Hà Nội hành động mạnh mẽ để tìm lại ‘bầu trời xanh’

Trong 6 tháng tới, dự báo mức độ ô nhiễm không khí tại Hà Nội sẽ gia tăng. Để ứng phó, các đơn vị chức năng đang nỗ lực triển khai các biện pháp cấp bách xử lý ô nhiễm không khí, ứng phó với tình trạng ô nhiễm để giữ vững "bầu trời xanh" cho Thủ đô.

Gia tăng ô nhiễm trong mùa cao điểm

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, giai đoạn từ tháng 11 đến tháng 4 hằng năm luôn là thời điểm ô nhiễm không khí gia tăng mạnh. Năm nay, hiện tượng này đến muộn hơn do ảnh hưởng của các đợt mưa bão, song ngay từ giữa tháng 11, nhiều trạm quan trắc đã ghi nhận nồng độ bụi mịn PM2.5 vượt ngưỡng trung bình vào buổi sáng.

Cục trưởng Cục Môi trường Hoàng Văn Thức nhận định: "Trong 6 tháng tới, mức độ ô nhiễm không khí sẽ gia tăng do hoạt động xây dựng, vận chuyển vật liệu, mật độ phương tiện lớn và hiện tượng nghịch nhiệt khiến khả năng khuếch tán không khí giảm mạnh."

Các chỉ số môi trường cho thấy, bụi mịn PM2.5 tiếp tục là thành phần gây lo ngại nhất, bởi khả năng xâm nhập sâu vào hệ hô hấp và gây tác động lâu dài đến sức khỏe con người. Dù vậy, trong 6 tháng đầu năm 2025, nồng độ PM2.5 trung bình 24 giờ tại Hà Nội đã giảm khoảng 9% so với cùng kỳ năm 2024; tỉ lệ ngày có chất lượng không khí tốt và trung bình đạt 72%, tăng 15%. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cảnh báo những tín hiệu tích cực này rất dễ bị đảo chiều trong mùa hanh khô.

Nguyên nhân từ nhiều nguồn thải và điều kiện khí tượng bất lợi

Ô nhiễm không khí ở Hà Nội mang tính chất phức hợp, xuất phát từ nhiều nguồn thải cùng lúc. Trước hết là giao thông đô thị với số lượng phương tiện cá nhân tăng nhanh, chủ yếu sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Khi mật độ phương tiện dày đặc vào mùa cao điểm, lượng phát thải từ động cơ càng trở thành "điểm nóng" ô nhiễm.

Hoạt động xây dựng và vận chuyển vật liệu cũng góp phần đáng kể làm gia tăng bụi lơ lửng, đặc biệt tại các khu vực đông công trình. Tình trạng che chắn, rửa phương tiện và thu gom vật liệu chưa đồng đều khiến bụi dễ phát tán.

Đốt rơm rạ và sử dụng bếp than tổ ong – dù đã giảm nhưng vẫn còn tồn tại – tiếp tục là nguồn phát thải phổ biến ở khu vực ngoại thành, tác động trực tiếp tới chất lượng không khí trung tâm thành phố.

Các yếu tố khí tượng như nghịch nhiệt, độ ẩm thấp và gió lặng trong mùa đông cũng khiến chất ô nhiễm tích tụ ở tầng thấp, khó khuếch tán, dẫn đến tình trạng AQI tăng cao vào sáng sớm.

GS.TS Hoàng Xuân Cơ, chuyên gia khí tượng môi trường, nhấn mạnh, Hà Nội cần một thể chế và cách tiếp cận mới – tiếp cận hệ thống. Đây là phương pháp liên ngành, toàn diện, coi môi trường là một hệ thống phức hợp nơi kinh tế – xã hội tự nhiên liên kết chặt chẽ với nhau. Nếu không làm theo hệ thống, rất khó cải thiện chất lượng không khí.

Quan điểm của chuyên gia cho thấy giải pháp phải bao trùm từ quy hoạch đô thị, giao thông, năng lượng đến hành vi của người dân, thay vì xử lý rời rạc.

Triển khai nhiều nhóm giải pháp theo hướng dài hạn

Để ứng phó trước nguy cơ ô nhiễm tăng cao, Hà Nội và các bộ, ngành đã triển khai nhiều nhóm giải pháp theo hướng dài hạn, dựa trên nền tảng quản trị hiện đại và sự tham gia của toàn xã hội.

Một trong những nhiệm vụ trọng tâm là xây dựng "vùng phát thải thấp", dự kiến áp dụng từ ngày 1/7/2026. Đây là mô hình hạn chế phương tiện phát thải cao, kiểm soát khí thải xe cũ, đồng thời khuyến khích phương tiện dùng năng lượng sạch. Nếu được triển khai nghiêm túc, vùng phát thải thấp sẽ giảm đáng kể nguồn thải từ giao thông – lĩnh vực chiếm tỉ lệ lớn nhất.

Song song với đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với các địa phương nâng cấp hệ thống quan trắc, lập mạng lưới cảm biến cảnh báo sớm từ 7–10 ngày khi có nguy cơ ô nhiễm. Tính chủ động trong cảnh báo giúp thành phố và người dân kịp thời ứng phó.

Cùng với hạ tầng quan trắc, Hà Nội đang đẩy mạnh ứng dụng công nghệ cao như Big Data, IoT và trí tuệ nhân tạo để truy vết nguồn thải, lập bản đồ "điểm đen" ô nhiễm và hỗ trợ ra quyết định theo thời gian thực. Việc xây dựng trung tâm điều hành môi trường thông minh cũng đang được xúc tiến.

Sự tham gia của cộng đồng và doanh nghiệp được xem là yếu tố quyết định. Nhiều chuyên gia cho rằng doanh nghiệp cần tiên phong chuyển đổi sang vật liệu sạch, quản lý công trình theo quy chuẩn môi trường, còn người dân cần hạn chế đốt ngoài trời, chuyển đổi sang phương tiện thân thiện môi trường. Truyền thông giữ vai trò dẫn dắt, giúp thay đổi hành vi bằng cách công khai chỉ số môi trường, nâng cao nhận thức và thúc đẩy sự đồng thuận của xã hội.

Hành động để tìm lại "bầu trời xanh"

Dù đạt được một số tiến bộ, Hà Nội vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức lớn. Hạ tầng phục vụ phương tiện xanh còn hạn chế, nhất là bãi đỗ và trạm sạc điện. Áp lực phát triển đô thị kéo theo sự gia tăng công trình xây dựng. Thói quen đốt rơm rạ, đốt than tổ ong chưa được loại bỏ hoàn toàn. Quy mô dân số lớn và lượng phương tiện gia tăng nhanh cũng là bài toán nan giải.

Ô nhiễm không khí còn mang tính liên vùng, khiến Hà Nội phải phối hợp chặt chẽ với các tỉnh phụ cận để kiểm soát nguồn thải từ xa.

Các chuyên gia chung quan điểm rằng thành phố cần đặt trọng tâm vào mục tiêu dài hạn đến năm 2030 và tầm nhìn 2045, thay vì chỉ tập trung vào các giải pháp đối phó theo mùa.

Trong mùa cao điểm ô nhiễm sắp tới, Hà Nội cần sự chung tay mạnh mẽ của toàn xã hội. Chính quyền phải siết chặt quản lý nguồn thải, đẩy nhanh đề án giao thông xanh và khu phát thải thấp. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cần nâng cao tiêu chuẩn môi trường trong sản xuất, thi công và vận tải. Người dân cần thay đổi thói quen gây phát thải, sử dụng phương tiện xanh và chủ động bảo vệ sức khỏe để giữ vững "bầu trời xanh, hướng tới mục tiêu trở thành đô thị xanh, đáng sống và hiện đại trong tương lai gần.

Thùy Chi