Dấu ấn 30 năm JICA đồng hành cùng sự lớn mạnh của Thủ đô Hà Nội

Ông Sugano Yuichi, Trưởng Đại diện Văn phòng Việt Nam của Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA Việt Nam) đưa ra thông báo trên khi trao đổi với phóng viên Báo Điện tử Chính phủ trong không khí Hà Nội tưng bừng chào đón 70 năm Ngày giải phóng Thủ đô (10/10/1954 - 10/10/2024).

Ông Sugano Yuichi, Trưởng Đại diện Văn phòng Việt Nam của Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA Việt Nam) - Ảnh: VGP/Hương Giang

Vững tin vào tiềm năng phát triển của Thủ đô

Đây là lần thứ hai ông Sugano Yuichi được cử sang công tác tại Việt Nam với tư cách người đứng đầu tổ chức JICA Việt Nam (từ tháng 3/2023) sau nhiệm kỳ cách đây đã hơn 20 năm dưới cương vị phụ trách các dự án trong lĩnh vực giao thông và phát triển đô thị.

Trên đường từ sân bay Nội Bài về Văn phòng JICA Việt Nam, qua Cầu Nhật Tân tuyệt đẹp và nhìn thấy rất nhiều nhà cao tầng, ô tô, xe máy trên đường, ông Sugano Yuichi đánh giá Hà Nội đã có nhiều đổi thay lớn.

"Điều này đem đến cho tôi một cảm xúc tràn đầy năng lượng và niềm tin vào tiềm năng của đất nước Việt Nam và Thủ đô Hà Nội. Tôi tin rằng sự kết hợp giữa tri thức, kinh nghiệm của Nhật Bản với động lực cũng như tiềm năng của Việt Nam chắc chắn sẽ đẩy mạnh sự phát triển bền vững của hai nước cũng như của cộng đồng ASEAN", ông Sugano Yuichi cho biết.

Tuy nhiên, hệ quả của việc phát triển kinh tế thường đi đôi với vấn đề ô nhiễm. Bầu trời của Hà Nội hơn 20 năm trước trong xanh hơn, không khí Hà Nội hiện giờ ô nhiễm hơn. Bên cạnh đó, cùng với quá trình phát triển và mở rộng của Hà Nội, các vấn đề về môi trường đô thị như tắc nghẽn giao thông, ô nhiễm không khí và nước thải cũng trở nên rõ ràng. 

Trên thực tế, sống ở Hà Nội sau hơn 20 năm kể từ lần đầu tiên, ông Sugano Yuichi nhận thấy mất nhiều thời gian di chuyển trong thành phố hơn.

Chính vì vậy, ông Sugano Yuichi mong muốn mọi người sẽ cùng nhau duy trì sự tăng trưởng bền vững và môi trường trong sạch hơn của Hà Nội và JICA sẽ nỗ lực hết sức để giải quyết và xử lý các vấn đề theo nhiều cách tiếp cận khác nhau trong lĩnh vực môi trường nước, môi trường và giao thông.

Cầu Nhật Tân thông xe năm 2015 là cầu thép dây văng lớn nhất Việt Nam và là biểu tượng độc đáo của Thủ đô Hà Nội. Đây cũng là một trong những dấu ấn quan trọng của chương trình hợp tác ODA Nhật Bản tại Việt Nam.

Dấu ấn hơn 30 năm đồng hành cùng Thủ đô

Theo ông Sugano Yuichi, Hà Nội là một trong số rất ít thành phố trên thế giới nhận được sự hỗ trợ quy mô lớn từ Nhật Bản.

Trong quá trình phát triển của Hà Nội, JICA luôn nỗ lực hỗ trợ Thủ đô trên rất nhiều lĩnh vực từ giao thông đến môi trường nước, khoa học công nghệ và y tế.

Cụ thể, kể từ khi nối lại viện trợ phát triển chính thức (ODA) năm 1992, Nhật Bản luôn là nhà tài trợ ODA song phương lớn nhất của Việt Nam. Hà Nội là Thủ đô của Việt Nam, trung tâm chính trị, cơ sở quan trọng cho các hoạt động kinh tế. Do đó JICA đã và đang tiến hành nhiều hợp tác với Hà Nội kể từ giai đoạn đầu.

Dự án đầu tiên là "Dự án Cải thiện Môi trường nước Hà Nội" năm 1994, xây dựng các nhà máy xử lý nước thải, trạm bơm và kè bờ sông, nâng cao năng lực thoát nước, khả năng xử lý nước thải và môi trường vệ sinh của thành phố.

Ngoài ra, Cảng Hải Phòng, cửa ngõ quốc tế của Hà Nội, đã hỗ trợ nâng cấp ngay từ giai đoạn đầu và góp phần to lớn tạo thuận lợi cho xuất nhập khẩu vào Hà Nội.

Kể từ đó đến nay, trong hơn 30 năm, JICA tiếp tục phát triển hạ tầng đô thị Hà Nội thông qua nhiều dự án quy mô lớn.

Ví dụ, trạm bơm Yên Sở được hoàn thành vào cuối năm 2008, có công suất thoát nước cao 90 m3/giây, cơ bản giải quyết được vấn đề ngập lụt diện rộng ở Hà Nội.

Trong mạng lưới giao thông đô thị, đường vành đai 3 trên cao từ cầu Thanh Trì tới cầu Thăng Long đã hoàn thành và trở thành trục đường rất quan trọng giúp giảm tải áp lực giao thông xuyên tâm của thành phố. Hơn nữa, việc hoàn thành các dự án gồm Nhà ga Quốc tế Nội Bài, đường Võ Nguyên Giáp, cầu Nhật Tân đã tạo một cửa ngõ quốc tế cho thủ đô.

Sự hỗ trợ của JICA đã cải thiện đáng kể không chỉ Hà Nội mà cả mạng lưới giao thông kết nối các tỉnh thành quanh Hà Nội. Ví dụ dự án cải tạo cầu trên Quốc lộ 1 tuyến Bắc Nam, cải tiến Quốc lộ 5 đi Hải Phòng, quốc lộ 10 đi qua các tỉnh duyên hải miền Bắc và quốc lộ 18 đi Quảng Ninh và xây dựng Quốc lộ 3 mới đi Thái Nguyên. Các dự án này đã cải thiện đáng kể khả năng kết nối giữa Hà Nội và các khu vực lân cận, giúp gia tăng đầu tư nước ngoài vào khu vực phía Bắc.

Ngoài việc phát triển cơ sở hạ tầng, năm 2007, JICA đã hỗ trợ xây dựng quy hoạch phát triển đô thị thông qua ''Nghiên cứu Quy hoạch phát triển đô thị tổng thể thành phố Hà Nội''. Đây là một trong những dự án lớn nhất mà JICA đã hỗ trợ ở nhiều thành phố trên thế giới, không chỉ bao gồm quy hoạch phát triển đô thị mà còn bao gồm quy hoạch giao thông đô thị, quy hoạch nước và nước thải cũng như quy hoạch nhà ở.

Dựa trên quy hoạch này, Việt Nam đã xây dựng quy hoạch phát triển toàn TP. Hà Nội và đã phát triển thành phố theo quy hoạch đó. Ngày nay, Hà Nội có dân số trên 8 triệu người, đã phát triển thành siêu đô thị, có các hoạt động kinh tế năng động, đóng vai trò là thành phố trung tâm quan trọng của đất nước và khu vực.

Ngoài những nội dung trên, JICA còn cung cấp hợp tác kỹ thuật liên quan đến an toàn giao thông. Mặc dù chưa được nhiều người biết đến nhưng đèn giao thông mũi tên lần đầu tiên được đưa vào sử dụng tại Hà Nội vào năm 2005 với sự hỗ trợ của JICA. Từ đó đến nay, nó đã được triển khai hiệu quả tại nhiều nút giao thông. Các nút thắt cổ chai, nút giao quan trọng của Hà Nội đều có dấu ấn hợp tác của JICA ví dụ như hầm chui Kim Liên (đường vành đai 1), cầu vượt Ngã Tư Sở, cầu vượt Ngã Tư Vọng (đường vành đai 2) và toàn bộ đường vành đai 3 trên cao đã đóng vai trò vô cùng thiết yếu trong giải tỏa ùn tắc giao thông nội đô.

Việc phát triển đường sắt đô thị đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết cơ bản các vấn đề giao thông đô thị của Hà Nội và JICA đã cam kết cung cấp các khoản vay bằng đồng yên cho Tuyến 1 và 2 ngay từ giai đoạn đầu, nhưng nhiều vấn đề khác nhau đã phát sinh ở giai đoạn thực hiện. Để đạt được mục tiêu này, JICA dự định tiếp tục hỗ trợ phát triển đường sắt đô thị của Hà Nội trong tương lai.

Chúng tôi đã tiếp tục hỗ trợ dự án thoát nước của TP. Hà Nội trong gần 30 năm qua. Thông qua "Dự án cải thiện môi trường nước Hà Nội" (1994-2004) và "Dự án cải thiện môi trường nước Hà Nội lần thứ hai" (2006-2016), nhiều hồ, sông trên địa bàn thành phố Hà Nội đã được nạo vét và xây dựng tường bao, nhà máy xử lý nước thải đã được xây dựng.

Tiếp đó là "Dự án cải thiện hệ thống thoát nước Yên Xá TP. Hà Nội" hiện đang được triển khai là dự án được kỳ vọng sẽ cải thiện chất lượng nước của sông Tô Lịch. Công suất xử lý của nhà máy xử lý nước thải Yên Xá xây dựng thông qua dự án này sẽ đạt 270.000 m3/ngày, tăng gấp đôi công suất xử lý nước thải của Hà Nội. Không còn nghi ngờ gì nữa, việc hoàn thành dự án này sẽ cải thiện đáng kể môi trường nước ở Hà Nội.

Dự án đại học Việt Nhật là một điểm nhấn trong phát triển nguồn nhân lực khoa học và công nghệ giữa Hà Nội và JICA. Được triển khai từ năm 2015 với mục tiêu đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao, đóng góp vào sự phát triển của xã hội và công nghiệp tại Việt Nam và khu vực Đông Nam Á. Trường đào tạo cả chương trình đại học và chương trình thạc sĩ. Ngày 12/10/2024, trường vừa kỷ niệm 10 năm thành lập.

JICA góp phần đặt những viên gạch đầu tiên, hình thành Khu Công nghệ cao Hòa Lạc. Được thành lập vào năm 1998, đây là khu công nghệ cao đầu tiên của Việt Nam thuộc sự quản lý của Bộ Khoa học và Công nghệ Việt Nam (hiện thuộc Thành phố Hà Nội). ‘

Đây là cụm khoa học và công nghệ công nghiệp nằm cách trung tâm Hà Nội khoảng 35 km về phía Tây, bao gồm các tổ chức học thuật như Đại học công lập Việt Nhật và Đại học tư thục FPT, cũng như Công nghệ ô tô Nissan và Tập đoàn Truyền thông Công nghiệp Quân đội Viettel.

Thành phố đặt mục tiêu xây dựng Hòa Lạc thành một thành phố khoa học và công nghệ, trở thành trung tâm chuyển giao và phát triển công nghệ tiên tiến, tập trung các công ty và viện nghiên cứu. JICA đã hỗ trợ xây dựng cơ sở hạ tầng cơ bản như đường, nước, nước thải, điện và các phương tiện liên lạc thông qua Dự án Xúc tiến Thành phố Khoa học và Công nghệ Hòa Lạc. Ngoài ra, với sự hợp tác của "Dự án ứng phó thiên tai và biến đổi khí hậu sử dụng thông tin vệ tinh", Trung tâm Vũ trụ Quốc gia Việt Nam đã được xây dựng để thu và xử lý dữ liệu quan sát vệ tinh từ khắp cả nước, dự kiến hoàn thành vào cuối năm 2024.

JICA góp phần đồng hành giúp Hà Nội phát triển nguồn nhân lực dẫn đầu sự đổi mới. Dự án tăng cường năng lực giáo dục ITSS của Đại học Bách khoa Hà Nội được hỗ trợ từ năm 2006 đến 2012 đã hỗ trợ phát triển chương trình giảng dạy đáp ứng nhu cầu của ngành, nhằm mục đích góp phần phát triển ngành CNTT Việt Nam đã được thực hiện. Rikkei Soft, được thành lập bởi các sinh viên du học tại các trường đại học Nhật Bản thông qua chương trình này sau khi trở về nước, hiện có hơn 1.600 nhân viên và đã mở rộng sang lĩnh vực AI trong những năm gần đây, trở thành công ty dẫn đầu về DX tại Việt Nam.

Được thành lập vào năm 2001, Viện Phát triển Nguồn Nhân lực Việt-Nhật (VJCC) cung cấp "Khóa học kinh doanh cao cấp" 10 tháng tại Hà Nội, Hồ Chí Minh và Hải Phòng, nơi bạn có thể học những kiến thức thực tế cần thiết cho quản lý doanh nghiệp. Mạng lưới bền chặt của các cựu sinh viên với hơn 800 người đang bồi dưỡng các nhà quản lý doanh nghiệp, những người có thể đóng vai trò tích cực trên thị trường toàn cầu, bao gồm cả việc tăng cường mối quan hệ với các công ty địa phương của Nhật Bản.

Làm việc với Cục Phát triển doanh nghiệp Bộ Kế hoạch và Đầu tư để phát triển công nghiệp hỗ trợ tại Việt Nam. JICA hỗ trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ của Việt Nam bằng cách chứng nhận cho 300 chuyên gia tư vấn quản lý dựa trên hệ thống tư vấn doanh nghiệp vừa và nhỏ của Nhật Bản, nuôi dưỡng các chuyên gia tư vấn hỗ trợ các doanh nhân chịu trách nhiệm đổi mới và tạo ra giá trị mới, đồng thời xây dựng trang web kết nối B2B với mong muốn khuyến khích sự gia nhập của các công ty vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Trong lĩnh vực y tế, JICA bắt đầu những hợp tác hỗ trợ đầu tiên với bệnh viện đầu ngành tuyến trung ương là Bệnh viện Bạch Mai. Hợp tác hỗ trợ ở đây không chỉ là xây dựng các tòa nhà, cung cấp trang thiết bị y tế hiện đại mà một phần hỗ trợ vô cùng quan trọng là nâng cao năng lực cho cán bộ y tế. Vì một chức năng vô cùng quan trọng của bệnh viện tuyến đầu là đào tạo và nâng cao năng lực cho cán bộ y tế của bệnh viện tuyến dưới.

Năm 2003 khi dịch SARS xuất hiện, JICA ngay lập tức đề xuất hợp tác hỗ trợ cho Viện vệ sinh dịch tễ Trung ương. Tới nay chúng tôi đã có lịch sử hợp tác với Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương. Khi đó JICA đã gửi tặng phòng thí nghiệm cấp độ 3 là phòng thí nghiệm hiện đại nhất của Việt Nam tại thời điểm đó cùng với việc cử các chuyên gia y tế sang chuyển giao kỹ thuật. Với phòng thí nghiệm cấp độ 3, các chuyên gia y tế Việt Nam có thể tự làm xét nghiệm mẫu bệnh phẩm nguy hiểm trong nước với kết quả nhanh hơn rất nhiều. Việc này đóng góp rất lớn trong công tác phòng chống dịch.

Ngoài ra cũng phải kể đến dự án hợp tác xây dựng Nhà máy sản xuất vaccine POLYVAC. JICA đã hỗ trợ Việt Nam xây nhà máy sản xuất vaccine sởi đặt trụ sở tại Hà Nội và cử đội ngũ chuyên gia sang chuyển giao kỹ thuật.

Năm 2013 tại Việt Nam, dịch rubella bùng phát nghiêm trọng. JICA Việt Nam đã lên kế hoạch dự án sản xuất vaccine 2 loại kết hợp trong một mũi sởi và rubella. Sau đó dự án đã được triển khai và thật vui khi biết tin vaccine 2 mũi kết hợp sởi và rubella đã được Việt Nam sản xuất thành công và đưa vào tiêm chủng mở rộng tại Việt Nam. Đây là một trong những ví dụ điển hình hợp tác và chuyển giao công nghệ thành công trong lĩnh vực y tế.

Từ khi nối lại viện trợ ODA đến nay đã có rất nhiều những khó khăn trở ngại trong thực hiện các chương trình dự án ODA tại Việt Nam. Tuy nhiên, giống như mối quan hệ giữa hai nước Việt Nam và Nhật Bản, những thành tích đạt được trong hơn 30 năm thực hiện viện trợ ODA là kết quả của mối quan hệ hợp tác được xây dựng dựa trên sự tin cậy lẫn nhau và cùng hướng tới một mục đích chung là phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam.

Hương Giang