Giấc thiêng đền Sái: Nơi hội tụ huyền thoại Cổ Loa và bản sắc Thăng Long

Huyền tích nghìn năm và giá trị lịch sử đặc biệt

Giữa vùng đất cổ, di tích quốc gia đền Sái hiện lên như một chứng tích sống động của lịch sử Âu Lạc. Nơi đây thờ Đức Huyền Thiên Trấn Vũ - vị thần linh thiêng theo truyền thuyết đã trợ giúp Thục Phán An Dương Vương tiêu diệt Bạch Kê Tinh và xây thành Cổ Loa. Cụm di tích gồm đền Sái, đình Thụy Lôi, đền Thượng và đền thờ Tiến sĩ Lê Tuấn Mậu nằm tựa vào đỉnh Thất Diệu Sơn, hòa quyện giữa núi non và mạch nguồn văn hóa lâu đời.

Đền Sái từng được gọi là Kim Khuyết Cung, do chính An Dương Vương lập để báo đáp công đức Đức Huyền Thiên Trấn Vũ. Tương truyền rằng sau khi chiến thắng quân Tần và dựng nước Âu Lạc, nhà vua xây Loa Thành nhưng thành cứ gần xong lại đổ. Bạch Kê Tinh trú ngụ ở núi Thất Diệu khiến quân dân vất vả chống đỡ. Chỉ đến khi thần Kim Quy báo mộng chỉ dẫn lên núi Thất Diệu cầu xin sự trợ giúp của Đức Huyền Thiên Trấn Vũ, yêu tinh mới bị đánh tan và Loa Thành mới hoàn thiện.

Giữa núi rừng Thất Diệu, giếng cô tiên nằm trên một mỏm đá nhỏ vẫn ngày đêm chảy nước mát, chưa từng cạn. Du khách thường múc nước rửa mặt, uống hay xin lộc với niềm tin mang lại sức khỏe và may mắn. Cùng với đó là đình Thụy Lôi cổ kính - công trình kiến trúc đồ sộ bậc nhất Đông Anh với hệ cột lực đồ sộ, mái cong soi bóng xuống sân đình; đền Thượng thờ Đức Chân Lại Cao Sơn Đại Vương; và đền Tiến sĩ Lê Tuấn Mậu lưu giữ dấu ấn văn hiến của làng.

Ông Nguyễn Thành Luân - Phó Chủ tịch UBND xã Thư Lâm cho biết, cụm di tích vẫn giữ được nhiều dấu tích nguyên bản, từ đường đi lên núi, các phiến đá in dấu truyền thuyết đến những mảng chạm khắc có tuổi đời vài trăm năm. "Đền Sái gắn bó với đời sống tâm linh của người dân từ bao đời. Với người dân, đây không chỉ là nơi thờ tự mà còn là nơi lưu giữ căn cước văn hóa của cả một vùng", ông Luân nói.

Với những giá trị đặc sắc và nổi bật, năm 1986, cụm di tích đền Sái đã được Nhà nước xếp hạng là di tích lịch sử - kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia, mở ra bước ngoặt quan trọng trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị nơi đây.

Lễ hội rước vua giả: nghi lễ độc đáo bậc nhất Thủ đô

Lễ hội đền Sái có nguồn gốc từ chính huyền tích Loa Thành. Sau khi được Đức Huyền Thiên Trấn Vũ hỗ trợ đánh tan Bạch Kê Tinh, hằng năm vào ngày 11 tháng Giêng, An Dương Vương lại về núi Thất Diệu dâng lễ tạ ơn. Về sau, do việc xa giá gây tốn kém và vất vả cho dân, nhà vua giao lại cho người dân Thụy Lôi thay mình hành lễ Thiên Tử.

Từ đó, lễ rước vua giả ra đời. Người được chọn làm vua phải là cụ cao niên trong làng, tuổi từ bảy mươi trở lên, đức độ, khỏe mạnh và gia đạo hòa thuận. Vua được mặc long bào, đăng đàn tế lễ bằng nghi thức trang trọng, mô phỏng đầy đủ các bước hành lễ của hoàng triều xưa. Các quan Tán lý, Trấn thủ, Đề lĩnh, Thự vệ đều là những cụ cao tuổi được dân tín nhiệm.

Điểm đặc biệt nhất của lễ hội là nghi thức chém tinh gà trắng, tái hiện trận trừ yêu năm xưa. Mỗi động tác đều chuẩn mực, mang tính biểu trưng sâu sắc về khát vọng bảo vệ dân làng, cầu cho mùa màng bội thu, quốc thái dân an.

Trong lễ rước, kiệu vua được hàng chục thanh niên rước qua những điểm linh thiêng nhất của cụm di tích. Trên đường hành lễ, vua tung tiền ban phúc, người dân hai bên đường hô vang cầu an cầu lộc. Không khí thiêng liêng hòa lẫn sự náo nức đầu Xuân làm nên một lễ hội được nhiều nhà nghiên cứu đánh giá là độc đáo hàng đầu Hà Nội.

Theo ông Nguyễn Thành Luân, lễ hội đền Sái là một trụ cột quan trọng trong chiến lược phát triển du lịch của địa phương. "Chúng tôi định hướng xây dựng Thư Lâm trở thành điểm đến văn hóa - tâm linh - làng nghề đặc sắc. Lễ hội rước vua giả là tài sản vô giá, vừa cần bảo tồn, vừa có thể phát huy mạnh mẽ trong sản phẩm du lịch", ông Luân chia sẻ.

Tháng 8/2025, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ghi danh lễ hội đền Sái vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là cú hích lớn để địa phương củng cố công tác bảo tồn, đồng thời đưa đền Sái trở thành hạt nhân hút khách trong bản đồ du lịch tâm linh Hà Nội.

Cơ hội phát triển du lịch từ điểm đến giàu giá trị văn hóa

Ngày 14/4/2025, UBND TP. Hà Nội đã ban hành Quyết định số 2014/QĐ-UBND, công nhận điểm du lịch Thụy Lâm, huyện Đông Anh, nay là xã Thư Lâm. Theo đó, Điểm du lịch Thụy Lâm nay là Thư Lâm hội tụ nhiều lợi thế hiếm có. Bên cạnh cụm di tích đền Sái, địa phương còn sở hữu phường rối nước Đào Thục nổi tiếng với lịch sử hơn 300 năm. Nghệ thuật rối nước do nghệ nhân Nguyễn Đăng Vinh truyền lại từ thế kỷ XVIII đến nay vẫn được các thế hệ gìn giữ như báu vật. Hằng ngày, phường rối biểu diễn phục vụ du khách trong các tour về làng, tạo thành chuỗi trải nghiệm giàu bản sắc.

TS Vũ Văn Tuyên - nguyên Phó Chủ tịch Hội Du lịch cộng đồng Việt Nam nhận định, Thư Lâm hội đủ yếu tố để phát triển sản phẩm du lịch tâm linh, văn hóa, làng nghề kết hợp trải nghiệm cộng đồng. Những câu chuyện dân gian, kiến trúc cổ và không gian núi Thất Diệu là tài nguyên hấp dẫn để xây dựng tour chuyên đề dành cho du khách quốc tế và các đoàn nghiên cứu văn hóa.

Từ góc nhìn của chính quyền cơ sở, Phó Chủ tịch UBND xã Thư Lâm Nguyễn Thành Luân cho biết, xã đang từng bước hoàn thiện hạ tầng phục vụ du lịch, ưu tiên đường lên đền Sái, hệ thống biển chỉ dẫn và khu vực vệ sinh công cộng. "Chúng tôi mong muốn du khách khi đến Thư Lâm không chỉ tham quan mà còn thật sự cảm nhận được chiều sâu văn hóa của làng. Giá trị của đền Sái nằm ở những huyền tích, ở sự gắn bó của người dân với di sản, và chúng tôi có trách nhiệm bảo tồn trọn vẹn tinh thần ấy", ông Luân nhấn mạnh.

Cùng với sự quan tâm đầu tư từ huyện và thành phố, nhiều doanh nghiệp lữ hành đã đưa đền Sái vào tuyến tham quan hấp dẫn du khách trong nước và quốc tế. Các hướng dẫn viên thường ví Thất Diệu Sơn như "điểm giao thoa giữa truyền thuyết và hiện thực", nơi mỗi bậc đá đều kể câu chuyện về cội nguồn dân tộc.

Những gia đình làm dịch vụ quanh đền Sái cũng ghi nhận sự chuyển biến rõ rệt. Người bán hàng phục vụ du khách gần lối vào di tích cho biết, lượng khách tăng mạnh vào mùa lễ hội và dịp cuối tuần. Khách thích nhất là câu chuyện về giếng cô tiên và nghi lễ rước vua giả. Ai cũng tò mò, ai cũng muốn nghe lại chuyện Bạch Kê Tinh. Người dân nhờ đó có thêm thu nhập để duy trì nghề truyền thống và cải thiện cuộc sống.

Với hệ thống di sản phong phú, không gian linh thiêng và các giá trị văn hóa lâu đời, đền Sái đang trở thành điểm sáng mới trên bản đồ du lịch văn hóa, tâm linh Hà Nội. Sự vào cuộc của chính quyền các cấp, cộng đồng dân cư và ngành du lịch hứa hẹn tạo nên sức bật mới cho Thụy Lâm, đưa vùng đất này trở thành một điểm đến đặc sắc trong chiến lược phát triển du lịch Thủ đô.

Trong dòng chảy phát triển hôm nay, đền Sái vẫn giữ trọn vẻ cổ kính, thiêng liêng giữa Thất Diệu Sơn, để mỗi mùa Xuân về, tiếng trống rước vua lại vang lên, nhắc nhớ cội nguồn và bồi đắp thêm lòng tự hào của người Hà Nội. Đây chính là giá trị sâu bền giúp đền Sái bước tiếp hành trình trở thành điểm đến tâm linh tiêu biểu của Thủ đô trong những năm tới.

Minh Anh