Siết nguồn phát thải, Hà Nội tìm lời giải cho bài toán ô nhiễm không khí

Bụi mịn vẫn là thách thức dai dẳng

Chiều 18/12, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Nguyễn Xuân Đại, thừa ủy quyền của Phó Chủ tịch UBND TP. Nguyễn Mạnh Quyền, chủ trì cuộc họp bàn giải pháp kiểm soát ô nhiễm không khí trên địa bàn Thủ đô, với sự tham gia của các chuyên gia, nhà khoa học cùng đại diện nhiều sở, ngành. Cuộc họp diễn ra trong bối cảnh chất lượng không khí Hà Nội tiếp tục diễn biến phức tạp, đặc biệt vào mùa đông, khi số ngày và số giờ ô nhiễm gia tăng rõ rệt.

Báo cáo tại cuộc họp, đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường cho biết, kết quả quan trắc những năm gần đây cho thấy ô nhiễm không khí tại Hà Nội chưa có dấu hiệu suy giảm rõ rệt. Giai đoạn từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau thường xuyên ghi nhận nồng độ bụi mịn PM2.5 vượt ngưỡng khuyến cáo, tác động trực tiếp đến sức khỏe người dân, nhất là nhóm người già, trẻ em và người mắc bệnh hô hấp.

Phân tích nguồn phát thải cho thấy giao thông đang là tác nhân lớn nhất, chiếm trên 50% nồng độ bụi mịn PM2.5 trong không khí đô thị. Tiếp theo là các nguồn từ hoạt động công nghiệp, xây dựng, đốt mở ngoài trời và lượng ô nhiễm lan truyền từ các địa phương lân cận.

Đáng chú ý, các mô hình tính toán chỉ ra khoảng 58,65% lượng bụi PM2.5 sơ cấp xuất phát từ các nguồn thải trên địa bàn Hà Nội, phần còn lại chịu tác động từ ô nhiễm liên vùng và xuyên biên giới. Thực tế này cho thấy Hà Nội khó có thể tự giải quyết bài toán không khí nếu chỉ bó hẹp trong ranh giới hành chính.

Cần "đánh trúng" nguồn phát thải lớn

Tại cuộc họp, nhiều ý kiến cho rằng đã đến lúc Hà Nội phải thay đổi cách tiếp cận trong kiểm soát ô nhiễm không khí, chuyển từ các giải pháp mang tính tổng hợp sang kiểm soát có trọng tâm, trọng điểm. Việc kiểm kê khí thải cần được thực hiện một cách thực chất, làm rõ từng nhóm nguồn phát thải lớn, từ phương tiện giao thông, cơ sở sản xuất đến các hoạt động đốt ngoài trời, thay vì chỉ dựa vào các nghiên cứu cũ.

Phát biểu tại hội nghị, GS.TS Hoàng Xuân Cơ - Trưởng ban Khoa học, Hội Kinh tế môi trường Việt Nam, nhấn mạnh sự cần thiết của các nghiên cứu cơ bản nhằm làm rõ mức độ và tính đặc thù của ô nhiễm không khí tại Hà Nội. Ông cho rằng bụi mịn thứ cấp hiện chiếm tỷ lệ cao, song cơ chế hình thành vẫn chưa được nghiên cứu đầy đủ.

"Hà Nội cần làm rõ vì sao ô nhiễm thường nghiêm trọng vào mùa đông, trong đó có yếu tố nghịch nhiệt. Việc xây dựng các trạm đo khí tượng theo chiều cao sẽ giúp nhận diện rõ hơn cơ chế phát tán và tích tụ ô nhiễm", GS.TS Hoàng Xuân Cơ đề xuất.

Theo ông Hoàng Xuân Cơ, kiểm kê khí thải là nền tảng quan trọng để thiết kế chính sách hiệu quả. "Kiểm kê phải chỉ rõ đối tượng, quy mô và phân bố phát thải từ giao thông đến công nghiệp, từ đó mới có thể đưa ra giải pháp phù hợp, thay vì xử lý dàn trải", ông nhấn mạnh.

Đồng quan điểm, Tiến sĩ Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, cho rằng trách nhiệm quản lý cần được cụ thể hóa đến tận cấp xã, phường. "Nếu chỉ dừng ở cấp thành phố hay sở, ngành thì rất khó kiểm soát triệt để. Cần số hóa nguồn thải, xây dựng bản đồ GIS quản lý từng doanh nghiệp, từng hộ sản xuất theo loại nhiên liệu sử dụng và lưu lượng phát thải", ông Hoàng Dương Tùng nêu rõ.

Với lĩnh vực giao thông, ông Hoàng Dương Tùng đề xuất Hà Nội có thể tham khảo kinh nghiệm Bắc Kinh trong kiểm soát xe tải thông qua thiết bị giám sát phát thải trực tuyến, kết hợp với chế tài đủ mạnh để tăng tính răn đe. "Cùng với đó là thúc đẩy mạnh mẽ phương tiện chạy điện, song song với điều chỉnh cơ chế xử phạt theo hướng lũy tiến để tạo chuyển biến thực chất", ông nói.

Kết hợp kiểm soát phát thải và chuyển đổi giao thông xanh

Từ góc độ quản lý nhà nước, lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội cho rằng kiểm soát ô nhiễm không khí là bài toán dài hơi, đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của các cấp, các ngành và cả cộng đồng. Ông Nguyễn Xuân Đại khẳng định các ý kiến của chuyên gia tại cuộc họp đều có giá trị khoa học và thực tiễn cao, sẽ được tổng hợp để tham mưu UBND TP. Hà Nội triển khai các giải pháp phù hợp trong thời gian tới.

"Bảo vệ môi trường không khí không chỉ là trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước mà là nhiệm vụ chung của cả hệ thống chính trị, chính quyền các cấp và mỗi người dân, hướng tới mục tiêu nâng cao chất lượng sống và sức khỏe nhân dân", ông Nguyễn Xuân Đại nhấn mạnh.

Cùng ngày,  trong nỗ lực kiểm soát phát thải từ giao thông là việc Sở Xây dựng Hà Nội kiến nghị UBND TP. Hà Nội chấp thuận chủ trương thí điểm lắp đặt trạm sạc và tủ đổi pin xe điện tại 39 điểm đỗ xe trên địa bàn. Theo đề xuất, Công ty Cổ phần Phát triển trạm sạc toàn cầu V-Green sẽ phối hợp với Công ty TNHH Một thành viên Khai thác điểm đỗ xe Hà Nội khảo sát, xây dựng phương án triển khai, bảo đảm tuân thủ đầy đủ các quy định về xây dựng, an toàn giao thông, phòng cháy chữa cháy và hạ tầng kỹ thuật.

Đáng lưu ý, hệ thống trạm sạc được định hướng phục vụ chung cho tất cả các loại phương tiện, đạt tiêu chuẩn kỹ thuật, không giới hạn theo hãng sản xuất và không vận hành theo mô hình độc quyền hay bán độc quyền, do đây là vị trí công cộng. Cách tiếp cận này được kỳ vọng sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tiếp cận phương tiện giao thông sạch, qua đó góp phần giảm phát thải từ giao thông đô thị.

Thực tế cho thấy, kiểm soát ô nhiễm không khí tại Hà Nội là bài toán phức hợp, liên quan chặt chẽ giữa khoa học, quản lý và hành vi xã hội. Việc chuyển từ xử lý tình huống sang kiểm soát từ gốc, từ sớm, kết hợp với các giải pháp chuyển đổi giao thông xanh và phối hợp liên vùng, được xem là hướng đi tất yếu nếu Thủ đô muốn cải thiện chất lượng không khí một cách bền vững. Trong hành trình đó, sự đồng thuận và tham gia chủ động của người dân sẽ là yếu tố quyết định để các chính sách đi vào cuộc sống.

Minh Anh