Hà Nội hướng tới mô hình đô thị đa cực, phát triển bền vững

Từ HAIDEP đến hành trình quy hoạch hiện đại của Hà Nội

Đầu những năm 2000, khi Hà Nội đối diện với làn sóng đô thị hóa nhanh và hàng loạt thách thức về hạ tầng, giao thông và môi trường, dự án HAIDEP (Hanoi Integrated Development and Environmental Program – Chương trình Phát triển đô thị tổng thể Hà Nội) được khởi xướng bởi Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) đã mở ra hướng tiếp cận hoàn toàn mới trong quy hoạch đô thị.

Được công bố năm 2007, HAIDEP không chỉ đề xuất các giải pháp kỹ thuật mà còn tạo dựng nền tảng cho tư duy quy hoạch minh bạch, khoa học, có sự tham gia của cộng đồng. Từ đó đến nay, chương trình đã trở thành cột mốc quan trọng, đặt nền móng cho chiến lược phát triển đô thị Hà Nội hiện đại, bền vững và hướng đến chất lượng sống của người dân.

Hai mươi năm sau, trong bối cảnh Hà Nội triển khai Quy hoạch chung Thủ đô đến năm 2045, tầm nhìn 2065, nhiều chuyên gia khẳng định: những giá trị của HAIDEP vẫn đang tiếp tục phát huy mạnh mẽ, trở thành "nguồn cảm hứng" cho mô hình phát triển đô thị đa cực, đa trung tâm – kết nối bằng hệ thống giao thông công cộng hiện đại, đặc biệt là đường sắt đô thị.

Kế thừa giá trị HAIDEP và định hình cấu trúc đô thị đa cực

Tại hội thảo khảo sát kết quả dài hạn của Chương trình phát triển đô thị tổng thể Hà Nội do Sở Quy hoạch - Kiến trúc Hà Nội phối hợp cùng Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) tổ chức ngày 6/11, ông Kobayashi Yosuke, Trưởng đại diện JICA Việt Nam cho biết, chương trình HAIDEP là một trong những hoạt động tiên phong của Nhật Bản tại Hà Nội, không chỉ đưa ra tầm nhìn phát triển đô thị mà còn giới thiệu phương pháp tiếp cận dựa trên dữ liệu, phân tích không gian và thống kê xã hội.

"HAIDEP đã góp phần nâng cao năng lực quản lý đô thị, tạo nền tảng cho quy hoạch hiện đại dựa trên cơ sở khoa học, có tiếng nói của người dân trong quá trình thực hiện," ông Kobayashi Yosuke nhấn mạnh.

Trên nền tảng đó, Hà Nội đang chuyển mình mạnh mẽ trong tư duy phát triển: từ quy hoạch đơn cực – tập trung dân cư và hạ tầng vào khu vực nội đô – sang cấu trúc đa cực, đa trung tâm, gắn kết bằng đường sắt đô thị và các tuyến vành đai. Cách tiếp cận này không chỉ giúp giãn mật độ dân cư mà còn mở rộng không gian phát triển, thúc đẩy các khu đô thị vệ tinh và vùng phụ cận phát huy tiềm năng.

Bà Tomoko Abe, chuyên gia của Công ty Almec Japan, đơn vị tư vấn trong dự án HAIDEP, cho rằng Hà Nội đang bước vào giai đoạn mới trong quản lý phát triển đô thị. "Đô thị đa cực không đơn thuần là việc hình thành nhiều trung tâm, mà là xây dựng mạng lưới kết nối giao thông hiệu quả, hài hòa giữa phát triển kinh tế, môi trường và xã hội," bà phân tích.

Theo bà Tomoko Abe, mạng lưới đường sắt đô thị (metro) sẽ là trục xương sống của cấu trúc này, giúp giảm áp lực giao thông, hạn chế phát thải và thúc đẩy mô hình phát triển định hướng giao thông công cộng (TOD).

Tại Hà Nội, HAIDEP đã trở thành kim chỉ nam cho nhiều dự án sau này. Theo ông Đào Minh Tâm, Phó Giám đốc Sở Quy hoạch - Kiến trúc Hà Nội, kết quả nghiên cứu của HAIDEP đã được lồng ghép vào Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô đến năm 2030, tầm nhìn 2050 và tiếp tục được kế thừa trong các định hướng đến năm 2045.

"Sau gần 20 năm, phương pháp và ý tưởng chính của HAIDEP đã trở thành nền tảng cho chiến lược phát triển đô thị Hà Nội hiện nay. Tư duy quy hoạch dựa trên dữ liệu, minh bạch và có thể đo lường được đã giúp thành phố chủ động hơn trong việc hoạch định không gian và hạ tầng," ông Đào Minh Tâm cho hay.

Cùng quan điểm, ông Lã Hồng Sơn, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Hà Nội, đánh giá: "HAIDEP là chương trình tiếp cận hiện đại, đặt nền móng cho phát triển quy hoạch Thủ đô. Chương trình đã định hướng cho phát triển giao thông công cộng, xây dựng cơ sở dữ liệu và thúc đẩy phát triển đô thị bền vững."

Theo ông Lã Hồng Sơn, nhiều tuyến đường sắt đô thị do HAIDEP đề xuất đã được phê duyệt, trong đó có tuyến Cát Linh – Hà Đông, Nhổn – Ga Hà Nội, cũng như các trục giao thông vành đai, hướng tâm, góp phần hình thành mạng lưới giao thông kết nối vùng.

Hội nhập và tầm nhìn tương lai của đô thị Hà Nội

Nhìn nhận từ góc độ giới chuyên môn, KTS Trần Ngọc Chính, Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, cho rằng mô hình "đô thị đa cực" của Hà Nội là bước tiến tất yếu.

"Đây là xu thế phổ biến của các thành phố lớn trên thế giới, giúp giảm tải cho khu vực trung tâm, đồng thời phát huy bản sắc riêng của từng cực đô thị. Điều quan trọng là Hà Nội phải bảo đảm tính kết nối – cả về hạ tầng, giao thông lẫn không gian kiến trúc," KTS Trần Ngọc Chính phân tích.

Trong khi đó, KTS Phạm Thanh Tùng, Chánh Văn phòng Hội Kiến trúc sư Việt Nam, cho rằng điểm mấu chốt trong phát triển Hà Nội hiện nay là "sự đồng bộ trong quy hoạch và đầu tư hạ tầng".

KTS Phạm Thanh Tùng nhận định: "Nếu không có cơ chế liên kết vùng, mỗi khu vực sẽ phát triển rời rạc, làm mất đi cơ hội tối ưu tài nguyên và cảnh quan. Quy hoạch đa cực chỉ có ý nghĩa khi được vận hành trên nền hạ tầng thống nhất và chính quyền đô thị đủ năng lực quản trị dữ liệu."

Theo các chuyên gia, bài học của HAIDEP không chỉ là phương pháp khoa học mà còn là triết lý quy hoạch, lấy con người làm trung tâm, lấy tính bền vững làm tiêu chí và lấy dữ liệu làm nền tảng. Chính điều đó giúp Hà Nội có cơ sở khoa học khi hoạch định Quy hoạch Thủ đô thời kỳ 2021–2030, tầm nhìn 2050, trong đó ưu tiên cấu trúc đô thị xanh, thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo vệ tài nguyên nước và kiểm soát tăng trưởng dân số theo vùng.

Ông Kobayashi Yosuke cũng nhấn mạnh, JICA sẽ tiếp tục đồng hành cùng Hà Nội trong các chương trình hợp tác mới, nhất là trong lĩnh vực chuyển đổi xanh, phát triển hạ tầng bền vững và cải thiện quản lý đô thị.

"Chúng tôi mong muốn cùng thành phố phát huy giá trị từ HAIDEP, ứng dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo để xây dựng đô thị thông minh, thân thiện với môi trường và nâng cao chất lượng sống," ông Kobayashi Yosuke nói.

Kế thừa quá khứ – kiến tạo tương lai

Từ một chương trình hợp tác kỹ thuật cách đây hai thập kỷ, HAIDEP đã trở thành "bản lề" cho chiến lược phát triển Thủ đô hiện nay. Hà Nội không chỉ kế thừa các giá trị khoa học, thực tiễn của dự án mà còn tiếp tục mở rộng, hiện đại hóa quy hoạch theo hướng đa cực, gắn với giao thông công cộng và chuyển đổi xanh.

Sự kế thừa và phát triển HAIDEP thể hiện rõ tầm nhìn của Hà Nội: hướng tới một Thủ đô "văn hiến – văn minh – hiện đại", phát triển hài hòa giữa quá khứ và tương lai, giữa con người và thiên nhiên. Khi quy hoạch được đặt trên nền tảng khoa học, có sự tham gia của người dân và hỗ trợ của cộng đồng quốc tế, hành trình kiến tạo xây dựng Hà Nội xanh, đáng sống và hội nhập toàn cầu sẽ trở thành hiện thực, góp phần nâng cao vị thế của Thủ đô trong tiến trình phát triển đất nước.

Thùy Chi