Hà Nội tạo cú huých hỗ trợ toàn diện cho phát triển làng nghề

Yêu cầu đổi mới tư duy

 Trung tâm tinh hoa làng nghề Việt ở Bát Tràng, Trung tâm Xúc tiến đầu tư và Hỗ trợ doanh nghiệp Hà Nội vừa phối hợp Hiệp hội Thủ công mỹ nghệ và Làng nghề Hà Nội tổ chức tọa đàm "Đánh thức giá trị làng nghề: Kết nối đầu tư - Lan tỏa văn hóa Thăng Long". Sự kiện quy tụ hơn 100 đại biểu từ các sở ngành, doanh nghiệp và đại diện nhiều làng nghề khu vực Đồng bằng sông Hồng, tạo nên diễn đàn đối thoại sâu về thực trạng và định hướng phát triển.

Theo bà Nghiêm Thị Hoàng Anh - Phó Giám đốc Trung tâm Xúc tiến đầu tư và Hỗ trợ doanh nghiệp, Hà Nội là địa phương sở hữu hệ thống làng nghề phong phú bậc nhất cả nước với hơn 1.350 làng nghề và làng có nghề, trong đó hơn 300 làng nghề và làng nghề truyền thống đã được công nhận. Theo bà Hoàng Anh, đây là một trong những trụ cột tạo nên bản sắc Thăng Long nhưng đang chịu sức ép lớn từ hội nhập, chuyển đổi mô hình tăng trưởng và yêu cầu phát triển bền vững.

Đại diện thành phố mong muốn thông qua tọa đàm, các chủ thể liên quan cùng chia sẻ kinh nghiệm và đề xuất giải pháp để giữ nghề, giữ người, đồng thời mở hướng phát triển mới dựa trên đổi mới sáng tạo, chuyển đổi xanh và gắn kết với công nghiệp văn hóa và du lịch.

Tại diễn đàn, nhiều chuyên gia thống nhất rằng cần thay đổi tư duy phát triển, chuyển từ cách nhìn làng nghề như đơn vị sản xuất đơn lẻ sang mô hình "hệ sinh thái làng nghề". Làng nghề được hiểu là sự hòa quyện của kinh tế, văn hóa, môi trường và du lịch, hướng tới khả năng thích ứng trước sự dịch chuyển nhanh của thị trường.

PGS.TS Đặng Mai Anh - nguyên Phó Hiệu trưởng phụ trách Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội, cho rằng muốn sản phẩm làng nghề vươn xa, câu chuyện sản phẩm cần được xây dựng kỹ lưỡng, từ chất liệu, hoa văn, màu sắc tới công năng sử dụng. Mỗi sản phẩm phải truyền tải được tinh thần vùng đất, con người và lịch sử nghề. Bà Mai Anh cũng phân tích xu hướng thiết kế thủ công mỹ nghệ năm 2026 sẽ dựa trên kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, phát triển bền vững, cá nhân hóa và giữ gìn giá trị văn hóa.

Chuyên gia văn hóa Vũ Hy Thiều bổ sung góc nhìn về du lịch, nhận định mỗi làng nghề có thể trở thành một điểm đến quan trọng trên bản đồ du lịch của Thủ đô nếu được đầu tư đúng hướng. Theo ông Thiều, đầu tư cho văn hóa cũng là đầu tư cho thương hiệu và cho trải nghiệm du khách, từ đó nâng giá trị gia tăng của sản phẩm và cải thiện thu nhập cho người thợ.

Trong phiên tọa đàm mở chuyên sâu về "Làng nghề thông minh - Làng nghề xanh", các đại biểu tập trung trao đổi về ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, phát triển tiêu chí làng nghề xanh sạch an toàn, cũng như việc hoàn thiện chính sách cho công nghiệp văn hóa làng nghề. Hạ tầng số được nhắc đến nhiều lần như một yêu cầu cấp thiết. Nhiều ý kiến đề xuất thành phố hỗ trợ xây dựng nền tảng trực tuyến, hệ thống truy xuất nguồn gốc và các chương trình đào tạo kỹ năng số cho lao động trẻ.

Kiến nghị từ nghệ nhân và nhà quản lý

Thực tiễn cho thấy bài toán nhân lực là thách thức lớn nhất của làng nghề hiện nay. Theo số liệu các chuyên gia chia sẻ tại tọa đàm, nguồn lao động lành nghề đang suy giảm nhanh, trong đó khoảng 60 đến 70 phần trăm là lao động lớn tuổi. Lực lượng trẻ tìm hướng đi mới có thu nhập ổn định hơn, dẫn đến nguy cơ mai một kỹ thuật truyền thống và đứt gãy truyền nghề.

Nghệ nhân nhân dân Nguyễn Văn Tĩnh từ làng nghề mây tre đan Phú Nghĩa cho rằng, sinh viên có kiến thức thiết kế và mỹ thuật vẫn chưa tiếp cận được với làng nghề. Trong khi nghệ nhân lớn tuổi đang già đi, khoảng cách giữa đào tạo và thực hành nghề vẫn còn xa. Ông Tĩnh nhấn mạnh đầu tư vào công nghệ và khoa học sẽ giúp các làng nghề thoát khỏi tình trạng "kêu cứu", mở đường để nghề tỏa sáng đúng tiềm năng.

Tại diễn đàn, bà Hà Thị Vinh - Chủ tịch Hiệp hội Thủ công mỹ nghệ và Làng nghề Hà Nội, đề cao vai trò của khoa học và công nghệ trong phát triển bền vững. Theo bà Vinh, nếu muốn nghề truyền thống tiếp tục lan tỏa đời nối đời, làng nghề cần những trung tâm đổi mới sáng tạo được trang bị thiết bị hiện đại, có sự tham gia của các nhà khoa học hàng đầu. Khi khoảng cách giữa tri thức hàn lâm và kỹ nghệ truyền thống được rút ngắn, thế hệ trẻ có thể lựa chọn trở về làng nghề với mức thu nhập hấp dẫn, thậm chí từ 20 đến 30 triệu đồng mỗi tháng.

Bà Trần Thị Phương Lan - Chủ tịch danh dự Hiệp hội Thủ công mỹ nghệ và Làng nghề thành phố Hà Nội, nêu sáu nhóm lĩnh vực cần ưu tiên đầu tư, từ quy hoạch tổng thể, hạ tầng kết nối, công trình bảo tồn, công nghệ thiết kế đến môi trường và vùng nguyên liệu. Theo bà Lan, quy hoạch phải được xây dựng ở tầm quốc gia và quốc tế, gắn chặt với du lịch và sự phát triển dài hạn của từng địa phương. Bà Lan lưu ý tới tính cấp bách của vùng nguyên liệu khi nhiều nghệ nhân phải đợi có đơn hàng rồi mới tìm nguồn cung, dễ bỏ lỡ các đơn xuất khẩu lớn.

Nghệ nhân ưu tú Lê Văn Nguyên - Chủ tịch Hội Thêu Thường Tín đưa ra quan điểm trực diện rằng, ai làm được gì trước phải làm ngay. Theo ông Nguyên, lãnh đạo các địa phương có làng nghề cần chủ động làm tốt các điều kiện về an ninh trật tự, vệ sinh môi trường và thái độ phục vụ du khách để tạo nền tảng đón khách và tăng cơ hội tiêu thụ sản phẩm. Ông cho rằng nhiều việc có thể triển khai ngay mà không cần chờ ngân sách, tạo động lực để làng nghề được quan tâm từ chính cộng đồng.

Ở góc nhìn hạ tầng giới thiệu sản phẩm, ông Nguyễn Duy Trường - Chủ tịch Hội làng nghề Dệt Phùng Xá Mỹ Đức đề xuất, hình thành một trung tâm giới thiệu chung kể câu chuyện của nhiều làng nghề. Theo ông Trường, mô hình này phù hợp với nguyên tắc đầu tư công và tránh lãng phí, đồng thời cần kinh phí để nghệ nhân tham gia các triển lãm quốc tế học hỏi mô hình hay, tìm thị trường mới.

Nghị quyết hỗ trợ toàn diện tạo điểm tựa chính sách

Tại Kỳ họp thứ 28, HĐND TP. Hà Nội đã thông qua Nghị quyết quy định một số chính sách hỗ trợ bảo tồn và phát triển làng nghề, ngành nghề nông thôn. Nghị quyết có hiệu lực từ ngày 1/1/2026, triển khai Luật Thủ đô 2025 về phát triển làng nghề.

Đối tượng áp dụng gồm doanh nghiệp, hợp tác xã, tổ hợp tác và hộ gia đình sản xuất ngành nghề nông thôn, cùng các tổ chức, cá nhân tham gia quản lý ngành nghề.

Nghị quyết đưa ra chế độ đãi ngộ lớn cho đội ngũ nghệ nhân. Nghệ nhân nhân dân được hỗ trợ một lần 40 triệu đồng mỗi người. Nghệ nhân ưu tú được hỗ trợ 30 triệu đồng mỗi người. Nghệ nhân Hà Nội được hỗ trợ 20 triệu đồng mỗi người. Hoạt động truyền dạy tiếp tục được nâng mức bồi dưỡng với 500.000 đồng mỗi buổi cho nghệ nhân nhân dân và 300.000 đồng mỗi buổi cho nghệ nhân ưu tú và nghệ nhân Hà Nội.

Thành phố hỗ trợ 100 phần trăm chi phí đi lại, lưu trú và ăn nghỉ cho các cá nhân, tổ chức đi công tác kết nối vùng nguyên liệu. Cơ sở sản xuất được hỗ trợ 50 phần trăm chi phí mua máy móc, thiết bị và dây chuyền sản xuất mới với mức tối đa 500 triệu đồng cho mỗi cơ sở.

Nghị quyết cũng bổ sung chính sách cho các cơ sở sản xuất cần di dời khỏi khu dân cư hoặc thuộc ngành nghề không khuyến khích phát triển. Mỗi cơ sở được hỗ trợ chi phí tháo dỡ và vận chuyển máy móc, thiết bị và nhà xưởng với mức 50.000 đồng mỗi mét vuông, tối đa 500 triệu đồng cho mỗi trường hợp. Các cơ sở này cũng được miễn tiền thuê đất và mặt nước trong 10 năm, giảm 50 phần trăm cho thời gian tiếp theo và áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp 5 phần trăm. Thời hạn ưu đãi gồm miễn bốn năm và giảm nửa số thuế phải nộp trong chín năm tiếp theo.

Sự ra đời của Nghị quyết quy định một số chính sách hỗ trợ bảo tồn và phát triển làng nghề, ngành nghề nông thôn, có thể thấy, Hà Nội hướng tới mục tiêu đưa làng nghề trở thành trụ cột trong phát triển công nghiệp văn hóa, tạo bản sắc Thăng Long và gia tăng sức cạnh tranh của sản phẩm Thủ đô trong bối cảnh hội nhập sâu rộng.

Minh Anh