Di sản văn hóa - nguồn lực mềm cho phát triển Thủ đô trong kỷ nguyên mới

Khi di sản được nhìn nhận như một nguồn lực phát triển

Hà Nội là đô thị hiếm hoi tích tụ hàng nghìn năm lịch sử với hệ thống di sản vật thể và phi vật thể phong phú bậc nhất cả nước. Từ Hoàng thành Thăng Long, Văn Miếu Quốc Tử Giám đến các không gian tín ngưỡng, lễ hội, làng nghề và nghệ thuật truyền thống, di sản tạo nên chiều sâu bản sắc của Thủ đô. Trong kỷ nguyên phát triển mới, vấn đề đặt ra không còn là giữ di sản bằng mọi giá, mà là làm thế nào để di sản tiếp tục sống, tiếp tục sinh lợi cho xã hội và cộng đồng.

Theo nhiều tham luận tại Hội thảo khoa học "Thủ đô Hà Nội trong kỷ nguyên phát triển mới", di sản cần được nhìn nhận như một nguồn lực mềm quan trọng, góp phần định vị hình ảnh Thủ đô, thúc đẩy kinh tế sáng tạo, du lịch văn hóa và nâng cao chất lượng không gian sống đô thị. Di sản khi được tích hợp vào chiến lược phát triển sẽ tạo nên sự khác biệt bền vững, thay vì trở thành gánh nặng bảo tồn hình thức.

PGS.TS. Phạm Duy Đức - Nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, cho rằng quy hoạch và sử dụng hiệu quả các giá trị văn hóa lịch sử chính là chìa khóa để Hà Nội phát triển nhanh và bền vững trong kỷ nguyên mới. Ông nhấn mạnh: "bảo tồn di sản cần được đặt trong mối quan hệ hữu cơ với phát triển, coi di sản là một bộ phận cấu thành của chiến lược phát triển đô thị, chứ không phải là phần đứng bên lề".

Hoàng thành Thăng Long là minh chứng rõ nét cho cách Hà Nội đang từng bước tiếp cận tư duy phát triển dựa trên di sản. Là Di sản Văn hóa Thế giới được UNESCO ghi danh, Hoàng thành vừa mang giá trị lịch sử đặc biệt, vừa đặt ra yêu cầu cao về bảo tồn nguyên trạng. Tuy nhiên, nếu di sản chỉ dừng lại ở vai trò trưng bày, giá trị lan tỏa sẽ bị hạn chế.

Nhiều ý kiến tại hội thảo cho rằng, di sản như Hoàng thành Thăng Long cần được kết nối chặt chẽ hơn với các hoạt động giáo dục, du lịch và sáng tạo đương đại, nhằm nâng cao chất lượng trải nghiệm của công chúng. Việc ứng dụng công nghệ số, xây dựng các sản phẩm trải nghiệm gắn với lịch sử và không gian di sản sẽ giúp di sản tiếp cận được đông đảo công chúng hơn, đặc biệt là giới trẻ và du khách quốc tế.

Theo quan điểm được nêu trong kỷ yếu hội thảo, một trong những thách thức lớn của Hà Nội là thiết lập được sự cân bằng bền vững giữa phát triển và bảo tồn, giữa áp lực hiện đại hóa đô thị với nhu cầu gìn giữ bản sắc, giữa không gian sống của cư dân và không gian trải nghiệm của hàng triệu du khách mỗi năm. Nếu không giải quyết tốt bài toán này, di sản có nguy cơ bị thương mại hóa thô hoặc bị cô lập trong chính đời sống đô thị đang vận động mạnh mẽ.

Không gian sáng tạo và sự "chuyển hóa" của di sản

Trong những năm gần đây, Hà Nội đang từng bước hình thành các không gian sáng tạo gắn với di sản, từ các khu phố đi bộ, không gian nghệ thuật đến các sự kiện văn hóa quốc tế tổ chức tại các địa điểm lịch sử. Đây được xem là hướng đi phù hợp để di sản tiếp tục hiện diện trong đời sống đương đại.

PGS.TS. Lê Quý Đức - Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, khi bàn về phát triển văn hóa Tràng An của người Hà Nội, cho rằng di sản chỉ thực sự phát huy giá trị khi được gắn với sáng tạo hiện đại và trở thành nguồn cảm hứng cho các hoạt động văn hóa, nghệ thuật. Ông nêu rõ: "Văn hóa Tràng An không chỉ là ký ức của quá khứ, mà cần được bồi đắp và phát triển trong chính đời sống đô thị hôm nay, thông qua ứng xử văn hóa, sáng tạo nghệ thuật và không gian công cộng".

Việc Hà Nội được UNESCO công nhận là Thành phố sáng tạo trong lĩnh vực thiết kế cũng mở ra cơ hội để kết nối di sản với các ngành công nghiệp sáng tạo. Khi di sản trở thành chất liệu cho thiết kế, thời trang, truyền thông, nghệ thuật thị giác và du lịch, giá trị kinh tế và giá trị văn hóa sẽ song hành, tạo nên sức bật mới cho Thủ đô.

Du lịch văn hóa đang được xác định là một trong những hướng phát triển trọng tâm của Hà Nội. Theo các phân tích trong kỷ yếu hội thảo, số lượng khách quốc tế đến Hà Nội ngày càng tăng, thời gian lưu trú dài hơn và mức chi tiêu cao hơn nhờ khai thác hiệu quả các giá trị di sản văn hóa. Tuy nhiên, đi cùng với cơ hội là những thách thức về quản lý, ứng xử văn hóa và bảo vệ không gian sống của cư dân.

Các tham luận nhấn mạnh yêu cầu phát huy tối đa mặt tích cực của giao lưu văn hóa giữa cư dân Hà Nội và du khách quốc tế, đồng thời hạn chế những tác động tiêu cực có thể làm phai nhạt bản sắc. Chỉ khi di sản được bảo tồn gắn với nâng cao ý thức cộng đồng, nét đẹp thanh lịch của người Tràng An mới thực sự lan tỏa và trở thành giá trị dẫn dắt.

Theo quan điểm được trích dẫn trong kỷ yếu, Hà Nội cần coi trọng hơn nữa việc khai thác di sản văn hóa để nâng cao chất lượng trải nghiệm du lịch, từ đó góp phần lan tỏa các giá trị truyền thống và tăng cường kết nối giữa Thủ đô với các địa phương trong vùng.

Di sản văn hóa suy cho cùng không tách rời con người. GS.TS. Phạm Hồng Tung - Đại học Quốc gia Hà Nội, khi bàn về truyền thống trọng dụng nhân tài của Thăng Long Hà Nội khẳng định rằng, giá trị văn hiến của Thủ đô được bồi đắp qua nhiều thế hệ trí thức và nhân tài. Ông dẫn lại tư tưởng "hiền tài là nguyên khí của quốc gia" như một nền tảng tinh thần cho phát triển bền vững.

Trong kỷ nguyên mới, việc phát huy di sản cần gắn với xây dựng con người Hà Nội thanh lịch, văn minh, có khả năng hội nhập. Khi con người trở thành chủ thể gìn giữ và sáng tạo di sản, sức mạnh mềm văn hóa sẽ được nhân lên, góp phần khẳng định vị thế của Hà Nội không chỉ là trung tâm chính trị, mà còn là trung tâm văn hóa, sáng tạo của khu vực.

Các ý kiến tại hội thảo đều thống nhất rằng, di sản văn hóa nếu được đặt đúng vai trò sẽ trở thành nguồn lực đặc biệt quan trọng, giúp Hà Nội phát triển nhanh hơn, sâu sắc hơn và bền vững hơn trong kỷ nguyên phát triển mới. Đây là con đường để Thủ đô vừa giữ được hồn cốt nghìn năm văn hiến, vừa khẳng định bản lĩnh của một đô thị hiện đại, nhân văn và sáng tạo.

Minh Anh