Hạn chế ô nhiễm rác thải nhựa: Cần tạo hành lang pháp lý bền vững

Ý thức phân loại rác tại nguồn còn hạn chế

Thống kê cho thấy, mỗi ngày trên địa bàn Hà Nội phát sinh khoảng 6.500 – 7.000 tấn chất thải rắn sinh hoạt, trong đó rác thải nhựa chiếm tỷ lệ đáng kể. Nhiều loại túi ni lông, chai lọ nhựa không phân hủy đã và đang gây áp lực lớn lên hệ thống xử lý rác cũng như môi trường sống.

Bên cạnh đó, chỉ khoảng 10% rác thải nhựa tại Hà Nội được tái chế, phần còn lại chủ yếu bị chôn lấp, đốt hoặc thải trực tiếp ra môi trường. Việc đốt rác thải nhựa có thể phát sinh các chất độc hại như dioxin và furan, gây ô nhiễm không khí và ảnh hưởng đến sức khỏe con người.

Tại thôn Xà Cầu (Ứng Hòa), nơi được mệnh danh là "thủ phủ" tái chế nhựa phế liệu của Hà Nội, gần 200 hộ dân đang sống và làm việc giữa những "núi" phế liệu. Quy trình tái chế thủ công, thiếu kiểm soát đang đặt ra nhiều lo ngại về an toàn môi trường và sức khỏe người dân.

Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là ý thức phân loại rác tại nguồn của người dân còn hạn chế. Ngoài ra, hệ thống thu gom và xử lý rác thải nhựa chưa được tách biệt với rác sinh hoạt, dẫn đến việc tái chế gặp nhiều khó khăn .

Việc thu gom rác thải nhựa cũng gặp nhiều trở ngại do ngõ nhỏ, không có quy hoạch điểm tập kết, rác thải cồng kềnh, khó vận chuyển và lưu kho. Người dân đổ rác không đúng giờ, ý thức phân loại rác tại nguồn của người dân còn hạn chế, trong khi hạ tầng tái chế chưa đáp ứng được nhu cầu.

Bài toán đặt ra cho Hà Nội là làm sao có thể cân bằng giữa phát triển kinh tế, nâng cao chất lượng sống và kiểm soát nguồn ô nhiễm nhựa đang ngày càng gia tăng.

Thời gian qua, Hà Nội đã triển khai nhiều giải pháp như tăng cường truyền thông, nâng cao nhận thức với nhiều chiến dịch tuyên truyền, hội thảo, chương trình giáo dục về bảo vệ môi trường, nói không với rác thải nhựa được tổ chức tại trường học, cơ quan, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư.

Bên cạnh đó, thay thế sản phẩm nhựa bằng vật liệu thân thiện môi trường; khuyến khích mô hình "chợ dân sinh giảm rác thải nhựa"; tăng cường thu gom, phân loại và tái chế như mở rộng mạng lưới thu gom rác thải tái chế, triển khai mô hình phân loại rác tại nguồn ở một số quận nội thành, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp tái chế phát triển công nghệ hiện đại, thân thiện môi trường.

Thành phố cũng kêu gọi sự chung tay của người dân bằng những hành động thiết thực như mang theo túi vải khi đi chợ, sử dụng bình nước cá nhân, hạn chế mua sắm sản phẩm đóng gói nhựa bởi việc chống rác thải nhựa không chỉ là nhiệm vụ của riêng chính quyền mà cần sự tham gia của toàn xã hội…

Cần sớm ban hành quy định các biện pháp giảm phát thải nhựa

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia môi trường cho rằng, cần hành lang pháp lý quan trọng để Hà Nội kiểm soát ô nhiễm nhựa.

Mới đây, tại hội nghị phản biện xã hội đối với 2 Dự thảo Nghị quyết quy định các biện pháp giảm phát thải nhựa trên địa bàn TP. Hà Nội và biện pháp hỗ trợ, ưu đãi đối với hoạt động tái chế rác thải sử dụng kỹ thuật hiện có tốt nhất trên địa bàn TP. Hà Nội (thực hiện điểm D, khoản 2, Điều 28 Luật Thủ đô) do MTTQ Việt Nam TP. Hà Nội tổ chức, các chuyên gia cho rằng, tình trạng rác thải nói chung và ô nhiễm do rác thải nhựa nói riêng ngày càng nghiêm trọng, trở thành một trong những thách thức lớn nhất mà các quốc gia phải đối mặt và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người, môi trường sống.

Hiện nguồn phát sinh chất thải bức xúc nhất là chất thải rắn sinh hoạt và chủ yếu đến từ các khu dân cư. Vì vậy, đối tượng cần hướng tới của nghị quyết là người dân, chứ không phải doanh nghiệp.

Việc phân loại rác thải 3R (tiết giảm - tái sử dụng - tái chế) phải là biện pháp cốt lõi, cần được tập trung nguồn lực để làm tốt khâu phân loại tại nguồn và đối tượng thực hiện chính là người dân. Do vậy, cần xây dựng các cách tiếp cận khác nhau trong phân loại rác tại nguồn đối với hộ gia đình, khu chung cư, siêu thị...

TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam đề nghị, riêng về công tác tuyên truyền cần bổ sung việc tuyên truyền tới tổ dân phố, chính quyền cơ sở và truyền thông rộng rãi, trong đó nên có giao UBND Thành phố hướng dẫn và cụ thể hóa các nội dung trên.

Về giải pháp (khoản 3) vận động, thu hút các nguồn tài trợ, nguồn vốn từ các nước, tổ chức quốc tế, chuyên gia này nhận định đây là giải pháp cần nhưng có thể bổ sung, có chính sách ưu đãi từ ngân sách Nhà nước để hấp dẫn các nhà đầu tư nhằm tạo thuận lợi khi đặt mốc thời gian: từ ngày 1/1/2026 không sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần và từ tháng 1/2032 không sử dụng sản phẩm hàng hóa chưa vi nhựa.

Các chuyên gia cũng cho rằng, ngoài việc tuyên truyền, vận động để người dân ý thức được việc sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần và túi ni lông là không tốt, không có lợi cho môi trường, sức khỏe của bản thân và cộng đồng, các cơ quan chức năng cần tăng cường quản lý chặt chẽ hoạt động sản xuất và tiêu dùng loại sản phẩm này. Có thể đánh thuế thật cao với những cơ sở sản xuất cũng như người sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần và túi ni lông. Đây là biện pháp hữu hiệu mà nhiều nước đã và đang áp dụng…

Diệu Anh