Chuyển đổi số trong quy hoạch, kiến trúc: Đột phá chiến lược kiến tạo tương lai đô thị thông minh

Từ thực tiễn quản lý đến yêu cầu chuyển đổi

Từ thực tiễn vận hành bộ máy chính quyền địa phương 2 cấp hiện nay, đặc biệt là trong lĩnh vực quy hoạch, kiến trúc, yêu cầu chuyển đổi số là cấp thiết, tất yếu...

PGS.TS Nguyễn Trúc Anh, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, nhận định: Dữ liệu quy hoạch, đất đai, hạ tầng và xây dựng hiện nay đang bị phân tán ở nhiều cấp, nhiều ngành. Nếu không có một cơ sở dữ liệu thống nhất, tích hợp và cập nhật liên tục, công tác quản lý quy hoạch sẽ thiếu căn cứ khoa học, dẫn đến sai lệch trong tổ chức không gian và cấp phép đầu tư.

Cũng theo ông Trúc Anh, chuyển đổi số không đơn thuần là "số hóa bản đồ quy hoạch", mà là tạo dựng nền tảng dữ liệu liên ngành – nền tảng của quy hoạch hiện đại, giúp kết nối các lĩnh vực như xây dựng, giao thông, tài nguyên, môi trường, dân cư vào một hệ thống thống nhất.

Trong khi đó, Kiến trúc sư Trần Huy Ánh, Ủy viên Thường vụ Hội Kiến trúc sư Hà Nội, cho rằng ứng dụng công nghệ trong quản lý quy hoạch không phải là điều mới. Nhưng vấn đề là chúng ta đang thiếu một tầm nhìn thống nhất, thiếu quy trình dữ liệu chuẩn và nhân lực có khả năng vận hành hệ thống. Nếu không khắc phục những điểm nghẽn này, việc chuyển đổi số sẽ chỉ dừng lại ở hình thức.

Ông Ánh nhấn mạnh rằng, khi các đồ án quy hoạch được lập, thẩm định, phê duyệt vẫn chủ yếu bằng phương pháp thủ công, thời gian kéo dài, dữ liệu thiếu đồng bộ, thì việc tích hợp công nghệ số vào toàn bộ chuỗi quy hoạch là điều không thể trì hoãn.

"Bộ não số" cho đô thị – bước chuyển từ quản lý sang kiến tạo

Từ thực tiễn đó, các chuyên gia thống nhất rằng, chuyển đổi số chính là bước đi đột phá giúp Hà Nội chuyển từ quản lý đô thị sang kiến tạo đô thị thông minh. Theo PGS.TS Nguyễn Trúc Anh, mục tiêu cốt lõi là hình thành "bộ não số" cho đô thị, trong đó dữ liệu quy hoạch, đất đai, hạ tầng, dân cư, môi trường, giao thông được kết nối thành một mạng lưới thống nhất. "Bộ não" này không chỉ giúp nhà quản lý đưa ra quyết định chính xác, mà còn hỗ trợ người dân, doanh nghiệp tiếp cận thông tin một cách công khai, minh bạch.

Ông Nguyễn Trọng Kỳ Anh, Giám đốc Sở Quy hoạch – Kiến trúc Hà Nội nhấn mạnh, chuyển đổi số là con đường tất yếu, nhưng phải được thực hiện có lộ trình, có con người và có dữ liệu 'sống'. Đội ngũ cán bộ làm quy hoạch cần được đào tạo để làm chủ công nghệ, đồng thời phải thay đổi tư duy, từ cách làm hành chính sang cách làm chủ động, dựa trên dữ liệu.

Theo ông Kỳ Anh, hệ thống dữ liệu số sẽ giúp rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục hành chính, giảm thiểu sai sót, đặc biệt là minh bạch hóa thông tin quy hoạch, yếu tố nền tảng để củng cố niềm tin của người dân, doanh nghiệp.

Cùng quan điểm, Kiến trúc sư Trần Huy Ánh bổ sung: "Khi dữ liệu được kết nối, công khai và cập nhật thường xuyên, người dân sẽ trở thành một phần của hệ thống giám sát quy hoạch. Họ không chỉ được biết quy hoạch ở đâu, mà còn có thể góp ý, phản ánh, thậm chí đề xuất giải pháp quy hoạch phù hợp hơn với thực tiễn".

Điều này đồng nghĩa với việc chuyển đổi số không chỉ phục vụ bộ máy quản lý, mà còn trao quyền tiếp cận và giám sát cho cộng đồng, giúp quy hoạch đô thị trở nên dân chủ và hiệu quả hơn.

Lợi ích đa chiều – Tác động lâu dài

Khi được triển khai đồng bộ, chuyển đổi số sẽ mang lại những thay đổi căn bản. Trước hết là minh bạch hóa thông tin quy hoạch, giúp giảm đáng kể tình trạng đầu cơ, thổi giá hoặc sử dụng đất sai mục đích. Các doanh nghiệp có thể truy cập dữ liệu chính xác để đưa ra quyết định đầu tư, trong khi người dân dễ dàng kiểm tra quy hoạch, hạn chế tranh chấp đất đai.

Thứ hai, hệ thống dữ liệu số giúp nâng cao năng lực dự báo và mô phỏng, cho phép nhà quản lý đánh giá trước các tác động giao thông, môi trường, dân cư… trước khi phê duyệt đồ án. Như PGS.TS Nguyễn Trúc Anh phân tích, "một thành phố thông minh không chỉ cần các tòa nhà hiện đại, mà cần những quyết định dựa trên dữ liệu minh chứng. Dữ liệu là nền tảng để dự báo, là công cụ để đo lường và là tiếng nói để đối thoại giữa chính quyền và người dân".

Thứ ba, chuyển đổi số còn giúp tối ưu hóa nguồn lực đầu tư công, khi các dự án quy hoạch được quản lý theo chuỗi, tránh trùng lặp và lãng phí. Đồng thời, dữ liệu số sẽ tạo điều kiện để tích hợp các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI), mô hình 3D, GIS, bản đồ vệ tinh, góp phần hiện đại hóa công tác quản lý quy hoạch.

Những rào cản và điều kiện cần thiết để bứt phá

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, quá trình chuyển đổi số trong quy hoạch – kiến trúc không hề đơn giản. Rào cản lớn nhất hiện nay nằm ở chất lượng nguồn nhân lực và tư duy quản lý. KTS Trần Huy Ánh nhận xét, công nghệ chỉ là công cụ. Yếu tố quyết định là con người. Nếu đội ngũ cán bộ cơ sở không được đào tạo, không có thói quen làm việc với dữ liệu số, mọi hệ thống dù hiện đại đến đâu cũng khó phát huy hiệu quả.

PGS.TS Nguyễn Trúc Anh cũng chỉ rõ, vấn đề nằm ở sự phân tán dữ liệu và thiếu cơ chế phối hợp liên ngành. Dữ liệu quy hoạch, đất đai, giao thông, hạ tầng… hiện nằm ở các sở, ngành khác nhau, mỗi nơi một chuẩn. "Nếu không thống nhất về cấu trúc dữ liệu, việc tích hợp sẽ vô cùng phức tạp và dễ dẫn tới sai lệch thông tin", ông nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, các chuyên gia cho rằng cần sớm hoàn thiện khung pháp lý cho chuyển đổi số trong quy hoạch, kiến trúc, đặc biệt là quy định về chia sẻ, bảo mật và khai thác dữ liệu. Kiến trúc sư Trần Huy Ánh đề xuất, Hà Nội nên có cơ chế thử nghiệm (sandbox) cho các mô hình công nghệ mới, cho phép doanh nghiệp tham gia cùng cơ quan quản lý trong việc xây dựng, vận hành hệ thống dữ liệu số.

Một yếu tố quan trọng khác là thay đổi văn hóa làm việc. Theo ông Nguyễn Trọng Kỳ Anh, "chuyển đổi số không chỉ là thay đổi công cụ, mà là thay đổi cách nghĩ, cách làm. Mỗi cán bộ phải coi dữ liệu là tài sản quý, là 'nguồn năng lượng' để phục vụ người dân và doanh nghiệp tốt hơn".

"Chìa khóa" để Hà Nội bứt phá, kiến tạo Thủ đô hiện đại

Thời gian qua, Hà Nội đã có nhiều bước đi mạnh mẽ nhằm hiện thực hóa mục tiêu chuyển đổi số trong lĩnh vực quy hoạch. Thành phố đang xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu không gian (SDI), tích hợp các lớp bản đồ quy hoạch, đất đai, giao thông, hạ tầng kỹ thuật và dân cư; đồng thời nâng cấp Cổng thông tin quy hoạch, kiến trúc để người dân có thể tra cứu, phản ánh, và góp ý trực tuyến.

Sở Quy hoạch – Kiến trúc cũng phối hợp với các đơn vị tư vấn để phát triển bản đồ quy hoạch 3D, sử dụng công nghệ GIS, qua đó cho phép mô phỏng trực quan các đồ án quy hoạch và dự án đầu tư. Song song, thành phố tổ chức nhiều hội thảo, tọa đàm, lấy ý kiến chuyên gia về cơ chế, chính sách, giải pháp kỹ thuật để bảo đảm quá trình chuyển đổi số diễn ra đồng bộ, bền vững.

Theo định hướng của Thành ủy Hà Nội, chuyển đổi số trong quy hoạch, kiến trúc là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của giai đoạn 2025–2030, gắn với ba khâu đột phá chiến lược: hoàn thiện thể chế, phát triển hạ tầng đồng bộ, và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Theo chuyên gia Nguyễn Trúc Anh, chuyển đổi số không chỉ giúp Hà Nội giải quyết bài toán quản lý hiện tại, mà còn tạo tiền đề cho đột phá chiến lược trong quy hoạch đô thị tương lai. "Một thành phố thông minh là thành phố biết lắng nghe dữ liệu của chính mình", ông nói. Khi toàn bộ dữ liệu được liên thông, Hà Nội sẽ có khả năng dự báo phát triển dân số, dòng giao thông, nhu cầu hạ tầng… để từ đó điều chỉnh quy hoạch linh hoạt, phù hợp thực tiễn.

KTS Trần Huy Ánh cũng nhấn mạnh tầm nhìn dài hạn: "Nếu coi chuyển đổi số là một cuộc cách mạng, thì quy hoạch số chính là nền móng của cuộc cách mạng ấy. Không có dữ liệu, không thể có quy hoạch thông minh; không có quy hoạch thông minh, không thể có đô thị bền vững".

Chuyển đổi số trong quy hoạch, kiến trúc không chỉ là yêu cầu cấp thiết, mà còn là cơ hội vàng để Hà Nội định hình lại phương thức phát triển đô thị. Đó là quá trình chuyển đổi tư duy, tổ chức, con người và công nghệ – nơi dữ liệu trở thành "ngôn ngữ chung", kết nối các cấp quản lý với cộng đồng. Khi hệ thống này vận hành hiệu quả, Hà Nội sẽ có trong tay một "bộ não số" hiện đại, đủ năng lực để điều hành, dự báo và kiến tạo không gian sống chất lượng cho người dân.

Thùy Chi