Khi di sản tranh dân gian Đông Hồ được kể bằng ngôn ngữ xiếc hiện đại

Trong những năm gần đây, nhiều địa phương và làng nghề truyền thống đã và đang chủ động tìm kiếm các phương thức sáng tạo nhằm đưa di sản tranh Đông Hồ đến gần hơn với công chúng thông qua trải nghiệm, nghệ thuật và các hình thức tiếp cận mới. Cùng với đó, nghệ thuật xiếc Việt Nam những năm gần đây ghi nhận nhiều chuyển biến tích cực, ngày càng được đầu tư theo hướng mở, sáng tạo và đương đại; với đặc trưng phi ngôn ngữ, ít rào cản tiếp nhận, khả năng truyền tải cảm xúc mạnh mẽ và nhiều điểm tương đồng với ngôn ngữ tạo hình của mỹ thuật.

Đặc biệt, để gìn giữ và lan tỏa tranh Đông Hồ đến gần hơn với công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ, ngày 27/12, tại Rạp xiếc Trung ương, Ban tổ chức dự án "Thức Cùng Di Sản", dưới sự bảo trợ chuyên môn của Liên đoàn Xiếc Việt Nam và Trung tâm Bảo tồn Tranh Dân gian Đông Hồ tổ chức thành công sự kiện văn hóa - nghệ thuật "Xiếc Họa Đông Hồ".

Dự án "Thức Cùng Di Sản" gồm chuỗi hoạt động trải nghiệm ban ngày và chương trình biểu diễn nghệ thuật ban đêm, thành công "đánh thức" giá trị truyền thống của tranh dân gian Đông Hồ thông qua ngôn ngữ xiếc đương đại đầy mới mẻ.

Sự kiện "Xiếc Họa Đông Hồ" thu hút đông đảo khán giả với hoạt động chính là vở diễn "Ký ức làng Hồ", trong đó xiếc được sử dụng như ngôn ngữ chủ đạo để kể câu chuyện về dòng tranh dân gian Đông Hồ.

Vở diễn "Ký ức làng Hồ" có thời lượng 90 phút với cấu trúc gồm ba phần, dẫn dắt khán giả qua một hành trình nghệ thuật giàu cảm xúc. Mở đầu là không gian "Đu Quan họ" đầy trữ tình, do bộ đôi NSƯT Thu Hương - NSƯT Thanh Tuấn biểu diễn, đưa người xem trở về không gian với nhịp sống yên bình, đậm đà bản sắc của làng quê Bắc Bộ.

Tiếp nối mạch cảm xúc là phần giao lưu lắng đọng cùng Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Hữu Quả - người đã dành cả cuộc đời để gìn giữ và phát huy giá trị tranh dân gian Đông Hồ. Qua những câu chuyện chân thực về lịch sử thăng trầm của làng tranh, khán giả không chỉ hiểu thêm về kỹ thuật, triết lý ẩn sau mỗi bức tranh, mà còn cảm nhận rõ khát vọng hồi sinh di sản trong đời sống đương đại. Sự xuất hiện của nghệ nhân trên sân khấu đã tạo nên sợi dây kết nối đặc biệt giữa truyền thống và hiện tại.

Điểm nhấn của chương trình là vở diễn sân khấu hóa "Chuyện Nhà Tí", nơi các bức tranh Đông Hồ kinh điển được tái hiện bằng ngôn ngữ xiếc giàu tính biểu đạt. Những kỹ thuật nhào lộn, thăng bằng, tung hứng được lồng ghép khéo léo, giúp nhân cách hóa các nhân vật dân gian, biến sân khấu thành một không gian nghệ thuật sống động, nơi giá trị truyền thống và cảm quan thẩm mỹ hiện đại giao thoa một cách tự nhiên.

Chưa dừng lại ở đó, dự án còn mở rộng cách tiếp cận di sản thông qua sự đồng hành của Foto Flicker, ra mắt khung chụp ảnh "Xiếc Họa Đông Hồ", lấy cảm hứng từ các tác phẩm tranh dân gian Đông Hồ tiêu biểu như Rước Rồng, Vinh Quy Bái Tổ, Hội Đu, Bịt Mắt Bắt Dê… Hoạt động này ước tính tiếp cận khoảng 6 triệu bạn trẻ trong độ tuổi 18-25 và có hơn 7.000 người trực tiếp chạm vào frame, mang về một phiên bản ký ức văn hóa được cá nhân hóa trong đời sống thường ngày.

Bảo tồn di sản văn hóa qua ngôn ngữ hình thể "Xiếc"

Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam, NSND Tống Toàn Thắng cho biết, việc sử dụng ngôn ngữ xiếc để tái hiện vẻ đẹp của di sản tranh Đông Hồ là một cách tiếp cận sáng tạo, nhằm đưa giá trị truyền thống đến gần hơn với công chúng đương đại.

"Xiếc là ngôn ngữ hình thể giàu cảm xúc, có khả năng kể chuyện bằng chuyển động, nhịp điệu và không gian sân khấu. Khi kết hợp với mỹ cảm dân gian của tranh Đông Hồ, nghệ thuật xiếc giúp di sản "sống" lại sinh động, trực quan, tạo sự hứng thú cho lớp khán giả trẻ, đồng thời mở ra hướng đi mới cho việc bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống.

"Xiếc Họa Đông Hồ" không chỉ đơn thuần là một sự kiện văn hóa - nghệ thuật, mà còn là minh chứng cho nỗ lực nghiêm túc trong việc tìm kiếm hướng tiếp cận mới cho công tác bảo tồn di sản", NSND Tống Toàn Thắng nhấn mạnh.

Bạn Nguyễn Tất Đạt, Sinh viên năm 3, Khoa Truyền thông và Văn hóa Đối ngoại, Học viện Ngoại giao, Trưởng Ban Tổ chức dự án "Thức Cùng Di Sản" cho biết, Tranh Đông Hồ từ lâu đã được biết tới như một dòng tranh dân gian tiêu biểu của văn hóa Việt Nam, gắn liền với đời sống sinh hoạt, tín ngưỡng và tâm hồn của người dân vùng Kinh Bắc. Tuy nhiên, theo dòng chảy của thời gian, khi nhịp sống hiện đại ngày càng hối hả, thị hiếu thẩm mỹ và cách công chúng tiếp cận nghệ thuật cũng dần thay đổi.

Trong bối cảnh đó, tranh Đông Hồ có phần lắng lại trong đời sống đương đại - không phải vì giá trị phai nhạt, mà bởi những phương thức giới thiệu và lan tỏa truyền thống chưa hoàn toàn theo kịp nhịp sống và cảm nhận của thế hệ hôm nay.

Chị Nguyễn Thị Hữu (Hà Nội), người dân trải nghiệm chia sẻ: "Chương trình "Xiếc Họa Đông Hồ" giúp các bạn trẻ có thể tiếp cận đến những dòng tranh dân gian qua nhiều phương tiện khác nhau, nhưng những giá trị đấy đang là những "mạch ngầm" chảy ở trong cuộc sống đương đại. Những người yêu văn hóa dân gian họ đang chủ động tìm đến những hoạt động về trải nghiệm những giá trị xưa cũ để tự nuôi dưỡng tâm hồn của mình, gìn giữ những giá trị văn hóa của dân tộc Việt Nam vốn quý".

Sự kiện mang ý nghĩa đặc biệt trong bối cảnh Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ của Việt Nam chính thức được UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp tại kỳ họp thứ 20 diễn ra ở Ấn Độ ngày 9/12/2025.

Thông qua mô hình kết hợp giữa xiếc đương đại và tranh dân gian, chương trình đưa ra ý tưởng, mở ra hướng tiếp cận mới trong quảng bá văn hóa Việt Nam tới công chúng trong nước và du khách quốc tế, khẳng định vai trò của thế hệ trẻ trong việc bảo tồn, tiếp nối và lan tỏa giá trị di sản.

Thay vì chỉ chiêm ngưỡng những bức tranh tĩnh trên mặt giấy điệp, khán giả được chứng kiến các nhân vật bước ra khỏi khung tranh, chuyển động trên sân khấu thông qua hình thể nghệ sĩ xiếc.

Minh Thư