Hà Nội tìm lời giải cho bài toán biến di sản thành tài sản hiệu quả

Kinh nghiệm quốc tế và những gợi mở quan trọng

Trải qua hơn một nghìn năm xây đắp bản sắc, Thăng Long - Hà Nội luôn là trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa của dân tộc. Chiếu dời đô năm 1010 mở ra kỷ nguyên "rồng bay lên", còn bước tiến chuyển đổi số hôm nay định hình một hành trình mới, nơi di sản gặp công nghệ và truyền thống gặp sáng tạo. Điều đó được thể hiện rõ trong tọa đàm quốc tế "Hành trình để di sản văn hóa thành tài sản", do Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội tổ chức mới đây, với sự tham dự của các chuyên gia văn hóa, nhà khoa học Việt Nam và Trung Quốc.

Theo Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội Bạch Liên Hương, Thủ đô có vị thế đặc biệt trong bản đồ di sản Việt Nam, khi sở hữu 6.489 di tích lịch sử, văn hóa, gần 1.793 di sản văn hóa phi vật thể được kiểm kê, 6 di sản vật thể và phi vật thể được UNESCO vinh danh, 22 di tích và cụm di tích quốc gia đặc biệt, 1.165 di tích cấp quốc gia, 1.600 di tích cấp thành phố, 59 di sản thuộc Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, cùng 351 bảo vật quốc gia và hệ thống làng nghề, nghệ nhân đông đảo.

Bà Bạch Liên Hương chia sẻ: "Những giá trị ấy vừa là ký ức của đất và người, vừa tạo nên nguồn lực nội sinh để xây dựng Thủ đô sáng tạo. Theo bà, văn hóa không dừng lại ở bản sắc mà đã trở thành năng lực cạnh tranh quốc gia, gắn chặt với động lực phát triển con người và sự bền vững của đất nước".

"Hà Nội mang trên vai trách nhiệm trở thành hình mẫu phát triển văn hóa trong kỷ nguyên số, nơi trí tuệ và khát vọng Việt Nam hội tụ, lan tỏa", bà khẳng định.

Những năm gần đây, Hà Nội trở thành điểm sáng văn hóa trong khu vực khi liên tiếp tổ chức các sự kiện sáng tạo quy mô lớn như Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội, Lễ hội Áo dài, Triển lãm Nghệ thuật số, Lễ hội Ẩm thực Hà Nội hay chương trình 3D mapping trên Tháp Rùa. Nhờ chuỗi hoạt động này, Hà Nội được tạp chí Time Out (Anh) xếp thứ 9 trong 20 điểm đến văn hóa hàng đầu thế giới năm 2025.

Tọa đàm trở thành diễn đàn học thuật giàu thông tin khi GS. TS Hướng Dũng - Chủ tịch Chương trình Nông thôn sáng tạo và phát triển bền vững của UNESCO, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Công nghiệp văn hóa, Đại học Bắc Kinh, trình bày phương pháp tiếp cận "tổ hợp di sản"- một khái niệm được áp dụng hiệu quả tại Trung Quốc. Theo ông, di sản không chỉ nằm ở một công trình hay một kỹ nghệ, mà bao gồm toàn bộ không gian sống, môi trường xung quanh và đời sống cộng đồng. Khi đánh giá và phát triển di sản cần nhìn vào tổng thể hệ sinh thái đó để tạo động lực kinh tế, thay vì chỉ chú trọng phần lõi.

GS.TS Hướng Dũng phân tích thêm: "Số hóa là chìa khóa để phá vỡ giới hạn thời gian và không gian của di sản. Công nghiệp hóa quyền sở hữu trí tuệ, tạo thương hiệu, cấp bằng sáng chế hay mở rộng chuỗi giá trị của sản phẩm văn hóa là những phương thức bền vững để biến di sản thành tài sản".

PGS.TS Khu Hành Phủ, đến từ Đại học Công nghiệp Quảng Đông chia sẻ thực tiễn "Nghệ thuật kiến tạo nông thôn" của Trung Quốc. Nhiều địa phương đã đưa nghệ sĩ và nhà thiết kế vào nông thôn, hiện đại hóa nghề thủ công, nâng cấp sản phẩm từ 2D sang 3D, tạo sức hấp dẫn mới đối với du khách. Những hoạt động này giúp tái sinh không gian kiến trúc truyền thống và làm sống lại di sản trong đời sống đương đại.

Nghệ nhân Lý Khả Minh mang đến nghiên cứu sinh động về thương hiệu gốm Nhữ Sơn Minh. Từ kỹ nghệ gốm Nhữ hơn 800 năm tuổi, ông và cộng sự đã phát triển hệ thống sản phẩm đời sống mang màu xanh đặc trưng, mở ra mô hình kết hợp giữa tinh hoa truyền thống và thiết kế hiện đại. Nghệ nhân Lý Khả Minh cho biết con đường đưa di sản phi vật thể thành tài sản dựa vào ba hướng tiếp cận: tái sinh văn hóa, hội nhập ngành nghề bằng chuỗi giá trị khép kín và truyền thông tinh thần di sản.

Những trải nghiệm này gợi mở cho Hà Nội cách "kích hoạt" giá trị di sản bằng công nghệ, sáng tạo và tư duy kinh tế, thay vì tiếp cận thuần túy theo hướng bảo tồn.

Giải pháp cho Hà Nội trong chặng đường mới

Hà Nội đang theo đuổi mục tiêu đưa công nghiệp văn hóa trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp 8% GRDP vào năm 2030. Tuy nhiên, theo TS. Trần Thị Thủy - Viện Nghiên cứu Châu Á - Thái Bình Dương, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, hành trình này vẫn vấp phải một số điểm nghẽn. Nhận thức về vai trò công nghiệp văn hóa chưa đồng đều, thiếu kỹ năng xây dựng mô hình bản địa, cơ chế xã hội hóa hạn chế, nguồn nhân lực chất lượng cao thiếu hụt, hạ tầng công nghệ và cơ sở dữ liệu di sản còn phân tán.

TS. Trần Thị Thủy đề xuất: "Hà Nội cần xây dựng các chương trình tập huấn cho cấp cơ sở về cách khai thác di sản để chuyển hóa thành tài sản, triển khai thí điểm mô hình công nghiệp văn hóa tại những địa phương có lợi thế di sản, đồng thời xây dựng bộ chỉ số đo lường đóng góp của từng lĩnh vực văn hóa trong tổng thể kinh tế Thủ đô". Theo bà, ngân hàng dữ liệu số hóa về di sản là nền tảng bắt buộc để phục vụ thiết kế sản phẩm văn hóa, phát triển du lịch, cũng như kết nối với doanh nghiệp công nghệ.

Nhìn từ các quốc gia như Hàn Quốc, Trung Quốc hay Nhật Bản, việc khai thác di sản hiệu quả tạo ra sức mạnh mềm quốc gia, đưa hình ảnh đất nước vươn ra thế giới. Hà Nội đang sở hữu tiềm năng tương tự và có đầy đủ điều kiện để bước vào nhóm thành phố dẫn dắt công nghiệp văn hóa trong khu vực Đông Á.

Con đường đưa di sản Hà Nội thành tài sản đang mở rộng phía trước. Hà Nội cần một tầm nhìn dài hạn, một chiến lược dựa trên năng lực sáng tạo và sức mạnh của cộng đồng, để di sản sống trong đời sống đương đại và trở thành động lực phát triển mạnh mẽ của Thủ đô trong nhiều thập niên tới.

Minh Anh