Tăng cường thực thi pháp luật bảo vệ môi trường theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp

Liên thông quản lý, nâng hiệu lực thực thi pháp luật về môi trường

Trong bối cảnh ô nhiễm môi trường đô thị diễn biến phức tạp, áp lực dân số và tốc độ phát triển kinh tế – xã hội ngày càng cao, Hà Nội xác định đổi mới mô hình quản trị là giải pháp then chốt để bảo đảm một môi trường sống an toàn, bền vững.

Việc triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp theo Quyết định số 47/2025/QĐ-UBND không chỉ tạo bước chuyển về tổ chức bộ máy, mà còn nâng tầm năng lực thực thi pháp luật trong bảo vệ môi trường, đặc biệt ở cấp cơ sở, nơi diễn ra mọi hoạt động tác động trực tiếp đến đời sống người dân. Cùng với Chỉ thị 20/CT-TTg và Luật Bảo vệ môi trường, Hà Nội đang từng bước thiết lập nền quản trị môi trường hiện đại, thống nhất, kỷ cương và minh bạch.

Một trong những thay đổi căn bản khi Hà Nội thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp là tái cấu trúc hệ thống thanh tra, kiểm tra môi trường theo hướng tinh gọn, thống nhất và tránh chồng chéo.

Dưới sự điều chỉnh của Luật Bảo vệ môi trường và Nghị định số 131/2025/NĐ-CP, từ ngày 1/7/2025, hệ thống thanh tra môi trường chỉ còn hai cấp: Thanh tra Chính phủ và Thanh tra thành phố. Các cơ quan cấp huyện và cấp sở chuyển sang thực hiện nhiệm vụ kiểm tra; cấp xã, phường chịu trách nhiệm giám sát địa bàn và phát hiện vi phạm từ sớm, từ cơ sở.

Theo bà Lê Thanh Thủy, Phó Trưởng phòng Quản lý Môi trường (Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội), cách tổ chức mới này "giảm tầng nấc trung gian, nâng hiệu lực giám sát và bảo đảm tính minh bạch trong từng cuộc thanh, kiểm tra". Mỗi tổ chức, cá nhân theo quy định chỉ bị thanh tra không quá một lần/năm (trừ trường hợp đột xuất), giúp giảm phiền hà, chống lạm quyền nhưng vẫn giữ nghiêm kỷ cương pháp luật.

Nhờ cơ chế phối hợp liên thông, hệ thống tiếp nhận phản ánh qua iHanoi và báo chí được kết nối trực tuyến tới Sở, giúp chuyển quy trình cũ "báo cáo – chờ chỉ đạo" sang quy trình mới "phát hiện – xử lý ngay", rút ngắn thời gian can thiệp từ hàng tuần xuống còn 24–72 giờ. Những chuyển biến này cho thấy mô hình hai cấp không chỉ là cải cách về cơ cấu, mà là sự nâng tầm trong phương thức quản lý nhà nước.

Phân cấp gắn với kiểm soát, đề cao trách nhiệm cơ sở

Trong mô hình hai cấp, cấp xã, phường được giao trách nhiệm rõ ràng hơn, trở thành "mắt xích đầu tiên" của hệ thống quản trị môi trường đô thị. Theo Quyết định số 47/2025/QĐ-UBND, chính quyền cơ sở được trao quyền tiếp nhận đăng ký môi trường, kiểm tra định kỳ, đột xuất, xử lý vi phạm trong thẩm quyền và báo cáo kết quả về thành phố trước ngày 20-12 hằng năm.

Ông Nguyễn Trọng Nhất, Trưởng phòng Quản lý Môi trường (Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội) nhấn mạnh: Phân cấp phải đi đôi với kiểm soát. Cơ sở được trao quyền thì cũng phải chịu trách nhiệm giải trình trước người dân và trước pháp luật. Đây là nguyên tắc then chốt, bảo đảm phân cấp không trở thành buông lỏng, mà là sự chủ động và tự chịu trách nhiệm.

Hiện 101/126 xã, phường đã hoàn thành kết nối dữ liệu môi trường với Sở. Lực lượng cơ sở được tập huấn nghiệp vụ, trang bị quy trình kiểm tra thống nhất và thiết lập đường dây nóng. Nhờ đó, các vi phạm ở làng nghề, hộ sản xuất nhỏ, cơ sở kinh doanh dịch vụ, vốn trước đây khó kiểm soát thì nay đã được giám sát thường xuyên và xử lý kịp thời.

Nếu thanh tra là "thanh gươm kỷ cương", thì tuyên truyền là "lá chắn mềm" nhưng vô cùng quan trọng để phòng ngừa vi phạm. Tuy nhiên, Hà Nội xác định công tác tuyên truyền phải chuyển từ lối làm hình thức sang phương thức truyền thông công vụ chủ động – hiện đại – đa nền tảng.

Theo bà Lê Thanh Thủy, tuyên truyền chỉ có giá trị khi đi vào đời sống, "đến được từng hộ dân, từng tổ dân phố, từng cơ sở sản xuất". Thời gian gần đây, nhiều mô hình mới đã được triển khai: truyền thông qua ứng dụng iHanoi, hội nghị chuyên đề tại quận phường, tài liệu pháp luật gửi trực tuyến qua nhóm dân cư, kết hợp hệ thống loa truyền thanh thông minh. Một số địa phương như Tây Hồ, Nam Từ Liêm còn tổ chức tọa đàm với người dân, đồng thời công khai danh sách vi phạm môi trường trên website phường, tạo hiệu ứng răn đe tự nhiên nhưng thuyết phục.

Cách làm mới này giúp người dân chuyển từ vai trò "đối tượng được tuyên truyền" sang vai trò "chủ thể giám sát tích cực". Khi pháp luật được hiểu đúng, hiểu đủ, kỷ cương được củng cố mà không cần tăng thêm biện pháp cưỡng chế.

Hoàn thiện công cụ giám sát và phát huy vai trò dữ liệu số

Để quản trị môi trường hiệu quả trong mô hình hai cấp, Hà Nội đang đẩy mạnh ứng dụng dữ liệu số. Hệ thống báo cáo điện tử, cơ sở dữ liệu nguồn thải và nền tảng tiếp nhận phản ánh hợp nhất được xây dựng, tạo nên vòng khép kín "phát hiện – ghi nhận – xử lý – theo dõi – báo cáo". Việc công khai trạng thái xử lý trên hệ thống giúp nâng tính minh bạch và giảm nguy cơ bỏ lọt vi phạm.

Ông Vũ Xuân Tùng, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, cho biết cơ chế mới giúp "cấp thành phố tập trung vụ việc lớn, liên ngành, còn cấp xã, phường xử lý nhanh tại chỗ, không để vấn đề nhỏ trở thành điểm nóng môi trường".

Mô hình chính quyền địa phương hai cấp đang tạo nền tảng để Hà Nội xây dựng hệ thống quản trị môi trường hiện đại, liên thông, minh bạch, kỷ cương và dựa trên pháp luật. Bằng việc phân cấp rõ, kiểm soát chặt, tuyên truyền thực chất và dữ liệu số đồng bộ, giám sát xã hội rộng mở, thành phố từng bước hiện thực hóa mục tiêu môi trường xanh, phát triển bền vững và nâng cao chất lượng sống của Nhân dân.

Khi pháp luật được thực thi đến tận cơ sở, Hà Nội không chỉ xử lý vi phạm tốt hơn, mà còn kiến tạo niềm tin, văn minh đô thị và hình ảnh một Thủ đô xanh – sạch – đáng sống.

Việc triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp trong quản lý môi trường cho thấy quyết tâm mạnh mẽ của Hà Nội trong hiện đại hóa nền hành chính, nâng hiệu lực pháp luật và xây dựng môi trường sống an toàn cho Nhân dân.

Khi cơ chế vận hành đã rõ, trách nhiệm được cá thể hóa, dữ liệu được số hóa và công cụ giám sát được mở rộng, hệ thống quản trị môi trường của Thủ đô sẽ không chỉ dừng ở phản ứng tình huống, mà tiến tới dự báo – phòng ngừa – kiểm soát chủ động, theo đúng tinh thần Chỉ thị 20/CT-TTg.

Trong thời gian tới, thành phố tiếp tục hoàn thiện thể chế, tăng cường đào tạo lực lượng cơ sở, đầu tư công nghệ quan trắc, đồng thời phát huy mạnh hơn vai trò của người dân, mặt trận, báo chí và cộng đồng doanh nghiệp. Khi mỗi tổ chức, cá nhân đều ý thức rõ trách nhiệm công dân trong bảo vệ môi trường, pháp luật được thực thi từ sớm, từ xa và từ cơ sở, mô hình hai cấp sẽ thực sự trở thành trụ cột của quản trị môi trường đô thị hiện đại.

Với phương châm "kỷ cương từ cơ sở – hành động vì Nhân dân – phát triển bền vững", Hà Nội kiên định mục tiêu xây dựng Thủ đô xanh – sạch – văn minh – đáng sống, nơi chất lượng môi trường sống được bảo đảm, niềm tin xã hội được củng cố và hình ảnh thành phố vì tương lai bền vững tiếp tục được khẳng định.

Thùy Chi