Phát triển đô thị vệ tinh: Bước chuyển tất yếu trong thời kỳ chính quyền hai cấp

Động lực từ quy hoạch mới và chính quyền hai cấp

Việc Hà Nội vận hành mô hình chính quyền địa phương hai cấp từ ngày 1/7/2025 được xem là dấu mốc quan trọng, mở ra cơ hội tái cấu trúc không gian phát triển đô thị. Thành phố vẫn giữ nguyên địa giới hành chính, song tổ chức lại cấp cơ sở với 126 đơn vị hành chính phường, xã, không còn cấp quận, huyện. Mô hình này giúp tinh gọn bộ máy, tăng cường điều phối vùng và tạo cơ sở pháp lý để thúc đẩy quy hoạch theo hướng "liên kết – tích hợp".

Theo các đồ án Quy hoạch Thủ đô thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn 2050 và Điều chỉnh Quy hoạch chung Hà Nội đến năm 2045, tầm nhìn 2065, Hà Nội chính thức chuyển từ mô hình đơn cực sang đa cực, đa trung tâm, được tổ chức thành 5 vùng đô thị, hình thành "3 thành phố trong Thủ đô" ở các hướng Bắc, Tây và Nam. Đồng thời, số lượng đô thị vệ tinh được điều chỉnh từ 5 xuống còn 2: Sơn Tây và Phú Xuyên, thể hiện sự thay đổi cách tiếp cận từ mô hình "vệ tinh – lõi" sang "trục – cụm – cực tích hợp".

Giám đốc Sở Quy hoạch - Kiến trúc Hà Nội Nguyễn Trọng Kỳ Anh nhận định, về tổng quan, mô hình phát triển đô thị đa cực - đa trung tâm của Hà Nội cần được đẩy nhanh tiến độ hình thành với mục tiêu hỗ trợ, chia sẻ gánh nặng cùng đô thị trung tâm, giúp giảm tải áp lực dân số, hạ tầng, môi trường tại khu vực nội đô.

Cũng theo ông Kỳ Anh, việc triển khai đồng bộ các cấp quy hoạch – từ quy hoạch chung đến quy hoạch phân khu, quy hoạch chi tiết – là yếu tố cốt lõi bảo đảm tính khả thi. Từ ngày 1/7/2025, hệ thống tầng bậc quy hoạch theo Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn đã được hệ thống lại, cho phép thành phố triển khai ngay quy hoạch phân khu tại các khu vực phát triển đô thị và các khu chức năng, làm cơ sở xác định dự án đầu tư cụ thể.

Đặc biệt, Quyết định số 4202/QĐ-UBND ngày 11/8/2025 ban hành Kế hoạch triển khai cụ thể hóa đồ án Điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô (đợt 1), với thời hạn hoàn thành các quy hoạch trong năm 2026–2027, là bước tiến thể chế quan trọng, giúp Hà Nội chủ động tạo hành lang pháp lý để thúc đẩy hình thành các đô thị vệ tinh.

Không gian đa cực – hướng tới Thủ đô phát triển cân bằng

Theo định hướng quy hoạch mới, các khu vực Hòa Lạc, Sơn Tây, Xuân Mai, Phú Xuyên và Sóc Sơn được xác định là các cực tăng trưởng mới của Thủ đô. Trong đó, Hòa Lạc được định hướng trở thành trung tâm công nghệ cao và giáo dục với hạt nhân là Khu công nghệ cao Hòa Lạc và Đại học Quốc gia Hà Nội; Sơn Tây phát triển theo hướng văn hóa, di sản và sinh thái; Xuân Mai và Phú Xuyên được định hướng thành trung tâm dịch vụ, logistics và trung chuyển hàng hóa vùng; còn Sóc Sơn gắn với chuỗi logistics hàng không và công nghiệp sạch.

Mô hình này không chỉ giúp giãn dân khỏi khu vực lõi, mà còn mở rộng không gian phát triển kinh tế – xã hội, tạo thêm cực tăng trưởng mới, đồng thời hình thành chuỗi đô thị liên kết vùng giữa Hà Nội với Bắc Ninh, Hưng Yên, Vĩnh Phúc và Hòa Bình. Sự phát triển hài hòa này góp phần thúc đẩy vùng Thủ đô trở thành hệ sinh thái đô thị thống nhất, chia sẻ hạ tầng và nguồn lực đầu tư.

Thực tế, hạ tầng giao thông đang từng bước được hoàn thiện, đặc biệt là tuyến Vành đai 4 – Vùng Thủ đô, dự kiến hoàn thành vào năm 2027, cùng hệ thống đường sắt đô thị, xe buýt nhanh và buýt điện đang được mở rộng. Khi các tuyến kết nối được vận hành đồng bộ, việc di chuyển giữa trung tâm và các cực vệ tinh sẽ trở nên thuận tiện hơn, tạo điều kiện để người dân làm việc, học tập và sinh sống mà không phải phụ thuộc vào khu vực nội đô.

Giải quyết "điểm nghẽn" để đô thị vệ tinh cất cánh

Mặc dù có nhiều chuyển biến tích cực, thực tế triển khai vẫn tồn tại những "điểm nghẽn" về thể chế, dữ liệu và hạ tầng liên kết. Sau khi Hà Nội chuyển sang mô hình chính quyền hai cấp, hệ thống dữ liệu thống kê và bản đồ phân khu vẫn được xây dựng theo ranh giới quận, huyện cũ, gây khó khăn trong việc đánh giá, đo lường hiệu quả phát triển đô thị theo đơn vị hành chính mới.

Giám đốc Sở Quy hoạch - Kiến trúc Nguyễn Trọng Kỳ Anh cho rằng, cần khẩn trương đồng bộ hóa các bộ luật liên quan như Luật Quy hoạch, Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn, hoàn thiện hệ thống quy chuẩn và bộ tiêu chí phân loại đô thị, để phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp và định hướng phát triển mới.

"Cần tăng cường phân cấp, phân quyền cho cấp phường, xã trong quản lý phát triển đô thị. Đối với các đô thị lớn, thành phố trực thuộc Trung ương, cần nghiên cứu quy định thẩm quyền phê duyệt, quản lý và kiểm soát quy hoạch, nhất là với các khu vực quan trọng cấp quốc gia, vùng, tỉnh, bảo đảm hiệu quả và thống nhất," ông Kỳ Anh nhấn mạnh.

Theo các chuyên gia, việc thiết lập cơ chế chia sẻ dữ liệu, quỹ phát triển đô thị và nguồn vốn đầu tư tái tạo từ giá trị đất tăng thêm quanh tuyến Vành đai 4 là yếu tố then chốt để duy trì động lực phát triển lâu dài. Bên cạnh đó, cần chú trọng phát triển giao thông công cộng chất lượng cao, nhà ở xã hội, hạ tầng xanh, bảo đảm cân bằng môi trường xã hội, qua đó tạo nên những "đô thị vệ tinh đáng sống".

Hướng tới Thủ đô đa trung tâm – hiện đại và bền vững

Theo TS. Ngô Văn Hùng (Học viện Hành chính và Quản trị công), Hà Nội – trung tâm chính trị, hành chính và kinh tế của cả nước – đang chịu áp lực lớn từ dân số, hạ tầng và môi trường. Việc hình thành các đô thị vệ tinh không chỉ là yêu cầu quy hoạch, mà còn là giải pháp chiến lược để giảm tải cho nội đô, phân bổ dân cư, lao động và tạo động lực phát triển mới cho vùng Thủ đô.

Khi hạ tầng kết nối đồng bộ, giao thông công cộng phát triển và cơ chế chia sẻ nguồn lực minh bạch, Hà Nội sẽ trở thành đô thị đa cực thực chất, năng động, xanh và đáng sống hơn. Mỗi đô thị vệ tinh sẽ là một "cực phát triển" mang bản sắc riêng, đồng thời là mắt xích trong mạng lưới đô thị hiện đại của vùng đồng bằng sông Hồng.

Thùy Chi