Phát triển không gian đô thị đa cực: Nền tảng kiến tạo Thủ đô văn minh, hiện đại

Tiếp nối thành tựu, tạo thế và lực mới cho giai đoạn bứt phá

Trong bối cảnh Hà Nội bước vào chu kỳ phát triển mới với tầm nhìn dài hạn, công tác quy hoạch, kiến trúc càng được xác định là "khâu mở đường", định hình không gian phát triển, dẫn dắt hạ tầng và kích hoạt các động lực kinh tế-xã hội.

Trên cơ sở tổng kết thực tiễn giai đoạn 2020–2025 và kế thừa những thành quả quan trọng, tham luận của Đảng bộ Sở Quy hoạch – Kiến trúc gửi tới Đại hội đại biểu Đảng bộ thành phố lần thứ XVIII đã nhấn mạnh một thông điệp cốt lõi: phát triển không gian đô thị theo mô hình chùm đô thị – đa cực – đa trung tâm, lấy trục sông Hồng làm trục xanh – trục cảnh quan – trục văn hóa, đồng thời đột phá chuyển đổi số trong quản trị quy hoạch để tạo bước tiến thực chất, bền vững. Đây không chỉ là một định hướng kỹ thuật, mà còn là lựa chọn chiến lược đưa Thủ đô tiến gần hơn chuẩn mực của các thủ đô phát triển, song song gìn giữ bản sắc văn hiến.

Trước hết, Hà Nội đã chủ động, kiên trì hoàn thiện hệ thống quy hoạch, bảo đảm tính bao phủ và tính liên thông giữa các tầng nấc. Cùng với việc phê duyệt đầy đủ các đồ án quy hoạch quan trọng, Thành phố đã trình và được phê duyệt Quy hoạch Thủ đô thời kỳ 2021–2030, tầm nhìn 2050 và Điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô đến năm 2045, tầm nhìn 2065. Trên nền tảng đó, hệ thống quy hoạch chung – quy hoạch phân khu đạt độ phủ ấn tượng, làm rõ cấu trúc không gian phát triển, đồng thời định vị các vùng chức năng, các hành lang xanh và các hạt nhân động lực.

Nhờ vậy, bức tranh phát triển đô thị của Hà Nội bước đầu chuyển từ "mở rộng cơ học" sang "tái cấu trúc thông minh", từ quản lý manh mún sang quản trị theo dữ liệu, từ định hướng trên giấy sang tổ chức thực thi theo lộ trình. Mặt khác, quá trình này cũng củng cố kỷ cương quản lý xây dựng, từng bước khắc phục tình trạng đầu tư dàn trải, lãng phí nguồn lực.

Đồng thời, nhờ xác lập tư duy phát triển đa trung tâm và lựa chọn ưu tiên cho hạ tầng kết nối liên vùng, Thành phố đã mở ra dư địa mới để điều tiết dân cư, dịch vụ và dòng vốn đầu tư. Không dừng lại ở đó, các chương trình hành động của Thành ủy trong nhiệm kỳ qua (gắn với mục tiêu chỉnh trang, phát triển đô thị và kinh tế đô thị) đã tạo cơ chế phối hợp đồng bộ hơn giữa các ngành, các cấp, qua đó đưa các đồ án quy hoạch đi vào cuộc sống, phục vụ trực tiếp người dân, doanh nghiệp, thay vì chỉ dừng ở tầm định hướng. Như vậy, có thể nói thế và lực cho giai đoạn 2025–2030 đã được chuẩn bị một cách bài bản, tạo nền để Hà Nội bứt phá.

Mô hình đa cực – đa trung tâm: lựa chọn mang tính đột phá và hội nhập

Trên cơ sở các quy hoạch đã được phê duyệt, tham luận khẳng định: mô hình chùm đô thị – đa cực – đa trung tâm không chỉ phù hợp với thực tiễn Hà Nội, mà còn hài hòa với xu hướng tổ chức không gian ở các siêu đô thị trên thế giới. Theo đó, sông Hồng được định hướng trở thành trục xanh – trục cảnh quan trung tâm – biểu tượng phát triển mới của Thủ đô, là xương sống kết nối các không gian đô thị đôi bờ, vừa giúp mở rộng biên phát triển theo hướng bền vững, vừa bảo đảm an toàn – thích ứng trước biến đổi khí hậu.

Cùng lúc, các cực phát triển mới được xác lập rõ ràng: phía Bắc gắn với sân bay Nội Bài và đô thị thông minh Nhật Tân – Nội Bài; phía Tây gắn với Khu công nghệ cao Hòa Lạc – trung tâm đổi mới sáng tạo, giáo dục đào tạo chất lượng cao; còn năm đô thị vệ tinh (Sóc Sơn, Sơn Tây, Xuân Mai, Hòa Lạc, Phú Xuyên) sẽ phát huy vai trò chia sẻ chức năng với đô thị trung tâm, tạo cấu trúc đa tâm, đa tuyến liên kết. Nhờ vậy, thay vì dồn nén nội đô, Hà Nội chủ động phân bố lại dân cư – dịch vụ – công nghiệp, chuyển từ "đô thị kéo dài" sang "đô thị đa tâm có tổ chức".

Không chỉ vậy, mô hình đa cực còn giảm thiểu chi phí xã hội thông qua việc phân tán hợp lý các hoạt động theo chuỗi đô thị – công nghiệp – dịch vụ – giáo dục – y tế, đồng thời nâng cao tính bền vững nhờ mạng lưới hạ tầng khung được thiết kế đi trước một bước.

Về lâu dài, cấu trúc đa cực sẽ giúp Hà Nội tăng năng lực chống chịu, củng cố tính cạnh tranh vùng, và quan trọng hơn là tạo không gian sống chất lượng cao – nơi cư dân tiếp cận thuận tiện các dịch vụ công, không gian xanh và việc làm có giá trị gia tăng. Trên nền tảng đó, các hành lang phát triển gắn với trục sông Hồng, sông Đuống và các tuyến vành đai sẽ tạo hiệu ứng lan tỏa rộng hơn ra vùng Thủ đô, qua đó đóng góp thiết thực cho tăng trưởng quốc gia.

Chuyển đổi số quản trị quy hoạch: đột phá để tăng minh bạch, nâng hiệu quả

Để đưa mô hình đa cực vào đời sống, tham luận đề xuất 5 nhóm giải pháp trọng tâm, trong đó số hóa, chuẩn hóa, công khai dữ liệu quy hoạch được xác định là đột phá then chốt. Trước hết, cơ sở dữ liệu số tập trung về quy hoạch – kiến trúc sẽ được xây dựng thống nhất trên toàn Thành phố, tích hợp bản đồ nền, dữ liệu dân số, hạ tầng kỹ thuật, kiến trúc và không gian ngầm, nhờ đó giúp các cơ quan quản lý có "bức tranh thời gian thực" để điều hành.

Song song, Thành phố sẽ rà soát toàn diện, điều chỉnh hoặc hủy bỏ các đồ án đã hết hiệu lực hoặc không còn phù hợp, nhằm tránh chồng chéo, loại bỏ vướng mắc thủ tục và thúc đẩy dự án khả thi sớm được triển khai.

Đáng chú ý, Sở Quy hoạch – Kiến trúc cũng ứng dụng công nghệ 3D, VR, AR để trực quan hóa kịch bản phát triển: cư dân có thể "nhìn thấy" không gian đô thị tương lai, còn nhà quản lý có thể mô phỏng tác động hạ tầng, dân số, môi trường trước khi khởi công. Không chỉ dừng lại ở kỹ thuật, giải pháp số hóa còn kéo theo đổi mới phương thức quản trị: dữ liệu chuẩn – quy trình chuẩn – trách nhiệm chuẩn, từ đó nâng chất lượng tham mưu, rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, và tăng kỷ luật, kỷ cương trong thực thi. Tất cả những thay đổi này, xét đến cùng, đều hướng tới một nền quản trị đô thị thông minh – hiệu quả – minh bạch, phù hợp mục tiêu xây dựng Chính quyền số – Thủ đô số.

Liên kết vùng, hạ tầng đi trước và quản trị hai cấp: tổ chức thực thi "đúng – trúng – nhanh"

Để quy hoạch đi vào cuộc sống một cách đúng – trúng – nhanh, tham luận nhấn mạnh yêu cầu hạ tầng đi trước một bước, gắn với liên kết vùng và phân cấp, phân quyền rõ ràng trong mô hình chính quyền đô thị hai cấp. Theo đó, Thành phố chủ động phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành trung ương và các địa phương trong Quy hoạch vùng Đồng bằng sông Hồng, bảo đảm kết nối hài hòa giữa vành đai, hướng tâm liên tỉnh, nhằm giảm áp lực lên lõi đô thị lịch sử và tạo thuận lợi cho dịch chuyển sản xuất, dịch vụ.

Song song, kế hoạch cụ thể hóa Điều chỉnh Quy hoạch chung đã được Thành phố ban hành với 69 đồ án quy hoạch phân khu đô thị (trong đó 26 đồ án phục vụ đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư), 50 đồ án quy hoạch chung xã và 5 đồ án quy hoạch không gian ngầm, hạ tầng kỹ thuật, phấn đấu hoàn thành trong giai đoạn 2026–2027.

Bằng cách lập, thẩm định, phê duyệt theo chuỗi quy trình rõ ràng, vừa phân quyền cho cơ sở vừa kiểm soát trách nhiệm, Hà Nội sẽ tạo "đất sạch về pháp lý" cho các dự án ưu tiên, đồng thời bảo đảm tuân thủ các quy chuẩn, tiêu chuẩn đô thị hiện đại. Nhờ vậy, thay vì "quy hoạch treo" kéo dài, các dự án được kỳ vọng sẽ có "đường băng" pháp lý trơn tru hơn để cất cánh, đóng góp kịp thời cho mục tiêu tăng trưởng xanh, kinh tế số và kinh tế đô thị.

Không chỉ có vậy, quản trị hai cấp còn giúp đưa dịch vụ công đến gần người dân hơn, bởi cấp phường, xã nắm rõ đặc thù địa bàn, có thể giải quyết nhanh việc dân, trong khi cấp Thành phố tập trung vào định hướng chiến lược, điều phối liên vùng, và giám sát kỷ cương. Cơ chế này, nếu được vận hành tốt với công cụ số và cơ sở dữ liệu dùng chung, sẽ trở thành lực đẩy kép: vừa thúc đẩy thực thi dưới cơ sở, vừa bảo đảm thống nhất – đồng bộ trên toàn hệ thống.

Khát vọng kiến tạo Thủ đô văn hiến – văn minh – hiện đại

Đặt con người vào trung tâm, tham luận tiếp cận quy hoạch như công cụ nâng chất lượng sống: từ nhà ở, giao thông, cây xanh, mặt nước, dịch vụ công, đến di sản – văn hóa – không gian công cộng. Vì thế, bên cạnh việc mở rộng dư địa phát triển, Hà Nội kiên định với mục tiêu đô thị xanh – thông minh – đáng sống, trong đó không gian xanh và di sản được coi là trụ cột bản sắc. Sự kết hợp hài hòa giữa hạ tầng hiện đại và giá trị văn hiến sẽ tạo nên diện mạo đô thị văn minh nhưng nhân văn, hiện đại mà vẫn thấm đẫm tinh thần Thăng Long – Hà Nội.

Hơn nữa, khi công khai, minh bạch, số hóa trở thành nguyên tắc vận hành, quy hoạch sẽ không còn là "ngôn ngữ của chuyên gia" xa cách, mà trở thành cam kết trách nhiệm trước nhân dân. Người dân biết rõ đất của mình trong tương lai là gì, doanh nghiệp nắm chắc không gian đầu tư, và chính quyền có công cụ điều hành sát thực. Sự đồng thuận sẽ vì thế được nâng cao, niềm tin được củng cố, và nguồn lực xã hội sẽ chảy đúng chỗ, đúng thời điểm.

Tựu trung, phát triển không gian đô thị đa cực gắn với trục sông Hồng và đột phá chuyển đổi số trong quản trị quy hoạch là lựa chọn chiến lược của Hà Nội cho giai đoạn tới. Trên nền tảng hành lang pháp lý đầy đủ, hệ thống quy hoạch đồng bộ và quyết tâm chính trị cao, Thành phố có đủ điều kiện để biến tầm nhìn thành hiện thực, đưa Thủ đô bước sang một thời kỳ phát triển mới văn minh hơn, hiện đại hơn.

Khi quy hoạch đi trước một bước, khi hạ tầng được tổ chức theo tư duy mới, và khi dữ liệu trở thành "ngôn ngữ chung" của quản trị, Hà Nội sẽ tiếp tục khẳng định vị thế đầu tàu, động lực, hạt nhân của vùng Đồng bằng sông Hồng, đồng thời hội nhập sâu với các thủ đô phát triển trên thế giới.

Thùy Chi