Nỗ lực kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh

Trong những năm qua, tỷ số giới tính khi sinh của thành phố đã giảm dần từ 117,6 trẻ trai/100 trẻ gái năm 2008 xuống còn 113,58 trẻ trai/100 trẻ gái, đến 9 tháng đầu năm 2025.

Xác định nguyên nhân trực tiếp dẫn đến tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh là hành vi lựa chọn giới tính thai nhi của các cặp vợ chồng. Các quan niệm xã hội và tín ngưỡng đòi hỏi con trai phải gánh vác việc thờ cúng tổ tiên; con trai giúp củng cố địa vị của cha mẹ trong xã hội; đứa con sinh ra phải mang họ của bố… Tất cả những điều đó đã ăn sâu vào tiềm thức của mỗi cá nhân, các cặp vợ chồng, gia đình và dòng họ. Do đó, giải pháp then chốt nhằm ngăn chặn tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh là phải tăng cường công tác bình đẳng giới và nâng cao vị thế của phụ nữ và trẻ em gái; đẩy mạnh tuyên truyền, vận động thay đổi nhận thức của người dân, cần có những hành động thiết thực bảo vệ trẻ em để các em sinh ra được bình đẳng, dù là trai hay gái. Thời gian qua, các địa phương trên địa bàn thành phố nỗ lực triển khai đồng bộ các giải pháp kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh.

Trong những năm qua công tác dân số và phát triển tại phường Bạch Mai, Hà Nội đạt nhiều kết quả tích cực. Mức sinh được duy trì ổn định, chất lượng dân số từng bước được nâng cao. 9 tháng đầu năm 2025 phường Bạch Mai ghi nhận 584 trẻ sinh ra, trong đó có 289 trẻ gái. Tỷ số giới tính khi sinh đạt 107 trẻ trai/100 trẻ gái, gần tiếp cận mức cân bằng tự nhiên.

Phó Chủ tịch UBND phường Bạch Mai, Trưởng Ban chỉ đạo công tác Dân số và Phát triển phường Nguyễn Thị Ngọc Anh cho biết, phường đã triển khai đồng bộ các hoạt động truyền thông nâng cao nhận thức của người dân về bình đẳng giới và giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh. Nhiều chương trình được thực hiện cho trẻ vị thành niên, thanh niên, học sinh về chăm sóc sức khỏe sinh sản, kế hoạch hóa gia đình, bình đẳng giới. Bên cạnh đó, công tác kiểm tra, giám sát các cơ sở y tế được duy trì thường xuyên, nhằm ngăn chặn các hành vi lựa chọn giới tính thai nhi trái quy định.

Từng là địa phương có tỷ lệ mất cân bằng giới tính khi sinh ở mức cao, những năm gần đây, phường Giảng Võ đã có bước chuyển mình mạnh mẽ nhờ triển khai đồng bộ các giải pháp truyền thông và can thiệp trực tiếp tới từng nhóm đối tượng. Trưởng Trạm y tế phường Giảng Võ Nguyễn Thanh Hiếu, chia sẻ: Tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh đang trở nên phổ biến hiện nay. Trong nhiều năm qua, phường Giảng Võ cũng ở trong tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh. Chính vì vậy, các cấp ủy đảng, chính quyền đã có những biện pháp can thiệp rất kịp thời như xác định nâng cao chất lượng dân số là nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt của công tác dân số trong tình hình mới. Do đó, đã tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo tạo sự đồng thuận cao trong nhân dân về chuyển trọng tâm chính sách dân số - kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển. Công tác truyền thông đẩy mạnh sâu rộng, nội dung phong phú, đa dạng, hình thức phù hợp với từng nhóm đối tượng góp phần nâng cao nhận thức, thái độ, hành vi của các nhóm đối tượng về công tác dân số...

Các hoạt động tuyên truyền tập trung nội dung về mất cân bằng giới tính khi sinh, già hóa dân số, sức khỏe sinh sản vị thành niên, thanh niên, sàng lọc trước sinh và sơ sinh, chăm sóc sức khỏe người cao tuổi, sức khỏe sinh sản/kế hoạch hoá gia đình, không kết hôn muộn, không sinh con muộn nhằm đảm bảo cân bằng cơ cấu dân số và sức khỏe sinh sản... Điển hình, phường tổ chức tuyên truyền mạnh mẽ cho các đối tượng uy tín trong cộng đồng như thế hệ ông bà, cha mẹ để dần bỏ đi tư tưởng "trọng nam, kinh nữ". Đồng thời đưa ra những mô hình thực tế, nơi các gia đình có con gái vẫn hiếu thảo, chăm sóc cha mẹ, thờ phụng ông bà chu đáo. Chính những tấm gương đó đã khiến nhiều bậc phụ huynh thay đổi nhận thức, từ đó không còn gây áp lực cho con cháu trong việc sinh con trai.

Nâng cao nhận thức giới trẻ

Đối với giới trẻ, nội dung về bình đẳng giới và giới tính khi sinh được lồng ghép vào các buổi sinh hoạt câu lạc bộ, để các bạn tự nói lên quan điểm của mình, hình thành suy nghĩ tích cực và hành vi đúng đắn trong tương lai. Đến nay, năm 2025, phường Giảng Võ đang ở mức cân bằng giới tính, tỷ lệ giới tính khi sinh là 104 bé trai/100 bé gái. Đó là kết quả sau một chuỗi thời gian dài dầy công trong công tác truyền thông và vận động, từ thay đổi nhận thức đến thay đổi hành vi. Người dân không còn áp lực về nam hay nữ, không còn chọn lọc giới tính khi mang thai, nên tỷ lệ nạo phá thai trên địa bàn không còn trở thành vấn đề đáng quan tâm...

Tương tự, xã Phúc Sơn-là một vùng đất bán sơn địa ở phía Tây Nam Thủ đô. Từ khi đi vào hoạt động mô hình chính quyền 2 cấp, xã có quy mô dân số là 54.084 người. Trưởng Trạm Y tế xã Phúc Sơn, Hà Nội Phùng Văn Hai, chia sẻ: Công tác dân số và phát triển luôn được địa phương quan tâm chỉ đạo sát sao. Nhờ sự vào cuộc đồng bộ của cấp ủy, chính quyền, các đoàn thể, nhận thức của người dân về vấn đề mất cân bằng giới tính khi sinh đã có nhiều chuyển biến tích cực. Tuy nhiên, tỷ số giới tính khi sinh của xã vẫn còn ở mức cao, nhất là ở vùng nông thôn, nơi người dân chủ yếu làm nông nghiệp, trình độ dân trí không đồng đều, tư tưởng "trọng nam khinh nữ" vẫn còn hiện hữu. Bên cạnh đó, đội ngũ cán bộ dân số còn mỏng, năng lực hạn chế, dẫn đến công tác tuyên truyền chưa bao phủ rộng.

Theo đó cần đòi hỏi sự kiên trì và nỗ lực lâu dài, Trạm Y tế đã phối hợp với các ban, ngành, đoàn thể tổ chức nhiều buổi tọa đàm, truyền thông trực tiếp tại thôn xóm, lồng ghép trong các cuộc họp... để tư vấn, vận động các cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ hiểu rõ về hệ lụy của mất cân bằng giới tính khi sinh, tuyên truyền Luật Bình đẳng giới, Luật phòng chống bạo lực gia đình; kinh nghiệm trong chăm sóc, nuôi dạy con cái, tâm lý lứa tuổi; chăm sóc bà mẹ mang thai... Đồng thời, tuyên truyền về vai trò, vị thế của phụ nữ và trẻ em gái trong xã hội hiện đại, biểu dương, khen thưởng kịp thời các gia đình sinh con một bề là gái, nuôi dạy con ngoan, học giỏi; khen thưởng các gia đình thực hiện tốt chính sách dân số"...

Tham gia câu lạc bộ "Thanh niên không nên kết hôn muộn và sinh con muộn" trên địa bàn phường Giảng Võ, bạn Nguyễn Vũ Đức Phát, phường Giảng Võ chia sẻ: Khi nghe tuyên truyền về mất cân bằng giới tính khi sinh, em thật sự thấy đây là vấn đề đáng suy ngẫm. Em nghĩ tình yêu thương và hạnh phúc của cha mẹ không phụ thuộc vào giới tính của con. Con nào cũng là món quà vô giá.

Để thực hiện thúc đẩy bình đẳng giới, giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh, Chi cục trưởng Chi cục Dân số, Trẻ em và Phòng chống tệ nạn xã hội thành phố Hà Nội Vũ Duy Hưng cho biết, Hà Nội luôn quan tâm và coi trọng công tác dân số. Hiện nay, Hà Nội đã đạt mức sinh thay thế, công tác dân số - kế hoạch hóa gia đình chuyển hướng sang dân số và phát triển. Trong những năm qua, tỷ số giới tính khi sinh của của thành phố đã giảm dần từ 117,6 trẻ trai/100 trẻ gái năm 2008 xuống còn 113,58 trẻ trai/100 trẻ gái, đến 9 tháng đầu năm 2025. Tuy nhiên, vẫn còn những khu vực mất cân bằng giới tính ở mức rất cao, gây áp lực lên công tác dân số và phát triển hiện nay. Mặc dù tỷ số giới tính khi sinh của toàn thành phố đang có xu hướng giảm nhưng vẫn trên mức báo động. Nếu không có những can thiệp mạnh mẽ và kịp thời, mất cân bằng giới tính khi sinh sẽ dẫn đến những hệ lụy khó lường về trật tự xã hội, an ninh, chính trị; dẫn đến hiện tượng thiếu nữ thừa nam trong độ tuổi kết hôn và dẫn đến phá vỡ cấu trúc gia đình ảnh hưởng tới chất lượng dân số trong tương lai.

Thành phố đã triển khai nhiều hoạt động nâng cao tiếng nói của phụ nữ và trẻ em gái như mô hình tư vấn và khám sức khỏe tiền hôn nhân; mô hình chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên, thanh niên...

Trong thời gian tới, Hà Nội tiếp tục đẩy mạnh kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh trên địa bàn thành phố giai đoạn năm 2026-2030. Mục tiêu nhằm khống chế tốc độ gia tăng tỷ số giới tính khi sinh, phấn đấu giảm dần hàng năm, từng bước đưa tỷ số giới tính khi sinh trở về mức tự nhiên, tạo nền tảng vững chắc cho mục tiêu ổn định cơ cấu dân số, thúc đẩy bình đẳng giới, bảo đảm an sinh xã hội và phát triển bền vững nguồn nhân lực Thủ đô. Cụ thể là khống chế tốc độ gia tăng tỷ số giới tính khi sinh, giảm bình quân 0,2 điểm phần trăm hàng năm, phấn đấu đến năm 2030, tỷ số giới tính khi sinh của thành phố không vượt quá 109 trẻ trai/100 trẻ gái.

Thiện Tâm