Hà Nội – Trên hành trình kiến tạo đô thị xanh và kiến trúc bền vững

Nhiều chuyên gia nhận định rằng, nếu không xử lý dứt khoát những "bệnh đô thị" như ùn tắc giao thông, ô nhiễm môi trường, úng ngập, thì người dân sẽ khó thật sự cảm nhận được hạnh phúc đô thị. Trong bối cảnh đó, việc tích hợp yếu tố cây xanh, mặt nước, không gian mở và kiến trúc bền vững trở thành yêu cầu không thể chậm trễ.

Tiềm năng và thách thức: cây xanh – mặt nước – không gian mở

Hà Nội hiện sở hữu một số "điểm vàng" để phát triển đô thị xanh: mạng lưới hồ nước dày đặc, các trục cây xanh dọc sông như Tô Lịch, Kim Ngưu; cùng những khoảng sân, ngõ, mái nhà đang dần biến thành các "túi khí" đô thị. Đây chính là nền tảng để hình thành các hành lang sinh thái, vành đai xanh và không gian mở giữa các khu dân cư hiện hữu.

Tuy nhiên, thực tế lại rất khác. Nhiều khu vực nội đô đã gần như "không còn vườn cây công cộng", trong khi các khu đô thị mới phát triển lại thiếu cây bóng mát và công viên cho cư dân. Ông Phùng Hữu Phú, nguyên Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng Lý luận Trung ương, nguyên Phó Bí thư Thường trực Thành ủy Hà Nội – nhấn mạnh: "Thủ đô cần tập trung giải quyết dứt điểm 4 vấn đề đô thị kéo dài nhiều năm gồm ùn tắc giao thông, trật tự đô thị, ô nhiễm môi trường và úng ngập. Nếu không xử lý triệt để những căn bệnh ấy, người dân sẽ khó mà thấy được hạnh phúc thật sự."

Những kết quả thời gian qua cho thấy phần nào hiệu quả: theo thống kê từ Sở Quy hoạch ‑ Kiến trúc Hà Nội, trong giai đoạn 2021–2025 đã cải tạo 45 công viên, xây mới 6 công viên và đang lập quy hoạch chi tiết cho thêm 6 công viên khác. Nhưng song song đó là thách thức về đất đai, quỹ xanh ngày càng thu hẹp và áp lực đô thị hóa mạnh mẽ.

Từ quy hoạch đến kiến trúc bền vững: tích hợp xanh – thông minh

Quy hoạch xanh không còn chỉ là khẩu hiệu mà đã được cụ thể hoá trong các đồ án phân khu, chi tiết và cả trong chính sách khuyến khích xã hội tham gia. Chuyên gia Đỗ Hậu, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị Việt Nam cho rằng, để đô thị phát triển bền vững, hình thái không gian đô thị TP. Hà Nội cần quan tâm đến những nội dung sau: Giới hạn hợp lý kích thước của đô thị, không phát triển tràn lan, phát triển có kiểm soát; bảo đảm sự cân đối, hài hòa giữa cảnh quan thiên nhiên và nhân tạo; tối ưu hóa cơ cấu sử dụng đất, phát triển hệ thống giao thông đồng bộ và ổn định môi trường xã hội. Từ nhu cầu của thực tiễn về xây dựng đơn vị đô thị sinh thái, vấn đề đầu tiên cần được chú trọng là quy hoạch sử dụng đất đô thị, bảo đảm hài hòa giữa hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội với không gian xanh và mặt nước – đây là tiêu chí nền tảng để hình thành đô thị sinh thái.

Rõ ràng, kiến trúc bền vững cho Hà Nội không chỉ gói gọn trong "cây xanh và mặt nước" mà phải gắn kết với giao thông, đô thị hóa, công nghệ số và năng lực quản trị. Thời gian qua, Hà Nội đã thực hiện nhiều giải pháp dành cho khu dân cư, mái nhà, sân chung như việc trồng cây, tạo vườn cộng đồng, tận dụng mái xanh, xử lý bề mặt thấm nước, hạn chế bê tông hoá lối đi,… Việc này cho thấy đô thị xanh không chỉ từ dự án lớn mà còn từ những hành động rất gần gũi với người dân.

Công nghệ cũng đóng vai trò then chốt. Bản đồ số quy hoạch, cơ sở dữ liệu không gian và cảm biến thông minh có thể giúp xác định khu vực thiếu cây xanh, nơi thường xuyên ngập, hoặc nơi có chất lượng không khí thấp để chính quyền can thiệp kịp thời. Cùng với đó, thành phố đã ban hành Kế hoạch số 243/KH‑UBND ngày 08/9/2025 về phát triển đô thị thông minh đến năm 2030, trong đó nhấn mạnh rõ "quy hoạch xanh, đô thị sinh thái và bảo vệ môi trường" là một trong những trụ cột.

Hành lang pháp lý – cơ chế và huy động nguồn lực

Theo các chuyên gia, một trong những khâu quan trọng nhưng thường bị bỏ lỡ là cơ chế, chính sách và huy động nguồn lực. Khi chỉ có định hướng mà thiếu cơ chế rõ ràng thì việc triển khai rất dễ bị chậm hoặc "treo". Báo chí đã chỉ ra: "Tình trạng 'quy hoạch treo', 'dự án treo' còn khá phổ biến ở nhiều đô thị, ảnh hưởng tới đời sống người dân và gây lãng phí nguồn lực xã hội."

Để khắc phục điều này, thành phố đã triển khai nhiều khuôn khổ pháp lý và khuyến khích xã hội hóa đầu tư, ưu đãi cho doanh nghiệp tham gia vào cải tạo không gian xanh, lắp đặt hệ thống chiếu sáng tiết kiệm, quảng bá thương hiệu đầu tư xanh… Bên cạnh đó, cơ chế minh bạch dữ liệu, công bố bản đồ quy hoạch, khuyến khích người dân và doanh nghiệp tham gia phản hồi cũng được xem là nền tảng để chuyển đổi quản lý và vận hành đô thị theo hướng mở.

Điều này nhấn mạnh một thông điệp quan trọng: "Một đô thị xanh không chỉ cần cây xanh, mà còn cần con người xanh", tức là những công dân có ý thức và hành động vì môi trường. Nếu mỗi gia đình trồng thêm một cây, giữ sạch vỉa hè trước cửa nhà, hoặc hạn chế đổ bê tông lối đi để nước có thể thấm xuống đất thành phố sẽ thay đổi rất nhanh.

Kiến trúc – vật liệu xanh và công trình thân thiện môi trường

Để Hà Nội luôn xanh – sạch – đẹp, Thành phố đã và đang triển khai mục tiêu rõ ràng: chẳng hạn từ năm 2014 đã có Quyết định phê duyệt hệ thống cây xanh, công viên, vườn hoa và hồ đến năm 2030, tầm nhìn 2050; mục tiêu đến năm 2030 ở khu vực nội đô có 60 công viên, trong đó 18 công viên xây mới, 42 công viên và vườn hoa được cải tạo/nâng cấp.

Cùng với quy hoạch và không gian xanh, kiến trúc bền vững và vật liệu xanh cũng là lĩnh vực không thể xem nhẹ. Việc phát triển công trình xanh được xem là một lời đáp cho nhu cầu nâng cao chất lượng môi trường sống Thủ đô. Trong khi đó, gắn tích hợp với giao thông, hạ tầng kỹ thuật, không gian công cộng sẽ tạo nên một đô thị xanh thực chất chứ không chỉ hình thức.

Hướng tới một Thủ đô đáng sống – hiện đại – bản sắc

Không thể tách biệt giữa đô thị xanh và đô thị thông minh bởi hai khái niệm đang song hành trong chiến lược phát triển đô thị hiện đại. Thực hiện việc này, Hà Nội đã đưa vào chương trình phát triển đô thị thông minh gắn với quy hoạch xanh – trong đó yếu tố dữ liệu, trí tuệ nhân tạo, nền tảng số, quản lý minh bạch và bảo vệ môi trường được đặt ngang vai.

Việc phát triển đô thị xanh không chỉ là mục tiêu kỹ thuật, mà còn là khát vọng về một Hà Nội văn minh, hiện đại và vẫn giữ được bản sắc Thăng Long nghìn năm. Việc này đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa quy hoạch, kiến trúc, cây xanh, mặt nước, giao thông, công nghệ, cộng đồng và quản lý. Không phải chỉ một mảng thôi – mà là hệ thống phát triển đồng bộ.

Hướng tới một Thủ đô đáng sống – hiện đại – bản sắc các chuyên gia cho rằng, một số điểm trọng tâm cần tập trung để Hà Nội thực sự hóa mục tiêu đô thị xanh, bao gồm:

Rà soát, cập nhật và thực thi mạnh các đồ án quy hoạch phân khu, chi tiết gắn với cây xanh, mặt nước và hành lang sinh thái.

Huy động và khai thác nguồn lực xã hội – doanh nghiệp – cộng đồng để thực hiện các dự án cây xanh, vườn cộng đồng, mái xanh, cải tạo không gian chung.

Triển khai công nghệ số, dữ liệu mở và cảm biến thông minh để giám sát chất lượng không khí, cây xanh, ngập úng và vận hành đô thị.

Tăng cường truyền thông và nâng cao ý thức người dân, khuyến khích mỗi gia đình, mỗi khu phố trở thành "điểm xanh" nhỏ.

Hoàn thiện cơ chế chính sách: ưu đãi đầu tư xanh, khuyến khích doanh nghiệp, minh bạch quy hoạch, đẩy mạnh vai trò cộng đồng.

Liên kết giao thông công cộng, phát triển nhà ở bền vững, vật liệu xanh trong kiến trúc để bảo đảm chất lượng sống và giảm phát thải.

Đo lường và công bố chỉ số phát triển đô thị xanh theo từng giai đoạn, xác định rõ nơi làm trước, chỉ số nào được đo và đơn vị nào chịu trách nhiệm.

Hành trình của Hà Nội trên con đường trở thành đô thị xanh bền vững và hiện đại không còn là viễn tưởng mà đang được hiện thực hóa qua từng hành động, từng cây xanh, từng mái nhà, từng con số. Những tiềm năng về mặt tự nhiên, kết hợp với sự quyết liệt của Thủ đô, những quyết tâm chính sách và sự tham gia ngày càng mạnh mẽ của cộng đồng, đang tạo nên những tín hiệu tích cực. Song, nếu có công nghệ mà thiếu con người; nếu có dự án lớn mà thiếu cộng đồng thì đô thị xanh sẽ chỉ là hình thức. Việc bền vững đòi hỏi sự liên kết giữa nhiều yếu tố: không gian – kiến trúc – công nghệ – con người và văn hóa đô thị.

Với mục tiêu rõ ràng, lộ trình cụ thể Hà Nội không chỉ là "đô thị xanh" mà còn là "đô thị đáng sống", nơi mỗi công trình, tuyến phố và không gian công cộng đều phản chiếu khát vọng về một Thủ đô văn minh, hiện đại và đậm đà bản sắc.

Thùy Chi