Hà Nội trên hành trình trở thành 'đô thị di sản sống'

Khoảng cách giữa Hà Nội và các mô hình quốc tế

Trong bản đồ các đô thị di sản trên thế giới, Kyoto, Paris hay Florence đều chung một lựa chọn chiến lược. Đó là hiện đại hóa có kiểm soát, đặt di sản và bản sắc vào trung tâm quy hoạch, coi văn hóa là nền móng chứ không phải phần trang trí. Di sản ở những thành phố này không tồn tại như ký ức đóng khung, mà hiện diện trong nhịp sống hàng ngày, trong kiến trúc, giao thông, du lịch và cả kinh tế sáng tạo.

Theo các phân tích được nêu tại Hội thảo khoa học "Thủ đô Hà Nội trong kỷ nguyên phát triển mới", mô hình đô thị di sản sống đang trở thành xu hướng phát triển bền vững của các thành phố có lịch sử lâu đời. Bảo tồn không đối lập với tăng trưởng, mà tạo ra lợi thế cạnh tranh dài hạn, giúp các đô thị này giữ được bản sắc trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Đặt trong bối cảnh đó, Hà Nội được nhìn nhận là đô thị có đầy đủ điều kiện để đi theo con đường tương tự, nhưng cũng đứng trước những thách thức đặc thù của một Thủ đô đang đô thị hóa nhanh và mở rộng không gian phát triển.

PGS.TS. Phạm Duy Đức - Nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, khẳng định rằng quy hoạch đô thị Hà Nội trong kỷ nguyên mới cần coi giá trị văn hóa lịch sử là lợi thế cốt lõi. Ông nhấn mạnh: "Các đô thị di sản thành công trên thế giới đều cho thấy bảo tồn không phải là lực cản, mà là nền tảng để phát triển nhanh và bền vững nếu được đặt đúng vị trí trong tư duy quy hoạch".

So với nhiều đô thị trong khu vực, Hà Nội sở hữu mật độ di sản vật thể và phi vật thể hiếm có, trải dài từ Hoàng thành Thăng Long, Văn Miếu - Quốc Tử Giám đến hệ thống lễ hội, làng nghề và các loại hình nghệ thuật truyền thống. Những lớp trầm tích lịch sử này tạo nên chiều sâu mà các đô thị trẻ khó có được.

Theo kỷ yếu hội thảo, di sản của Hà Nội không chỉ là tài sản của quá khứ, mà là nguồn lực hiện tại và động lực cho tương lai nếu được khai thác đúng cách. Việc Hà Nội được UNESCO công nhận là Thành phố sáng tạo trong lĩnh vực thiết kế được xem là một lợi thế quan trọng để kết nối di sản với các ngành công nghiệp sáng tạo, từ thiết kế, nghệ thuật đến du lịch văn hóa.

PGS.TS. Lê Quý Đức - Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, cho rằng văn hóa Tràng An của người Hà Nội chính là nền tảng tinh thần để xây dựng mô hình đô thị di sản sống. Ông nhận định, "di sản chỉ thực sự sống khi gắn với đời sống đương đại, với cách ứng xử văn hóa của cư dân và với không gian công cộng nơi văn hóa được thực hành mỗi ngày".

Dù có nhiều lợi thế, các tham luận tại hội thảo cũng chỉ ra khoảng cách đáng kể giữa Hà Nội và các đô thị di sản trên thế giới. Áp lực đô thị hóa nhanh, gia tăng dân số cơ học và mở rộng địa giới hành chính đang tạo sức ép lớn lên không gian di sản và cấu trúc đô thị truyền thống.

Trong khi Kyoto duy trì nghiêm ngặt quy chuẩn về kiến trúc và cảnh quan, Paris bảo vệ chặt chẽ lõi di sản lịch sử, thì Hà Nội vẫn đang loay hoay với bài toán tích hợp bảo tồn vào quy hoạch tổng thể. Nếu thiếu một khung chính sách nhất quán, di sản có nguy cơ bị chia cắt, thương mại hóa hoặc tách rời khỏi đời sống đô thị.

Theo các ý kiến được nêu trong kỷ yếu, một thách thức lớn khác là sự cân bằng giữa nhu cầu của cư dân và nhu cầu trải nghiệm của du khách. Hà Nội vừa là không gian sống của hàng triệu người dân, vừa là điểm đến của hàng triệu du khách mỗi năm. Thiết lập sự hài hòa giữa hai vai trò này là điều kiện tiên quyết để mô hình đô thị di sản sống vận hành bền vững.

Lựa chọn chiến lược của Hà Nội trong kỷ nguyên mới

Soi chiếu từ các mô hình quốc tế, nhiều tham luận thống nhất rằng lộ trình xây dựng Hà Nội trở thành đô thị di sản sống cần bắt đầu từ tư duy quy hoạch lấy văn hóa làm trụ cột. Di sản phải được tích hợp ngay từ khâu lập quy hoạch, với các vùng đệm bảo vệ, quy chuẩn kiến trúc phù hợp và định hướng phát triển các không gian sáng tạo gắn với di sản.

Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ trong bảo tồn và phát huy di sản được xem là yếu tố quan trọng để nâng cao chất lượng trải nghiệm, giúp di sản tiếp cận rộng hơn với công chúng và thế hệ trẻ. Các đô thị di sản trên thế giới đều cho thấy số hóa di sản là công cụ hữu hiệu để vừa bảo tồn, vừa phát triển.

GS.TS. Phạm Hồng Tung - Đại học Quốc gia Hà Nội, khi bàn về truyền thống văn hiến Thăng Long Hà Nội, nhấn mạnh vai trò của con người trong việc giữ cho di sản tiếp tục sống. Ông cho rằng, "giá trị văn hiến của Thăng Long Hà Nội được tạo dựng và bồi đắp bởi con người, và chính con người là chủ thể quyết định sức sống của di sản trong hiện tại và tương lai".

Trở thành đô thị di sản sống không phải là con đường ngắn, cũng không phải lựa chọn dễ dàng. Soi chiếu từ Kyoto, Paris hay Florence cho thấy, đây là chiến lược đòi hỏi tầm nhìn dài hạn, sự kiên định trong chính sách và sự đồng thuận của cộng đồng.

Theo các phân tích tại hội thảo, nếu Hà Nội lựa chọn phát triển bằng chiều sâu văn hóa, coi di sản là linh hồn của đô thị, Thủ đô sẽ tạo được lợi thế khác biệt trong cạnh tranh toàn cầu. Ngược lại, nếu di sản bị đẩy ra bên lề của quá trình đô thị hóa, Hà Nội có nguy cơ đánh mất bản sắc, thứ tài sản không thể tái tạo.

Trong kỷ nguyên phát triển mới, khi các đô thị cạnh tranh bằng bản sắc và chất lượng sống, hành trình trở thành đô thị di sản sống chính là phép thử cho bản lĩnh và tầm nhìn phát triển của Thủ đô Hà Nội.

Minh Anh