Hà Nội xây dựng nền tảng pháp lý đặc thù để thúc đẩy phát triển đô thị bền vững

Cần một "cú hích" thể chế đủ mạnh để đổi thay diện mạo Thủ đô

Hà Nội đang ở giai đoạn tăng tốc phát triển, khi tốc độ đô thị hóa nhanh, dân số tăng mạnh. Ở nhiều khu phố, những khu tập thể cũ kỹ, vỉa hè chật hẹp, hệ thống thoát nước đang được chú trọng cải tạo, nâng cấp hoặc xây mới. Cả người dân và chính quyền cùng mong một "cú hích" thể chế đủ mạnh để đổi thay diện mạo Thủ đô, đưa các chủ trương chỉnh trang đô thị thành hành động cụ thể trên từng khu phố, khu nhà.

3 nghị quyết mà thành phố đang hoàn thiện chính là "bộ khung hành động" cụ thể hóa Luật Thủ đô (sửa đổi năm 2024):

Thứ nhất, Nghị quyết quy định về thực hiện dự án cải tạo, chỉnh trang đô thị, tạo hành lang pháp lý để các dự án được triển khai nhanh, đồng bộ, giao quyền chủ động nhiều hơn cho cấp cơ sở.

Thứ hai, Nghị quyết quy định về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, tháo gỡ nút thắt lớn nhất trong nhiều năm qua là làm sao để người dân thật sự đồng thuận và an tâm khi di dời.

Thứ ba, Nghị quyết quy định về các biện pháp hỗ trợ, khuyến khích thực hiện dự án và bảo tồn công trình kiến trúc có giá trị, nhằm thu hút nguồn lực xã hội và giữ gìn bản sắc đô thị.

Nếu Luật Thủ đô là nền thể chế, thì ba nghị quyết này chính là "cánh tay thực thi". Không chỉ tháo gỡ thủ tục, mà còn mở đường cho cách làm linh hoạt, phù hợp từng khu vực. Khi quyền và trách nhiệm được giao đến cấp cơ sở, những việc tưởng như nhỏ — lát lại vỉa hè, trồng thêm cây xanh, chỉnh trang chiếu sáng, cải tạo sân chơi — đều có thể triển khai nhanh và hiệu quả hơn. Đó cũng là cách Hà Nội hướng tới một mô hình quản lý đô thị chủ động và thực chất.

Theo đại diện Sở Quy hoạch – Kiến trúc Hà Nội, tính đến thời điểm hiện tại, các dự thảo nghị quyết đã được hoàn thiện trên cơ sở lấy ý kiến của hơn 20 sở, ngành và chuyên gia đô thị. Nhiều điểm mới được bổ sung như: áp dụng cơ chế lựa chọn nhà đầu tư linh hoạt; khuyến khích mô hình xã hội hóa chỉnh trang từng khu phố; cho phép cải tạo vỉa hè bằng vật liệu bền vững, đồng bộ hạ tầng kỹ thuật ngầm hóa đường dây, cáp viễn thông.

Đại diện lãnh đạo UBND TP. Hà Nội khẳng định, 3 nghị quyết này sẽ là công cụ để chuyển đổi từ chủ trương sang hành động, từ thể chế sang kết quả cụ thể trong không gian đô thị.

Người dân là trung tâm của mọi chính sách

Trong các nhóm chính sách mới, phần liên quan đến bồi thường, hỗ trợ và tái định cư nhận được sự quan tâm lớn nhất. Hàng chục nghìn hộ dân tại các khu chung cư cũ như Kim Liên, Giảng Võ, Thành Công, Trung Tự… đang mong chờ sự thay đổi. Nhiều tòa nhà đã được kiểm định ở mức nguy hiểm nhưng việc cải tạo kéo dài do vướng đồng thuận và cơ chế đền bù.

Trong bối cảnh đó, 3 nghị quyết mới được kỳ vọng sẽ tháo gỡ nút thắt này. Theo dự thảo, thành phố sẽ áp dụng linh hoạt các hình thức bồi thường, ưu tiên tái định cư tại chỗ, đồng thời công khai toàn bộ quy trình, bảng giá và thời hạn giải phóng mặt bằng. Người dân được tham gia góp ý ngay từ giai đoạn lập dự án, có quyền chọn hình thức đền bù phù hợp, qua đó tăng niềm tin và sự đồng thuận.

Một cư dân khu tập thể Kim Liên chia sẻ: "Người dân chỉ mong biết rõ quyền lợi của mình, được tham gia bàn bạc, được bảo đảm chỗ ở ổn định. Nếu điều đó được làm rõ, ai cũng sẽ ủng hộ."

Theo TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, điều người dân mong nhất là sự rõ ràng trong thực thi. Cơ chế có thể hay, nhưng nếu chậm đi vào cuộc sống, niềm tin sẽ mất. Chỉnh trang đô thị chỉ thật sự thành công khi người dân được lắng nghe và được sống trong môi trường tốt hơn.

Bên cạnh chính sách về nhà ở, nghị quyết thứ ba liên quan đến hỗ trợ và khuyến khích đầu tư chỉnh trang các công trình có giá trị kiến trúc, lịch sử cũng mở hướng mới. Thay vì phá cũ xây mới, thành phố định hướng "chỉnh trang để giữ hồn phố", vừa cải thiện hạ tầng vừa bảo tồn nét đặc trưng của Hà Nội.

Theo Giám đốc Sở Quy hoạch – Kiến trúc Nguyễn Trọng Kỳ Anh, đây là bước chuyển từ "phát triển bằng mở rộng" sang "phát triển bằng tái tạo", giúp Thủ đô gìn giữ bản sắc và bền vững hơn trong dài hạn.

Tại các khu vực như Lò Đúc, Nguyễn Công Trứ, khu phố quanh hồ Tây hay dọc sông Tô Lịch, mô hình chỉnh trang thí điểm đã cho thấy hiệu quả rõ rệt: hạ tầng được cải thiện, cảnh quan hài hòa, nhưng vẫn giữ nét cổ kính của Hà Nội xưa.

Đáng chú ý, thành phố đang đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý quy hoạch kiến trúc, tiến tới công khai toàn bộ dữ liệu quy hoạch phân khu, kế hoạch sử dụng đất, và danh mục dự án chỉnh trang. Khi dữ liệu minh bạch, người dân có thể giám sát, doanh nghiệp dễ tìm cơ hội đầu tư một nền tảng quan trọng để các nghị quyết sớm đi vào cuộc sống.

Từ nghị quyết đến hành động trên từng tuyến phố

Những tháng gần đây, hàng loạt công trình hạ tầng nhỏ nhưng ý nghĩa lớn đã được khởi động minh chứng cho tinh thần "chính sách đi cùng hành động". Điển hình, tuyến phố Lò Đúc – Nguyễn Công Trứ (quận Hai Bà Trưng) vừa hoàn thành chỉnh trang đồng bộ, tạo diện mạo khang trang nhưng vẫn giữ tinh thần phố cũ. Khu vực hồ Hoàng Cầu được cải tạo cảnh quan, trồng thêm cây xanh, xây lối dạo bộ ven hồ. Trục sông Tô Lịch từng bước hình thành không gian sinh hoạt cộng đồng, với lan can, chiếu sáng và đường ven xanh mát.

Những thay đổi đó, dù nhỏ, thể hiện tinh thần "chỉnh trang là việc làm thường xuyên, không chờ xuống cấp mới sửa". Theo Sở Xây dựng Hà Nội, giai đoạn 2024–2025, thành phố đã hoàn thành hơn 120 dự án chỉnh trang hạ tầng, cải tạo vỉa hè và công viên, nâng tỉ lệ không gian xanh đô thị lên 8,2m²/người, tiến gần mục tiêu 10m² vào năm 2030.

TS. Nguyễn Tiến Dĩnh, Ủy viên Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, Phó Chủ nhiệm Hội đồng tư vấn về kinh tế (Ủy ban MTTQ Việt Nam TP. Hà Nội) đánh giá cao quyết tâm của thành phố: "Việc HĐND TP. Hà Nội cho soạn thảo, thông qua và ban hành các nghị quyết này là rất cần thiết để thực hiện Luật Thủ đô 2024, đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong quản lý, cải tạo và chỉnh trang đô thị. Đây là bước đi hướng tới mục tiêu xây dựng đô thị văn minh, hiện đại."

Cũng theo ông Dĩnh, các nghị quyết mới sẽ tạo động lực lớn cho doanh nghiệp tham gia đầu tư chỉnh trang đô thị, đặc biệt trong lĩnh vực xã hội hóa hạ tầng, phát triển không gian công cộng và phục hồi các khu di sản kiến trúc.

Theo kế hoạch, sau khi HĐND TP. Hà Nội thông qua 3 nghị quyết tại kỳ họp cuối năm 2025, Hà Nội sẽ bước vào giai đoạn chuyển từ thể chế sang hành động. Mỗi sở, ngành, quận, huyện được giao rõ trách nhiệm; việc chỉnh trang phải gắn liền với cải thiện đời sống dân sinh. Các dự án nhỏ như hạ ngầm đường dây, mở rộng chiếu sáng, cải tạo sân chơi, vỉa hè đều nằm trong cùng định hướng chung, xây dựng Thủ đô phát triển bền vững, hiện đại và nhân văn.

Nhìn chung, cải tạo chỉnh trang đô thị không chỉ là việc sửa sang phố phường, mà là hành trình nâng tầm không gian sống của người Hà Nội. Với sự vào cuộc của chính quyền, sự đồng thuận của người dân và sự chung tay của doanh nghiệp, Thủ đô đang từng bước chuyển mình mạnh mẽ hơn.

Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam KTS Trần Ngọc Chính nhận định, nếu Hà Nội tận dụng được cơ chế đặc thù mà Luật Thủ đô và các nghị quyết sắp ban hành mang lại, việc chỉnh trang đô thị sẽ không còn là chiến dịch ngắn hạn, mà trở thành quá trình liên tục, hướng tới đô thị xanh, thông minh, bản sắc và đáng sống.

Hà Nội hôm nay đang chứng minh rằng đổi thay không chỉ đến từ những công trình nghìn tỷ, mà bắt đầu từ những việc nhỏ nhất, từ tuyến phố sạch, công viên xanh, khu nhà an toàn và khu dân cư gắn kết. Khi chính sách chạm tới đời sống, khi mỗi người dân thấy mình là trung tâm của đô thị, đó mới chính là thành công lớn nhất của một Thủ đô hành động.

Thùy Chi