Từ làng nghề đến không gian sáng tạo: Cách làm mới phát triển sản phẩm OCOP

Thực tế triển khai Chương trình OCOP tại Hà Nội cho thấy, cấp xã chính là nơi hội tụ đầy đủ nhất các yếu tố tạo nên giá trị sản phẩm: Từ nghệ nhân, làng nghề, nguyên liệu, đến câu chuyện văn hóa và đời sống cộng đồng. Tuy nhiên, đây cũng là cấp gặp nhiều khó khăn nhất trong việc quảng bá, giới thiệu và kết nối thị trường cho sản phẩm.

Tại không ít xã có làng nghề truyền thống, sản phẩm OCOP vẫn chủ yếu được tiêu thụ theo phương thức quen thuộc: Bán tại hộ gia đình, chợ truyền thống hoặc thông qua các kênh nhỏ lẻ. Bao bì, nhãn mác chưa đồng bộ; không gian giới thiệu sản phẩm thiếu tính trải nghiệm; việc kết nối với du lịch còn manh mún. Trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến thiết kế, câu chuyện và trải nghiệm, những hạn chế này khiến sản phẩm khó tạo dấu ấn.

Mỗi xã một cách làm sáng tạo

Chính từ thực tiễn đó, Sở Công Thương Hà Nội chỉ đạo Trung tâm Khuyến công và Xúc tiến thương mại Hà Nội phát triển mô hình Trung tâm thiết kế, sáng tạo, giới thiệu quảng bá và bán sản phẩm OCOP. Việc hình thành các không gian, trung tâm thiết kế-sáng tạo và trưng bày ngay tại xã được xem là bước đi phù hợp, giúp OCOP và làng nghề "đứng vững từ gốc", trước khi vươn ra thị trường rộng lớn hơn.

Tại xã Bát Tràng (huyện Gia Lâm), bên cạnh hoạt động sản xuất gốm truyền thống, các không gian trưng bày, giới thiệu sản phẩm gắn với thiết kế sáng tạo đang từng bước được đầu tư bài bản. Không chỉ trưng bày sản phẩm hoàn thiện, nhiều không gian còn chú trọng kể câu chuyện về lịch sử làng nghề, quy trình làm gốm, sự đổi mới trong thiết kế để phù hợp với nhu cầu tiêu dùng và du lịch trải nghiệm.

Tương tự, xã Mê Linh, làng nghề hoa, cây cảnh không chỉ nổi tiếng với hoạt động sản xuất, chăm sóc và cung ứng hoa cho thị trường Thủ đô mà còn đang được định hướng phát triển theo mô hình trải nghiệm. Trung tâm thiết kế sáng tạo, giới thiệu sản phẩm OCOP tại đây chú trọng kể câu chuyện về nghề trồng hoa, sen truyền thống, gắn với cảnh quan sinh thái và xu hướng thiết kế không gian xanh, phục vụ du lịch tham quan, chụp ảnh và giáo dục trải nghiệm nông nghiệp.

Ở xã Đường Lâm, không gian trưng bày sản phẩm làng nghề được đặt trong tổng thể một làng cổ đặc sắc, nơi giá trị kiến trúc, ẩm thực và nghề truyền thống hòa quyện chặt chẽ. Các sản phẩm như kẹo lạc, nông sản, dịch vụ du lịch cộng đồng được giới thiệu song song với câu chuyện về lịch sử làng cổ, nếp sinh hoạt xưa và cách người dân địa phương thích ứng với du lịch hiện đại, tạo nên trải nghiệm mang đậm bản sắc văn hóa xứ Đoài.

Trong khi đó, làng nghề gỗ mỹ nghệ xã Canh Nậu nổi bật với các sản phẩm đồ gỗ, nhà gỗ truyền thống có giá trị kỹ thuật và thẩm mỹ cao. Không gian trưng bày, giới thiệu sản phẩm không chỉ giới thiệu các tác phẩm hoàn thiện mà còn nhấn mạnh quy trình chế tác thủ công, kỹ năng của nghệ nhân và sự kết hợp giữa thiết kế truyền thống với nhu cầu nội thất đương đại, qua đó mở rộng thị trường và thu hút khách tham quan, tìm hiểu nghề.

Ở xã Phương Trung, làng nghề nón lá được làm mới thông qua việc xây dựng không gian giới thiệu sản phẩm gắn với câu chuyện đời sống người thợ, sự tỉ mỉ trong từng công đoạn làm nón. Các sản phẩm nón lá truyền thống được kết hợp với cải tiến về mẫu mã, phục vụ cả nhu cầu sử dụng, trang trí và quà tặng du lịch, góp phần gìn giữ nghề trong bối cảnh đô thị hóa.

Tại xã Tân Hòa, làng nghề miến dong làng So đang từng bước xây dựng hình ảnh thông qua các không gian trưng bày, giới thiệu sản phẩm OCOP gắn với trải nghiệm. Du khách không chỉ được mua miến dong thành phẩm mà còn được tìm hiểu quy trình sản xuất truyền thống, từ khâu chế biến nguyên liệu đến phơi miến, qua đó nâng cao giá trị nhận diện thương hiệu và thúc đẩy phát triển du lịch làng nghề bền vững

Điểm chung của các mô hình này là đều bắt đầu từ quy mô xã, tận dụng chính không gian làng nghề, nhà văn hóa hoặc khu sản xuất để hình thành các điểm thiết kế – sáng tạo gắn với OCOP. Đây được xem là những "trạm trung chuyển" đầu tiên, nơi sản phẩm được làm mới về hình thức, được kể câu chuyện một cách rõ ràng hơn trước khi bước ra thị trường.

Từng bước hình thành các trung tâm, không gian thiết kế-sáng tạo

Khác với cách trưng bày truyền thống, các không gian thiết kế-sáng tạo ở cấp xã không chỉ hướng đến bán sản phẩm, mà còn chú trọng yếu tố trải nghiệm. Người tham quan có thể trực tiếp quan sát quy trình sản xuất, trò chuyện với nghệ nhân, tìm hiểu về lịch sử làng nghề và giá trị văn hóa ẩn sau mỗi sản phẩm.

Cách làm này mang lại lợi ích kép. Với nghệ nhân và chủ thể OCOP, đây là cơ hội để hiểu rõ hơn nhu cầu thị trường, tiếp cận tư duy thiết kế mới, từ đó điều chỉnh sản phẩm phù hợp hơn với thị hiếu người tiêu dùng. Với du khách, trải nghiệm làng nghề không còn là hoạt động "xem cho biết", mà trở thành hành trình khám phá, mua sắm gắn với cảm xúc và ký ức.

Theo đại diện ngành Công Thương Hà Nội, việc hình thành các không gian thiết kế – sáng tạo tại xã giúp rút ngắn khoảng cách giữa sản xuất và thị trường, đồng thời tạo tiền đề để kết nối OCOP với du lịch nông thôn, du lịch làng nghề-một hướng đi đang được Thành phố khuyến khích trong giai đoạn 2025–2030.

Việc triển khai mô hình thiết kế-sáng tạo gắn với OCOP từ cấp xã cho thấy một cách tiếp cận linh hoạt, phù hợp với điều kiện thực tế của Hà Nội-nơi mỗi làng nghề, mỗi địa phương đều có bản sắc riêng. Thay vì xây dựng những mô hình lớn, tốn kém, cách làm "từ cơ sở" giúp tận dụng tốt nguồn lực sẵn có, đồng thời tạo sự chủ động cho địa phương và người dân.

Trên nền tảng các mô hình tại xã, Thành phố đang từng bước hình thành mạng lưới các trung tâm, không gian thiết kế-sáng tạo từ xã, tạo sự liên kết trong quảng bá, giới thiệu và tiêu thụ sản phẩm OCOP. Đây được xem là hạ tầng mềm quan trọng, góp phần nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm làng nghề, đồng thời bảo tồn và phát huy di sản văn hóa của Thủ đô.

Từ những không gian nhỏ tại xã, sản phẩm OCOP Hà Nội đang dần có thêm "bàn tay dẫn lối" để bước ra thị trường, tiếp cận du khách và khẳng định vị thế trong dòng chảy kinh tế sáng tạo. Hành trình ấy bắt đầu từ cơ sở, từ chính những làng nghề đã làm nên bản sắc của Hà Nội suốt nhiều thế kỷ.

DA