Hướng tới Thủ đô văn hóa – thông minh – sinh thái – bền vững

Khát vọng thời đại mới: Hà Nội từ đô thị mở rộng đến đô thị tích hợp

Sau gần bốn thập kỷ đô thị hóa mạnh mẽ, Hà Nội không chỉ là trung tâm chính trị - hành chính quốc gia mà còn là đầu tàu phát triển kinh tế, khoa học, giáo dục và văn hóa của cả nước. Với diện mạo ngày càng hiện đại, quy mô không ngừng mở rộng, mạng lưới hạ tầng ngày càng hoàn thiện, Hà Nội đã khẳng định vị thế là một trong những siêu đô thị hàng đầu khu vực. Tuy nhiên, trong giai đoạn phát triển mới, thành phố không thể chỉ dừng lại ở việc mở rộng không gian hay tăng tốc đầu tư hạ tầng, mà cần chuyển mình sâu sắc hơn, từ mô hình "đô thị mở rộng" sang mô hình "đô thị tích hợp" với các giá trị cốt lõi là văn hóa – thông minh – sinh thái – bền vững.

Chính trong bối cảnh ấy, hội thảo khoa học cấp thành phố với chủ đề "Quản lý phát triển đô thị Hà Nội: Hướng tới Thủ đô văn hóa – thông minh – sinh thái – bền vững" do Thành ủy Hà Nội vừa tổ chức đã thu hút sự quan tâm của nhiều chuyên gia, nhà quản lý và giới học thuật. Hội thảo không chỉ là nơi nhìn lại hành trình đô thị hóa của Thủ đô, mà quan trọng hơn, là diễn đàn để nhận diện những điểm nghẽn, đề xuất giải pháp chiến lược và định hình tầm nhìn dài hạn cho Hà Nội trong thời kỳ mới.

Mặc dù đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể, Hà Nội vẫn đang đối diện với không ít thách thức. Theo PGS.TS Phạm Minh Anh, Hiệu trưởng Trường Đào tạo cán bộ Lê Hồng Phong, để hiện thực hóa khát vọng trở thành một đô thị văn hóa – thông minh – sinh thái và bền vững, Hà Nội cần tập trung tháo gỡ ba điểm nghẽn lớn.

Thứ nhất, thiếu liên thông giữa các quy hoạch ngành và giữa các cấp quản lý là một trong những nguyên nhân chính khiến đô thị phát triển chưa đồng bộ. Thực tế cho thấy, các quy hoạch giao thông, môi trường, văn hóa hay phát triển kinh tế thường được lập và triển khai tách rời nhau, thiếu sự kết nối xuyên suốt. Ở các cấp chính quyền, từ thành phố đến quận, huyện và phường, sự phối hợp vẫn còn rời rạc, chức năng nhiệm vụ chưa được phân định rõ ràng, dẫn đến tình trạng chồng chéo và xung đột mục tiêu. Chính điều này đã tạo ra những "nút thắt" trong điều phối và vận hành đô thị.

Thứ hai, nguồn lực và cơ chế tài chính cho các dự án hạ tầng lớn, đặc biệt là hạ tầng xanh, còn nhiều hạn chế. Các công trình như công viên, hồ điều hòa, hệ thống cây xanh hay không gian công cộng, vốn đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng sống và chống chịu với biến đổi khí hậu, thường gặp khó khăn về vốn đầu tư do chi phí cao và khả năng hoàn vốn chậm. Nếu không có cơ chế tài chính đủ mạnh và linh hoạt, những dự án này rất dễ bị lùi xuống danh sách ưu tiên thấp.

Thứ ba, thể chế và năng lực quản trị chưa theo kịp mô hình đô thị hiện đại. Việc chuyển sang mô hình chính quyền đô thị hai cấp tuy mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra thách thức lớn về phân quyền, điều phối mạng lưới và quản trị tổng thể. Thể chế hiện hành còn nhiều điểm cứng nhắc, chưa đủ linh hoạt để thích ứng nhanh với yêu cầu của một đô thị thông minh, năng động và phức hợp. Vì thế, nếu không đổi mới thể chế, nâng cao năng lực quản trị, Hà Nội khó có thể bứt phá.

Các giải pháp đột phá cho Hà Nội trong hành trình phát triển

Tại hội thảo, các nhà khoa học, kiến trúc sư và nhà quản lý đô thị đã đóng góp nhiều tham luận sâu sắc, chỉ ra những vấn đề cốt lõi cũng như gợi mở các giải pháp đột phá cho Hà Nội trong hành trình phát triển.

GS.TS.KTS Đỗ Hậu, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam nhấn mạnh rằng, Hà Nội cần áp dụng linh hoạt mô hình này để tạo nên hệ sinh thái đô thị hài hòa, thích ứng với biến đổi khí hậu và kết nối giữa tự nhiên với kiến trúc đô thị.

Trong khi đó, TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, cho rằng Hà Nội cần rút ra bài học từ chính lịch sử phát triển của mình, từ việc điều chỉnh địa giới hành chính đến những lần quy hoạch chung để tránh lặp lại các vấn đề cũ như "quy hoạch treo" hay phát triển nóng thiếu kiểm soát. Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chuyển từ quản lý theo địa giới hành chính sang quản trị tích hợp vùng chức năng, nhằm bảo đảm sự liên kết và phát triển bền vững.

Ở góc nhìn so sánh quốc tế, TS.KTS Nguyễn Việt Huy đặt Hà Nội trong mối tương quan với các mô hình đô thị thành công như Grand Paris (Pháp), Tokyo Metropolitan (Nhật Bản), Seoul (Hàn Quốc) hay Singapore. Theo ông, những mô hình này cho thấy bài học quý giá về phân quyền, quản trị mạng lưới, cấu trúc vùng mở và ứng dụng chuyển đổi số. Hà Nội, vì vậy, cần học hỏi và thích ứng các kinh nghiệm này để xây dựng mô hình vùng chức năng mở rộng, giảm áp lực nội đô và tăng cường kết nối liên vùng.

Bàn về giao thông, một trong những "nút thắt" lớn nhất hiện nay, TS Đặng Việt Dũng, Chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam, khẳng định rằng phát triển giao thông công cộng, đặc biệt là hệ thống metro, BRT và mô hình phát triển đô thị định hướng giao thông (TOD), chính là chìa khóa để giải quyết bài toán ùn tắc, ô nhiễm và lãng phí đất đai. Ông nhấn mạnh: "Giao thông công cộng không chỉ là phương tiện đi lại, mà còn là xương sống của cấu trúc đô thị hiện đại".

Với một cách tiếp cận khác, TS.KTS Phan Đăng Sơn, Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam, cảnh báo rằng nếu đô thị hóa chỉ chạy theo lợi ích kinh tế mà bỏ qua yếu tố văn hóa, Hà Nội sẽ đánh mất chiều sâu bản sắc, một trong những giá trị quan trọng nhất của Thủ đô nghìn năm văn hiến. Ông đề xuất tích hợp các không gian công cộng, di sản và kiến trúc sáng tạo vào quy hoạch tổng thể để vừa phát triển hiện đại, vừa giữ gìn bản sắc đô thị.

Đặc biệt, PGS.TS Đoàn Thu Hà, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Cấp thoát nước và Môi trường, nhấn mạnh vai trò của người dân trong quá trình quy hoạch và quản lý đô thị. Theo bà, cộng đồng không thể chỉ là đối tượng thụ hưởng mà cần trở thành chủ thể tham gia vào các khâu từ giám sát, phản hồi đến bảo trì hệ thống. Bà kiến nghị xây dựng cơ chế hợp tác công, tư, cộng đồng và minh bạch dữ liệu để tăng cường sự tham gia của xã hội.

Năm giải pháp chiến lược để hiện thực hóa tầm nhìn

Trên cơ sở phân tích các điểm nghẽn và ý kiến chuyên gia, PGS.TS Phạm Minh Anh đã đề xuất năm chiến lược trọng tâm nhằm giúp Hà Nội từng bước hiện thực hóa khát vọng đô thị văn hóa – thông minh – sinh thái – bền vững.

Thứ nhất, thành lập Ban chỉ đạo liên ngành về phát triển đô thị bền vững nhằm bảo đảm sự phối hợp nhịp nhàng giữa các sở, ngành, phường, xã cũng như giữa các lĩnh vực như quy hoạch, môi trường, văn hóa và công nghệ. Đây sẽ là "nhạc trưởng" điều phối, tránh tình trạng manh mún và rời rạc trong quá trình phát triển.

Thứ hai, xây dựng khung kiến trúc tổng thể về chuyển đổi số và đô thị thông minh với nền tảng dữ liệu dùng chung. Một hệ thống dữ liệu đô thị tích hợp, mở và chia sẻ giữa các cơ quan quản lý sẽ giúp tối ưu hóa công tác ra quyết định, nâng cao hiệu quả quản trị và tạo nền tảng cho các ứng dụng công nghệ mới.

Thứ ba, triển khai các dự án thí điểm mang tính đột phá, chọn lọc các khu vực đại diện, từ một phường nội đô, một khu đô thị mới đến một xã ngoại thành, để thử nghiệm các giải pháp đồng bộ về đô thị xanh, giao thông thông minh, quản trị số và không gian sáng tạo. Từ đó, thành phố có thể rút ra bài học thực tiễn trước khi nhân rộng mô hình.

Thứ tư, đổi mới mạnh mẽ cơ chế tài chính đô thị. Hà Nội cần nghiên cứu áp dụng các công cụ huy động vốn mới như thu hồi giá trị gia tăng đất đai, phát hành trái phiếu đô thị và khuyến khích mô hình hợp tác công – tư (PPP). Đồng thời, việc thiết kế các chính sách ưu đãi phù hợp sẽ giúp thu hút các doanh nghiệp và nhà đầu tư tham gia các dự án xanh, sáng tạo.

Thứ năm, đặt con người vào trung tâm của mọi chính sách và dự án. Mỗi quy hoạch, mỗi công trình đô thị cần tính đến tác động xã hội, đồng thời lấy "mức độ hài lòng của người dân" làm thước đo quan trọng cho sự thành công. Việc tăng cường đối thoại, tham vấn cộng đồng và minh bạch thông tin sẽ giúp tạo dựng niềm tin và sự đồng thuận xã hội – yếu tố then chốt để các chiến lược phát triển được triển khai hiệu quả.

Khơi thông điểm nghẽn, kiến tạo tương lai

Một nội dung quan trọng được nhấn mạnh trong các tham luận là vai trò của giao thông công cộng. Theo các chuyên gia như Nghiêm Quốc Thắng và Nguyễn Hoàng Hải, việc phát triển hệ thống giao thông công cộng không chỉ giúp giải quyết vấn đề ùn tắc mà còn là yếu tố nền tảng để thay đổi thói quen di chuyển, góp phần xây dựng đô thị văn minh và giảm phát thải.

Để làm được điều đó, trước hết Hà Nội cần cải thiện chất lượng dịch vụ, từ tiện nghi phương tiện, thái độ phục vụ đến việc cung cấp thông tin hành trình rõ ràng, thuận tiện. Đồng thời, hệ thống giao thông cần được thiết kế theo hướng "liền mạch", kết nối đa phương tiện, nghĩa là người dân có thể di chuyển cả hành trình với chỉ một thẻ vé hay một ứng dụng duy nhất. Khi đó, giao thông công cộng mới đủ sức hấp dẫn để người dân từ bỏ phương tiện cá nhân.

Hà Nội đang ở thời khắc bản lề của quá trình phát triển đô thị. Những thành tựu đã đạt được là nền tảng quan trọng, song để bước vào giai đoạn mới, giai đoạn của quản trị tích hợp, phát triển bền vững và bản sắc sâu sắc, thành phố cần một cách tiếp cận toàn diện hơn.

Điều đó đòi hỏi sự kết hợp hài hòa giữa tầm nhìn chiến lược và hành động cụ thể, giữa cải cách thể chế và phát huy sức mạnh cộng đồng, giữa công nghệ hiện đại và giá trị văn hóa truyền thống. Khi ba điểm nghẽn được tháo gỡ, năm chiến lược được triển khai đồng bộ, và người dân thực sự trở thành trung tâm của mọi chính sách, Hà Nội hoàn toàn có thể hiện thực hóa khát vọng trở thành Thủ đô văn hóa – thông minh – sinh thái – bền vững.

Thùy Chi