Hà Nội quyết liệt giảm thiểu rác thải nhựa: Hành động từ thể chế đến cộng đồng

Khi ô nhiễm nhựa trở thành mối đe dọa đô thị

Theo số liệu từ Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị, lượng rác thải rắn sinh hoạt mỗi ngày phát sinh khoảng 7.000 - 7.500 tấn, với mức trung bình 0,8kg/người/ngày. Hiện tại, khoảng 62% lượng rác này được xử lý bằng phương pháp đốt rác phát điện, phần còn lại được xử lý bằng chôn lấp hợp vệ sinh. Theo đó, nếu thực hiện tốt phân loại rác tại nguồn sẽ giúp giảm 60 - 75% lượng rác là rác thực phẩm, giảm 15% - 20% lượng rác là rác tái chế, chỉ còn khoảng 25% - 30% rác thải phải mang đi chôn lấp hoặc xử lý tại các nhà máy.

Thực hiện quy định về phân loại rác thải, TP. Hà Nội đã thử nghiệm phân loại rác tại nguồn trên địa bàn 6 quận: Hai Bà Trưng, Đống Đa, Hoàn Kiếm, Ba Đình, Nam Từ Liêm và Hoàng Mai.

Đến nay, các địa bàn thực hiện thử nghiệm, hoạt động nâng cao nhận thức về phân loại rác đã được triển khai mạnh mẽ thông qua việc đẩy mạnh truyền thông, phổ biến những kiến thức quan trọng về tình hình và chính sách quản lý rác thải sinh hoạt, cùng với kinh nghiệm và giải pháp giảm rác thải từ quốc tế đến Việt Nam...

Bên cạnh đó, Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị Hà Nội đã chủ động phối hợp với các ban, ngành, cơ quan, đoàn thể, tham mưu cho các quận, huyện xây dựng, hoàn thiện kế hoạch, phương án "Triển khai thí điểm Mô hình phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn phát sinh từ hộ gia đình, cá nhân, tổ chức trên địa bàn các phường lựa chọn thí điểm".

Thực tế, với dân số hơn 8 triệu người và tốc độ đô thị hóa nhanh, Thủ đô Hà Nội đang đối mặt với thách thức lớn trong quản lý ô nhiễm nhựa. Sự gia tăng dân số cùng với các khu đô thị, trung tâm thương mại và khu công nghiệp mới đã làm tăng lượng rác thải nhựa phát sinh.

Theo các chuyên gia, rác thải nhựa, với đặc tính khó phân hủy, có thể tồn tại trong môi trường hàng trăm, thậm chí hàng nghìn năm. Khi bị chôn lấp, chúng ngăn cản quá trình hấp thụ nước và dưỡng chất của đất, gây ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của cây trồng. Khi bị đốt, chúng thải ra các chất độc hại như dioxin và furan, gây ô nhiễm không khí và ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Hình ảnh những dòng sông, con kênh ngập tràn rác thải nhựa đã trở nên quá quen thuộc, gây mất mỹ quan đô thị và tiềm ẩn nguy cơ tắc nghẽn hệ thống thoát nước.

Trong khi mối nguy hại của rác thải nhựa là rất rõ ràng thì công tác quản lý ô nhiễm nhựa tại Hà Nội nói riêng và nhiều đô thị lớn nói chung hiện vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Hệ thống thu gom rác thải nhựa chưa được tách biệt với rác sinh hoạt, dẫn đến việc tái chế gặp trở ngại. Ngoài ra, ý thức phân loại rác tại nguồn của người dân còn hạn chế, trong khi hạ tầng tái chế chưa đáp ứng được nhu cầu. Bài toán đặt ra cho Hà Nội là làm sao có thể cân bằng giữa phát triển kinh tế, nâng cao chất lượng sống và kiểm soát nguồn ô nhiễm nhựa đang ngày càng gia tăng.

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Nguyễn Minh Tấn nhấn mạnh, tình trạng rác thải nói chung và ô nhiễm do rác thải nhựa nói riêng ngày càng nghiêm trọng, trở thành một trong những thách thức lớn nhất mà các quốc gia phải đối mặt và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người, môi trường sống. Vì vậy, cần phải có những giải pháp bền vững, đồng bộ để giải quyết vấn đề này.

Luật Thủ đô 2024 – Căn cứ pháp lý thúc đẩy giảm phát thải nhựa

Một trong những điểm mới nổi bật của Luật Thủ đô sửa đổi 2024 là quy định rõ trách nhiệm trong việc giảm phát thải nhựa tại các cấp chính quyền, cơ sở sản xuất và người dân. Đây là cơ sở pháp lý đầu tiên trong cả nước quy định cụ thể về phân loại rác tại nguồn, khuyến khích sản phẩm thân thiện môi trường, cấm dùng bao bì nhựa khó phân hủy trong một số ngành nghề.

Các chuyên gia cho rằng, để kiểm soát ô nhiễm nhựa, Hà Nội cần tận dụng các quy định trong Luật Thủ đô 2024, trong đó nhấn mạnh trách nhiệm của chính quyền trong việc xây dựng các chương trình phân loại rác tại nguồn và áp dụng công nghệ tiên tiến trong xử lý chất thải.

Bên cạnh đó, Luật Thủ đô 2024 cũng khuyến khích các cơ quan chức năng phối hợp với doanh nghiệp và cộng đồng để thúc đẩy sử dụng sản phẩm thân thiện với môi trường. Việc thực thi nghiêm các quy định này sẽ tạo nền tảng cho một hệ thống quản lý rác thải hiệu quả hơn.

Luật sư Bùi Đình Ứng, chuyên gia pháp lý cho biết, vấn đề giảm phát thải nhựa đã được quy định tại Điều 73 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 song mới chỉ quy định trách nhiệm của UBND cấp tỉnh chỉ đạo tổ chức việc thu gom, xử lý chất thải nhựa trên địa bàn. Tuy nhiên khi Luật Thủ đô 2024 được Quốc hội thông qua và có hiệu lực đã giải quyết hiệu quả việc kiểm soát ô nhiễm nhựa.

Tại Điều 28 của Luật Thủ đô 2024 đã đưa ra nhiều quy định nhằm kiểm soát ô nhiễm nhựa như quy định biện pháp giảm phát thải nhựa trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và sinh hoạt trên địa bàn thành phố; quy định biện pháp hỗ trợ, ưu đãi đối với hoạt động xử lý, sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và tiêu dùng liên quan đến tái chế rác thải sử dụng kỹ thuật hiện có tốt nhất. Đây sẽ là hành lang pháp lý quan trọng để Hà Nội kiểm soát ô nhiễm nhựa.

Ngoài hành lang pháp lý, TP. Hà Nội cũng đang từng bước xây dựng những tiền đề quan trọng trong "cuộc chiến" chống ô nhiễm nhựa. Một trong những tiền đề đó là các mô hình "Chống rác thải nhựa" được triển khai và nhân rộng, nhận được sự hưởng ứng tích cực từ các cấp, ngành và chính quyền địa phương. Sự phối hợp chặt chẽ này đã góp phần tạo nên những chuyển biến rõ rệt trong nhận thức và hành động của người dân, từng bước lan tỏa tinh thần trách nhiệm cộng đồng trong công cuộc bảo vệ môi trường sống.

Nhiều phong trào và mô hình tại Hà Nội đã bước đầu mang lại kết quả tích cực. Các mô hình "Đổi phế liệu giữ màu xanh, gây quỹ từ thiện", "Chi hội phụ nữ sử dụng làn khi đi chợ" do Hội Liên hiệp Phụ nữ Hà Nội triển khai tại các địa bàn đã thu hút hàng nghìn hộ dân tham gia, giúp giảm lượng nhựa thải ra môi trường. Nhiều quận nội thành như Hoàn Kiếm, Ba Đình, Đống Đa… thực hiện tốt mô hình phân loại rác tại nguồn, thúc đẩy thu gom, tái chế rác thải nhựa tại địa phương.

Đặc biệt, Hà Nội cũng hạn chế sử dụng nhựa trong thương mại và tiêu dùng. Hơn 83% siêu thị và trung tâm thương mại tại Hà Nội đã chuyển sang sử dụng túi tự hủy sinh học và các sản phẩm thân thiện với môi trường thay cho túi ni-lông khó phân hủy. Nhiều siêu thị cũng đã ngừng cung cấp ống hút nhựa, thay thế bằng ống hút làm từ giấy, tre, hoặc gạo.

Ngành y tế tại Thủ đô cũng đã yêu cầu các đơn vị trực thuộc hạn chế sử dụng và tiến tới không sử dụng bao bì ni-lông và sản phẩm nhựa dùng một lần. Các cơ sở y tế cũng được hướng dẫn thu gom, phân loại và xử lý rác thải nhựa đúng quy trình.

Chung tay góp phần bảo vệ môi trường, Green Life – nhóm các bạn trẻ tại Hà Nội khởi xướng phong trào "đổi rác lấy cây" thúc đẩy lối sống xanh và bảo vệ môi trường. Với ý tưởng đơn giản nhưng ý nghĩa, nhóm khuyến khích người dân mang rác thải tái chế như chai nhựa, giấy vụn đến các điểm thu gom để đổi lấy cây xanh hoặc sản phẩm thân thiện với môi trường.

Hoạt động này không chỉ giúp giảm thiểu rác thải nhựa mà còn góp phần làm tăng diện tích cây xanh, cải thiện chất lượng không khí tại thủ đô. Phong trào nhận được sự hưởng ứng tích cực từ cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ và sinh viên, những người nhiệt tình tham gia và lan tỏa thông điệp. Những sáng kiến này cho thấy tiềm năng của sự tham gia cộng đồng trong việc giảm thiểu ô nhiễm nhựa.

Đặc biệt, để giải bài toán rác thải nhựa trong thời kỳ số hóa như hiện nay sẽ không thể thiếu yếu tố công nghệ. Các chuyên gia khẳng định, Hà Nội cần đầu tư vào công nghệ tái chế hiện đại và áp dụng thuế môi trường với nhựa dùng một lần để giảm tiêu thụ. Đồng thời, giáo dục cộng đồng là yếu tố then chốt để thay đổi hành vi. Cùng đó, cần xây dựng tiêu chuẩn rõ ràng cho sản phẩm tái chế và tăng cường truyền thông để người dân thấy lợi ích của việc giảm nhựa.

PGS.TS Lưu Đức Hải, Chủ tịch Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam cho rằng, cần tổ chức quản lý thu gom, phân loại tái sử dụng chất thải nhựa theo mô hình kinh tế tuần hoàn. Đồng thời tăng cường áp dụng các giải pháp công nghệ kỹ thuật để xử lý chất thải nhựa.

Ngoài ra cũng cần chú trọng áp dụng các công cụ kinh tế môi trường trong sản xuất, kinh doanh và xử lý chất thải nhựa (thuế môi trường sản phẩm nhựa, xử phạt vi phạm hành chính về thải bỏ chất thải nhựa) đồng thời nâng cao công tác giáo dục, truyền thông cho tất cả tầng lớp dân cư về ô nhiễm nhựa.

Hành động quyết liệt vì một tương lai không rác thải nhựa

Với hành lang pháp lý từ Luật Thủ đô 2024, cùng hàng loạt sáng kiến, mô hình, chính sách đã và đang được triển khai, thành phố Hà Nội có cơ hội trở thành địa phương tiên phong trong cuộc chiến chống rác thải nhựa. Tuy nhiên, để mục tiêu giảm 50% rác thải nhựa sinh hoạt vào năm 2030 trở thành hiện thực, các chuyên gia cho rằng, thành phố Hà Nội cần: Tăng đầu tư cho công nghệ xử lý và phân loại; Hỗ trợ các doanh nghiệp tái chế nhỏ và vừa; Mở rộng giáo dục môi trường trong trường học và cộng đồng; Có chiến dịch truyền thông thường xuyên và sâu rộng.

Cuộc chiến chống rác thải nhựa của Hà Nội không đơn thuần là một chiến dịch môi trường ngắn hạn, mà là một hành trình chuyển đổi tư duy, đổi mới mô hình phát triển và thay đổi hành vi xã hội một cách toàn diện. Trong bối cảnh thế giới đang đối mặt với cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa ngày càng nghiêm trọng, việc Hà Nội xác định mục tiêu giảm thiểu rác thải nhựa là một bước đi đúng đắn, cấp thiết và mang tầm chiến lược. Những chính sách mới, đặc biệt là Luật Thủ đô (sửa đổi) 2024 đã mở ra một khuôn khổ pháp lý mạnh mẽ hơn, rõ ràng hơn để Hà Nội nâng cao hiệu lực quản lý môi trường, quy trách nhiệm rõ ràng cho các chủ thể phát sinh rác nhựa, đồng thời trao công cụ pháp lý để thành phố hành động quyết liệt hơn.

Bên cạnh đó, những mô hình như "Chợ dân sinh giảm nhựa", "Phường xanh không rác thải nhựa", ứng dụng "Xanh Hà Nội" hay hệ thống thu gom, phân loại tại nguồn đang dần hình thành nên nền tảng cho một nền kinh tế tuần hoàn đô thị hiện đại. Tuy nhiên, chặng đường phía trước vẫn còn rất nhiều thách thức. Từ việc kiểm soát rác thải nhựa phát sinh tại các khu công nghiệp, làng nghề, chợ dân sinh, đến việc nâng cao nhận thức của người dân tại các khu vực ngoại thành – nơi việc sử dụng túi ni-lông, đồ nhựa dùng một lần vẫn phổ biến – đều cần sự kiên trì, đồng bộ và phối hợp đa ngành.

Các chuyên gia cho rằng, Hà Nội đang đi đúng hướng – nhưng cần duy trì "nhiệt" trong hành động, bảo đảm tính bền vững trong mọi chính sách được triển khai. TS. Nguyễn Thị Mai, chuyên gia kinh tế môi trường, từng nhấn mạnh: "Phát triển xanh không phải là sự lựa chọn, mà là điều kiện sống còn của các đô thị hiện đại. Giảm rác thải nhựa là một trong những bước đi nền tảng để Hà Nội vươn tới mô hình thành phố đáng sống – nơi con người sống hài hòa với thiên nhiên và công nghệ".

Nhân Ngày Môi trường Thế giới 5/6 với chủ đề "Chấm dứt ô nhiễm nhựa", thông điệp rõ ràng đã được gửi đi: Không hành động hôm nay – chúng ta sẽ không có một Hà Nội xanh cho ngày mai. Thành phố Hà Nội cần tiếp tục là hình mẫu tiên phong trong việc thể chế hóa các mục tiêu phát triển bền vững, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn và gìn giữ môi trường sống cho thế hệ tương lai.

Thùy Chi