Tự ý dùng kháng sinh: Sự chủ quan đang tạo nên hiểm họa kháng thuốc

Theo quy định của Bộ Y tế, kháng sinh là thuốc kê đơn, chỉ được sử dụng khi có chỉ định của bác sĩ. Thế nhưng trên thực tế, việc mua kháng sinh tại các nhà thuốc mà không cần đơn vẫn diễn ra phổ biến, kể cả với những loại kháng sinh cần kiểm soát chặt chẽ. Thói quen tự ý dùng thuốc, dùng không đủ liều, sai liều hoặc ngưng thuốc khi thấy giảm triệu chứng đang góp phần làm gia tăng nhanh chóng tình trạng kháng kháng sinh trong cộng đồng.

Các chuyên gia y tế cảnh báo, lạm dụng kháng sinh là nguyên nhân hàng đầu khiến vi khuẩn có cơ hội "thích nghi", biến đổi và trở nên kháng thuốc. Khi đó, việc điều trị buộc phải sử dụng kháng sinh liều cao, phối hợp nhiều loại thuốc mạnh, không chỉ làm tăng chi phí mà còn kéo theo nguy cơ tác dụng phụ nghiêm trọng như rối loạn tiêu hóa, loạn khuẩn đường ruột, sốc thuốc, thậm chí là sốc phản vệ nguy hiểm đến tính mạng. Đáng lo ngại hơn, hiện nay đã xuất hiện nhiều chủng vi khuẩn kháng hầu hết các loại kháng sinh thông thường, khiến quá trình điều trị trở nên vô cùng khó khăn.

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã xếp kháng kháng sinh vào một trong mười mối đe dọa lớn nhất đối với sức khỏe toàn cầu. Việt Nam hiện nằm trong nhóm quốc gia có tỷ lệ kháng thuốc cao, phần lớn xuất phát từ việc sử dụng kháng sinh chưa hợp lý cả trong cộng đồng và cơ sở y tế.

Thực tế lâm sàng cho thấy, nhiều người dân có tâm lý chủ quan khi mắc các triệu chứng như ho, sốt, đau họng, cảm cúm… và tự ý dùng kháng sinh mà không thăm khám. Không ít trường hợp tự dừng thuốc giữa chừng khi thấy đỡ bệnh, dùng thuốc không đúng thời điểm, phối hợp nhiều loại kháng sinh không phù hợp hoặc sử dụng thuốc không đúng phổ tác dụng. Những sai lầm này khiến vi khuẩn không bị tiêu diệt triệt để mà còn có điều kiện phát triển thành các chủng vi khuẩn đa kháng thuốc.

Tại Bệnh viện đa khoa Mê Linh, đã ghi nhận những trường hợp bệnh nhân nhập viện trong tình trạng nặng do có tiền sử tự ý sử dụng kháng sinh kéo dài tại nhà nhưng không hiệu quả. Có bệnh nhân phải thở máy, điều trị bằng kháng sinh mạnh và phối hợp nhiều loại thuốc khác nhau. Thời gian điều trị kéo dài, chỉ cải thiện sau nhiều ngày can thiệp tích cực, cho thấy hậu quả rõ rệt của việc lạm dụng kháng sinh trước khi đến bệnh viện.

Nhận thức rõ nguy cơ này, Bệnh viện đa khoa Mê Linh đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp nhằm kiểm soát việc sử dụng kháng sinh an toàn, hợp lý và hiệu quả. Bệnh viện đã thành lập Ban quản lý sử dụng kháng sinh, các tổ giám sát chuyên môn; thực hiện phê duyệt chặt chẽ đối với các kháng sinh cần quản lý; tăng cường hoạt động dược lâm sàng và tập huấn chuyên sâu cho cán bộ y tế về sử dụng kháng sinh hợp lý.

Bên cạnh đó, bệnh viện chú trọng xây dựng và cập nhật phác đồ điều trị các bệnh nhiễm khuẩn, triển khai chương trình dự phòng kháng sinh trong phẫu thuật, kiểm soát nhiễm khuẩn bệnh viện và tăng cường hội chẩn liên chuyên khoa đối với các ca bệnh phức tạp. Việc phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ lâm sàng, dược sĩ lâm sàng, chuyên ngành vi sinh và xét nghiệm giúp đưa ra hướng điều trị phù hợp, vừa đảm bảo hiệu quả điều trị, vừa hạn chế nguy cơ kháng thuốc.

Công tác phòng chống nhiễm khuẩn cũng được thực hiện nghiêm ngặt tại các khoa, phòng. Nhân viên y tế tuân thủ quy trình rửa tay, vệ sinh môi trường bệnh viện, khử khuẩn dụng cụ y tế, xử lý chất thải đúng quy định và hướng dẫn người nhà người bệnh thực hiện các biện pháp vệ sinh cần thiết nhằm hạn chế lây nhiễm chéo.

Gần đây, Bệnh viện đa khoa Mê Linh còn tổ chức các buổi sinh hoạt khoa học chuyên đề về dược lâm sàng trong quản lý sử dụng kháng sinh, với sự tham gia của nhiều chuyên gia đầu ngành. Các báo cáo tổng quan về tình hình sử dụng kháng sinh tại bệnh viện giúp nâng cao nhận thức, cập nhật kiến thức và hướng tới mục tiêu sử dụng kháng sinh ngày càng an toàn, hợp lý và hiệu quả hơn.

Các chuyên gia y tế khuyến cáo, để ngăn chặn hiểm họa kháng thuốc, mỗi người dân cần thay đổi thói quen sử dụng kháng sinh. Khi có dấu hiệu bệnh, cần đến cơ sở y tế để được thăm khám, chẩn đoán và chỉ định điều trị phù hợp. Tuyệt đối không tự ý mua và dùng kháng sinh, không chia sẻ hoặc sử dụng lại thuốc thừa của người khác.

Việc sử dụng kháng sinh cần tuân thủ nguyên tắc "4 đúng": đúng thuốc, đúng liều, đúng cách và đúng thời gian. Người bệnh phải uống thuốc đủ liều, đủ ngày theo đơn của bác sĩ, không tự ý ngưng thuốc dù triệu chứng đã thuyên giảm. Đồng thời, cần chú trọng các biện pháp phòng bệnh như giữ vệ sinh cá nhân, tiêm chủng đầy đủ, nâng cao thể trạng để hạn chế nguy cơ nhiễm khuẩn.

Kháng kháng sinh không còn là câu chuyện của riêng ngành y tế mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Chỉ khi mỗi cá nhân sử dụng thuốc một cách có ý thức và trách nhiệm, hiểm họa kháng thuốc mới có thể được kiểm soát, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng hôm nay và cho các thế hệ mai sau.

Thiện Tâm