úng ngập khu vực nội thành.

Giải pháp hạ tầng và kỹ thuật: Thoát nước đô thị theo hướng hiện đại

Hà Nội đang từng bước triển khai quy hoạch tổng thể hệ thống thoát nước giai đoạn đến năm 2030, tầm nhìn đến 2050, với các giải pháp kỹ thuật đồng bộ như: Xây dựng và nâng cấp hệ thống cống bao tách riêng nước mưa và nước thải; Mở rộng, cải tạo các hồ điều hòa hiện có, xây thêm các hồ mới tại các khu vực phát triển đô thị; Xây dựng các trạm bơm tiêu công suất lớn tại các điểm trũng như Yên Sở, Tây Hồ Tây, Mỹ Đình…; Ứng dụng các công nghệ vật liệu thấm nước cho vỉa hè, bãi đỗ xe, sân chơi; Đầu tư xây dựng hệ thống giám sát thông minh, quản lý mạng lưới thoát nước theo thời gian thực.

Theo Sở Xây dựng Hà Nội, trong giai đoạn 2024–2025, thành phố đầu tư cho nhiều dự án trọng điểm cải tạo hệ thống thoát nước, với trọng tâm tại 5 quận nội thành cũ. Đáng chú ý là mô hình hồ điều hòa kết hợp bể ngầm chứa nước mưa đang được nhân rộng. Nhiều chuyên gia cho rằng, giải pháp thu nước mưa, sau đó phân tán nước mưa có thể kiểm soát ngập lụt đô thị, hay nói cách khác là sử dụng nguyên lý những "cái lu" gom nước mưa trong thời hiện đại.

GS.TS Trần Đức Hạ, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Cấp thoát nước và Môi trường đánh giá: Xây dựng bể ngầm chống ngập là giải pháp cần thiết và hiệu quả. Thành phố đã thí điểm thành công tại phố Nguyễn Khuyến (quận Đống Đa) với dung tích 2.000 m³. Đây là hướng đi nên được áp dụng rộng rãi hơn.

Cùng với đầu tư hạ tầng kỹ thuật, Hà Nội đang từng bước đưa ra các giải pháp thoát nước bền vững gắn với phát triển hạ tầng xanh – xu hướng đang được nhiều đô thị lớn trên thế giới triển khai.

Đại diện Viện Khoa học Môi trường và Xã hội cho rằng, giải pháp chống ngập không chỉ là xây cống, trạm bơm, mà còn cần tăng cường không gian thấm nước như công viên, vườn mưa, sân trường thấm nước. Việc ứng dụng các giải pháp vật liệu xây dựng thấm nước, lát gạch thông minh và phân tán dòng chảy mặt sẽ giúp thành phố giảm tải cho hệ thống cống trong những trận mưa lớn. Đặc biệt, xây dựng hệ thống thu gom nước mưa và tái sử dụng nước là hướng đi cần thiết trong bối cảnh biến đổi khí hậu.

Hiện nay, một số quận như Hoàng Mai, Bắc Từ Liêm, Hà Đông cũng đã triển khai thử nghiệm các khu đô thị áp dụng giải pháp đô thị sinh thái, có hệ thống vườn mưa, bãi đậu xe thấm nước và giếng thu nước mưa tái sử dụng. Cần cơ chế và nguồn lực mạnh mẽ

Bên cạnh kỹ thuật, các chuyên gia cho rằng vấn đề cốt lõi hiện nay là thiếu sự đồng bộ trong quy hoạch và đầu tư, dẫn đến tình trạng "vá víu" trong xử lý thoát nước.

PGS.TS Nguyễn Văn Hùng, chuyên gia quy hoạch đô thị nhận định, cần quy hoạch hệ thống thoát nước tầm thành phố, không thể chia cắt theo từng dự án, từng quận, huyện. Mỗi tuyến cống, mỗi hồ điều hòa phải nằm trong một mạng lưới tính toán tổng thể.

Trong khi đó, GS.TS Nguyễn Văn Thịnh, chuyên gia quy hoạch đô thị nhận định: Luật Thủ đô 2024 là cơ hội vàng để thiết kế cơ chế đặc thù, thí điểm các mô hình đô thị xanh – bền vững, trong đó bao gồm giải pháp quản lý tổng hợp nước mưa và nước thải.

GS.TS Nguyễn Việt Anh, Trưởng Bộ môn Cấp thoát nước, Viện trưởng Viện Khoa học và Kỹ thuật Môi trường, Trường Đại học Xây dựng Hà Nội cho rằng, để giải quyết vấn đề thoát nước đô thị bền vững, Hà Nội nên áp dụng mô hình '8T' gồm: Tách, Thấm, Trữ, Thoát, Trung chuyển (giải pháp công trình) và Thông tin, Thích ứng, Tiền (giải pháp phi công trình). Đây là kinh nghiệm nhiều quốc gia đang thực hiện nhằm xây dựng hệ thống thoát nước hiệu quả, thích ứng với biến đổi khí hậu. Bên cạnh đó, sử dụng công nghệ số để phục vụ cho công tác cảnh báo sớm, dự báo về nguy cơ úng ngập.

Theo ông Norihide Tamoto, cố vấn chính sách thoát nước tại Bộ Xây dựng - Chuyên gia của Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA), Việt Nam cần xây dựng quy hoạch thoát nước tổng thể dài hạn hoặc kế hoạch thực hiện trung hạn và quản lý hạ tầng hiệu quả. Việc thành lập các hội đồng liên quan đến thoát nước đô thị sẽ giúp các bên liên quan trao đổi ý kiến và thống nhất các biện pháp ứng phó thiệt hại do ngập úng.

Vị chuyên gia của JICA lưu ý, để bảo đảm công tác phòng chống và ứng phó kịp thời tránh ngập úng đô thị, thì việc đầu tiên là chính quyền các địa phương cần phải bảo đảm nguồn tài chính và thiết lập nguyên tắc kế toán.

Ông Trần Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hội Cấp thoát nước Việt Nam cho rằng, việc áp dụng công nghệ trong quản lý ngành cấp thoát nước, đặc biệt là chuyển đổi số rất quan trọng. Điều này giúp nâng cao hiệu quả công tác cung cấp nước và quản lý tài nguyên nước, đồng thời góp phần bảo vệ tài nguyên nước và nâng cao chất lượng sống cho cộng đồng.

Đồng bộ giải pháp thoát nước, hướng tới đô thị xanh bền vững

Hiện nay, Hà Nội đang triển khai nhiều giải pháp quan trọng, đồng bộ nhằm giải quyết bài toán thoát nước và chống úng ngập khu vực nội thành, bao gồm:

Hoàn thiện hệ thống thoát nước: Đẩy nhanh tiến độ các dự án như Dự án Thoát nước Hà Nội giai đoạn II (vốn ODA Nhật Bản), mở rộng cống, trạm bơm, hồ điều hòa nhằm tăng khả năng tiêu thoát nước khi mưa lớn.

Xây dựng và cải tạo hồ điều hòa, hạ tầng xanh: Phát triển thêm hồ điều hòa tại các khu vực trũng thấp, tăng cường cây xanh và mặt thấm nước để hỗ trợ điều tiết nước mưa và giảm tải hệ thống thoát nước kỹ thuật.

Ứng dụng công nghệ trong quản lý thoát nước: Sử dụng hệ thống quan trắc, trạm đo mưa tự động, phần mềm GIS và IoT để theo dõi, dự báo mưa, cảnh báo ngập úng và vận hành hệ thống hiệu quả hơn.

Quản lý mặt phủ đô thị và kiểm soát quy hoạch: Hạn chế bê tông hóa, yêu cầu các dự án mới phải đáp ứng tiêu chuẩn về thoát nước, đảm bảo không gây úng ngập cho khu vực lân cận.

Triển khai giải pháp phi công trình: Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng về giữ gìn hệ thống thoát nước, không xả rác xuống cống, kết hợp các chính sách khuyến khích công trình xanh, mặt nước thấm tự nhiên.

Thực hiện theo Luật Thủ đô và Quy hoạch chung Thủ đô 2024: Lồng ghép mục tiêu chống úng ngập vào quy hoạch tổng thể và pháp lý, giao trách nhiệm cụ thể cho các cơ quan, kêu gọi đầu tư, hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế.

Trong thời gian tới, để giải quyết vấn đề thoát nước và chống úng ngập khu vực nội thành, Hà Nội sẽ tập trung các giải pháp: Đầu tư và nâng cấp hạ tầng thoát nước; Xây dựng bể điều tiết ngầm chống ngập; Rà soát và điều chỉnh quy hoạch thoát nước; Tăng cường công tác duy tu, bảo dưỡng hệ thống thoát nước; Ứng dụng công nghệ trong quản lý thoát nước…

Giải quyết úng ngập nội thành Hà Nội không phải là nhiệm vụ của riêng ngành xây dựng, mà là sự phối hợp đồng bộ giữa quy hoạch đô thị, giao thông, môi trường, và quản lý đô thị. Việc thể chế hóa các mục tiêu trong Quy hoạch chung và Luật Thủ đô 2024 sẽ là nền tảng quan trọng giúp Thủ đô từng bước giải quyết bài toán nan giải đã kéo dài hàng chục năm qua.

Với sự đồng hành của các bộ, ngành Trung ương, sự chung tay của người dân, doanh nghiệp, bài toán úng ngập chắc chắn sẽ tìm được lời giải – không chỉ là giải pháp kỹ thuật, mà là lời cam kết vì một Thủ đô an toàn, xanh, sạch, hiện đại trong tương lai gần. Quan trọng hơn cả, những nỗ lực này còn là minh chứng cho một Hà Nội đang chuyển mình mạnh mẽ – từ ứng phó bị động sang chủ động thích ứng, từ xử lý sự cố sang phát triển bền vững. Khi các giải pháp đồng bộ được triển khai đúng hướng, Thủ đô hoàn toàn có thể kỳ vọng về một diện mạo đô thị mới, nơi mà mỗi cơn mưa không còn là nỗi lo, mà trở thành phép thử cho một hệ thống đô thị thông minh và bền vững.

Thùy Chi