Phát triển làng nghề Hà Nội: Khi du lịch và chuyển đổi số cùng 'vào cuộc'

Động lực mới từ danh hiệu quốc tế

Tại Hội thảo về "Giải pháp bảo tồn và phát triển làng nghề gắn với du lịch, chuyển đổi số khi được Hội đồng Thủ công thế giới công nhận là thành viên các thành phố sáng tạo trên thế giới trên địa bàn xã Bát Tràng", do Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội phối hợp với UBND xã Bát Tràng và Hiệp hội Thủ công mỹ nghệ và làng nghề Hà Nội tổ chức mới đây, bà Nguyễn Thị Hoàng Yến - Phó Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh ý nghĩa của việc hai làng nghề gốm sứ Bát Tràng và dệt lụa Vạn Phúc chính thức được Hội đồng Thủ công thế giới công nhận là thành viên Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo toàn cầu.

Theo bà Hoàng Yến, đây là niềm tự hào lớn, đồng thời là trách nhiệm không nhỏ. "Danh hiệu này là cơ hội để phát triển kinh tế bền vững, nhưng cũng đòi hỏi cam kết mạnh mẽ hơn trong bảo tồn di sản, giữ gìn giá trị truyền thống gắn với đổi mới sáng tạo và trách nhiệm cộng đồng", bà chia sẻ.

Từ góc độ quản lý địa phương, bà Hoàng Thị Hòa - Trưởng phòng Phát triển nông thôn, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội cung cấp bức tranh toàn cảnh về hệ thống làng nghề Thủ đô. Theo bà Hoàng Thị Hòa, Hà Nội hiện có khoảng 1.350 làng nghề và làng có nghề, trong đó 337 làng nghề, nghề truyền thống và làng nghề truyền thống đã được UBND TP. Hà Nội công nhận. Đây là nguồn lực kinh tế và văn hóa đặc biệt, đóng vai trò quan trọng trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn, tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân, đồng thời góp phần thực hiện Chương trình mỗi xã một sản phẩm và xây dựng nông thôn mới.

Đến nay, khoảng 100 làng nghề, làng có nghề của Hà Nội đã tham gia Chương trình OCOP với 929 trong tổng số 3.463 sản phẩm đạt từ 3 sao trở lên. TP. Hà Nội cũng đã công nhận 10 mô hình Trung tâm thiết kế sáng tạo, giới thiệu, quảng bá và bán sản phẩm OCOP, làng nghề gắn với du lịch cấp xã; hình thành 70 cụm công nghiệp, trong đó có 25 cụm công nghiệp làng nghề, thu hút hơn 4.000 cơ sở sản xuất và tạo việc làm cho gần 80.000 lao động.

Trong lĩnh vực du lịch, Hà Nội đã công nhận 55 điểm du lịch và khu du lịch cấp thành phố, trong đó có 26 điểm gắn với làng nghề và 7 làng nghề được công nhận là điểm du lịch làng nghề. Đáng chú ý, sản phẩm thủ công mỹ nghệ của các làng nghề Hà Nội hiện đã xuất khẩu tới 89 quốc gia và vùng lãnh thổ. Toàn thành phố có 351 nghệ nhân cùng mạng lưới hội, hiệp hội và câu lạc bộ làng nghề hoạt động tích cực.

Bà Hoàng Thị Hòa khẳng định, việc Bát Tràng và Vạn Phúc được gia nhập Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo toàn cầu đã mở ra không gian mới cho quảng bá, xúc tiến thương mại và phát triển du lịch. TP. Hà Nội cũng đã tổ chức thành công các đoàn tham gia hội chợ quốc tế và Festival bảo tồn, phát triển làng nghề quốc tế năm 2025 với sự tham gia của 30 quốc gia, qua đó từng bước nâng cao vị thế làng nghề Hà Nội trên trường quốc tế.

Những điểm nghẽn cần tháo gỡ

Bên cạnh những kết quả đạt được, hội thảo cũng thẳng thắn chỉ ra nhiều tồn tại. Các đại biểu cho rằng hạ tầng du lịch tại nhiều làng nghề chưa đồng bộ, thiếu liên kết chuỗi giá trị, quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ, nhận thức về làm du lịch của một bộ phận người dân còn hạn chế. Thực tế cho thấy mới chỉ có một số làng nghề như Bát Tràng, Vạn Phúc, Hồng Vân bước đầu đầu tư bài bản và đạt kết quả tích cực.

Chia sẻ với tư cách vừa là nhà quản lý hiệp hội, vừa là nghệ nhân Bát Tràng, bà Hà Thị Vinh, Chủ tịch Hiệp hội Thủ công mỹ nghệ và làng nghề Hà Nội bày tỏ niềm tự hào sâu sắc với nghề gốm sứ quê hương. Theo bà, đổi mới sáng tạo luôn hiện diện trong mỗi người thợ, song để làng nghề phát triển bền vững cần cách tiếp cận mới.

"Bát Tràng đang xây dựng mô hình bảo tàng sinh thái làng nghề, để nơi đây không chỉ là không gian sản xuất mà còn trở thành điểm đến văn hóa, du lịch hấp dẫn, nơi du khách có thể trải nghiệm trọn vẹn câu chuyện của nghề", bà Hà Thị Vinh cho biết.

Từ góc độ chính quyền cơ sở, ông Nguyễn Thành Thuận - Phó Chủ tịch UBND xã Bát Tràng cho rằng, việc sắp xếp đơn vị hành chính theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp đã tạo điều kiện để xã mở rộng không gian phát triển làng nghề, gắn bảo tồn với quy hoạch và phát triển du lịch. Tuy nhiên, Bát Tràng vẫn đối mặt với những thách thức về liên kết sản xuất, tiêu thụ và khai thác du lịch chưa tương xứng tiềm năng. Ông Nguyễn Thành Thuận đề xuất cần nâng cao nhận diện sản phẩm, cải tiến cách gắn mã QR và phát triển các dòng sản phẩm "phiên bản giới hạn" để nâng tầm giá trị gốm sứ Bát Tràng.

Chuyển đổi số để kể câu chuyện làng nghề

Một nội dung nhận được nhiều sự đồng thuận tại hội thảo là vai trò then chốt của chuyển đổi số trong bảo tồn và phát triển làng nghề. Theo đại diện doanh nghiệp và chuyên gia, số hóa sản phẩm, xây dựng cơ sở dữ liệu làng nghề, cá nhân hóa sản phẩm theo nhu cầu thị trường sẽ giúp các làng nghề thích ứng tốt hơn với xu thế tiêu dùng mới, đồng thời kể được "câu chuyện làng nghề" một cách sinh động tới du khách trong và ngoài nước.

Ông Lê Bá Ngọc - Phó Chủ tịch Hiệp hội Xuất nhập khẩu hàng Thủ công mỹ nghệ Việt Nam lưu ý danh hiệu của Hội đồng Thủ công thế giới sẽ được đánh giá lại định kỳ bốn năm một lần. Vì vậy, việc duy trì danh hiệu cần dựa trên các tiêu chí cụ thể về bảo tồn, sáng tạo, phát triển cộng đồng và hội nhập thị trường quốc tế.

Ông Lê Bá Ngọc gợi ý Bát Tràng nên bảo tồn hoa văn gốm sứ thông qua việc xây dựng bảo tàng hoa văn, khuyến khích sáng tạo hoa văn trong thế hệ trẻ và tổ chức các cuộc thi sản phẩm gốm sứ ngay trong làng để nuôi dưỡng sức sống sáng tạo từ bên trong.

Bà Nguyễn Thị Hoàng Yến khẳng định, danh hiệu thành viên các thành phố thủ công sáng tạo là cơ hội lớn, song cũng đặt ra yêu cầu cao hơn đối với Bát Tràng nói riêng và các làng nghề Hà Nội nói chung. Theo bà, việc bảo tồn giá trị truyền thống, phát triển du lịch bền vững và đẩy mạnh chuyển đổi số cần được triển khai đồng bộ, có sự chung tay của chính quyền, doanh nghiệp, nghệ nhân và cộng đồng dân cư.

"Chỉ khi mỗi làng nghề thực sự trở thành một không gian văn hóa sống động, có khả năng tạo sinh kế bền vững cho người dân và mang lại trải nghiệm khác biệt cho du khách, thì làng nghề Thủ đô mới có thể trở thành điểm sáng kinh tế và văn hóa trong giai đoạn phát triển mới", bà Nguyễn Thị Hoàng Yến nhấn mạnh.

Phát triển làng nghề Hà Nội gắn với du lịch và chuyển đổi số không còn là câu chuyện riêng của từng địa phương hay từng nghệ nhân, mà là bài toán tổng hợp của quy hoạch, thị trường và con người. Khi giá trị truyền thống được bảo tồn đúng cách, sản phẩm được kể bằng ngôn ngữ số và du lịch trở thành kênh lan tỏa hiệu quả, làng nghề Thủ đô mới có thể bước ra khỏi không gian làng xóm quen thuộc để tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị kinh tế sáng tạo, tạo động lực tăng trưởng bền vững cho khu vực nông thôn Hà Nội trong giai đoạn tới.

Minh Anh