Kiểm soát chặt an toàn thực phẩm tại các chợ dân sinh

Nỗi lo mất an toàn vệ sinh thực phẩm

Theo thống kê, thành phố Hà Nội hiện có 455 chợ. Tại đây, người dân có thể dễ dàng tìm mua đa dạng mặt hàng, từ thực phẩm tươi sống như thịt, cá, hải sản, rau củ, trái cây đến các loại đồ khô, gia vị và thực phẩm chế biến sẵn.

Tuy nhiên, nhiều chợ dân sinh hiện đang đối mặt với tình trạng xuống cấp, không đáp ứng các tiêu chuẩn về an toàn, vệ sinh môi trường... Những hạn chế này không chỉ làm giảm chất lượng thực phẩm mà còn tạo điều kiện cho các tụ điểm chợ cóc phát triển, gây khó khăn trong việc kiểm soát.

Một thực tế dễ nhận thấy tại các chợ truyền thống hiện nay, đó là tình trạng bày bán sản phẩm không khoa học. Đơn cử, các quán, hàng ăn vặt như bún đậu, xôi, chè... có thể xen lẫn với bất cứ gian hàng bày bán các loại hàng khác như quần áo hay đồ gia dụng.

Chưa kể, do thói quen đã hình thành từ lâu nên hầu hết người bán hàng đều không dùng găng tay nilon khi chế biến đồ ăn cho khách; hầu hết các hàng bán thực phẩm chín trong chợ không bảo đảm yêu cầu có tủ kính, có nắp che...

Tình trạng gia cầm tươi sống được bày bán bên cạnh các gian hàng bán đồ ăn chín, đồ chế biến sẵn vẫn tồn tại, bất chấp các quy định về bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm.

Mặc dù có nhiều nỗ lực, chợ dân sinh vẫn đặt ra những thách thức lớn: hệ thống phân phối nhỏ lẻ, nhiều chủ hàng thiếu hiểu biết về quy định an toàn thực phẩm, chi phí tuân thủ (bảo quản lạnh, giấy tờ) đối với tiểu thương nhỏ, và khó khăn trong việc truy xuất nguồn gốc từ những nguồn nhập tạm thời hoặc qua tay nhiều trung gian. 

Ngoài ra, hành vi kinh doanh trên vỉa hè, chợ cóc cũng gây khó khăn cho công tác quản lý; việc kiểm soát đòi hỏi sự phối hợp lâu dài giữa chính quyền, ban quản lý chợ và cộng đồng tiểu thương.

Phó Giám đốc Sở Công Thương Hà Nội Nguyễn Thế Hiệp cho biết: "Một số phường, xã chưa có chợ hoặc số lượng chợ chưa đủ đáp ứng nhu cầu của nhân dân dẫn đến phát sinh các tụ điểm họp chợ trái phép gây mất an toàn giao thông, mất mỹ quan đô thị, không bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm, vệ sinh môi trường, khó kiểm soát nguồn gốc xuất xứ hàng hóa. Người tiêu dùng vẫn còn có thói quen tiện đâu mua đó, không chú trọng nguồn gốc, chất lượng thực phẩm...".

Bên ngoài cổng chợ thì khó kiểm soát, còn bên trong chợ, vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm cũng vẫn còn nhiều bất cập.

Triển khai Đề án "Quản lý các cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm trong chợ trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2022-2025", Sở Công thương Hà Nội phối hợp chính quyền các địa phương đã hướng dẫn các cơ sở thực hiện các quy định của pháp luật về an toàn thực phẩm.

Theo thống kê, trên địa bàn thành phố có 18.311 cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm trong chợ thuộc đối tượng của Đề án này. Tính đến nay, có 17 nghìn cơ sở đã thực hiện cấp Giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm hoặc ký cam kết bảo đảm an toàn thực phẩm, đạt tỷ lệ 93,4%. 15.566 người được tập huấn kiến thức về an toàn thực phẩm, đạt tỷ lệ 82,7%; 14.099 cơ sở có quầy, kệ trưng bày (đạt tỷ lệ 77,0%)…

Tuy nhiên, nhiều chỉ tiêu của Đề án đến nay vẫn còn rất thấp. Theo thống kê, mới có 42% số cơ sở thực hiện cấp đăng ký kinh doanh, 33,8% cơ sở có trang thiết bị bảo quản; 17,6% cơ sở có trang thiết bị giám sát; 14,8% cơ sở có sản phẩm thực phẩm được dán tem truy xuất nguồn gốc…

Hiện cũng mới xây dựng được 25 trạm xét nghiệm nhanh tại chợ, trong khi trên địa bàn có tới hơn 400 khu chợ.

Lãnh đạo Sở Công Thương Hà Nội nhận định, việc triển khai công tác bảo đảm an toàn thực phẩm tại chợ trong thời gian qua vẫn còn một số khó khăn, bất cập. Cơ sở hạ tầng chợ (nhất là chợ hạng 3) đã xuống cấp nên không bảo đảm vệ sinh môi trường, an toàn thực phẩm. Phần lớn các hộ kinh doanh thực phẩm tại chợ có quy mô nhỏ lẻ, chưa có kinh phí đầu tư các trang thiết bị, dụng cụ kinh doanh, bảo quản thực phẩm theo quy định. Nhận thức của một số hộ kinh doanh còn hạn chế hoặc chạy theo lợi nhuận nên vẫn còn trường hợp kinh doanh hàng hóa chưa rõ nguồn gốc xuất xứ, chưa bảo đảm chất lượng.

Nguồn hàng nông sản thực phẩm cung ứng cho các chợ dân sinh trên địa bàn đa dạng, trong đó, lưu lượng thực phẩm lưu thông qua chợ đầu mối chiếm tỷ lệ lớn và là nguồn cung sản phẩm chủ yếu cho các chợ dân sinh... nên khó kiểm soát chất lượng đầu vào…

Quyết liệt để xóa bỏ chợ "cóc", "chợ tạm"

Để kiểm soát tốt công tác an toàn thực phẩm tại các chợ trên địa bàn trong thời gian tới, thành phố Hà Nội sẽ đẩy mạnh công tác tuyên truyền cho các hộ kinh doanh trong chợ chấp hành tốt các quy định của pháp luật về nghĩa vụ với ngân sách nhà nước, chấp hành tốt công tác phòng cháy chữa cháy, an toàn thực phẩm, vệ sinh môi trường. Bên cạnh đó, tăng cường thu hút đầu tư, bố trí nguồn vốn đầu tư xây dựng, cải tạo hệ thống chợ đáp ứng yêu cầu.

Các lực lượng thuộc Ban Chỉ đạo 389 của địa phương tăng cường công tác kiểm tra an toàn thực phẩm tại các chợ; kiểm tra, kiểm soát chất lượng hàng hóa trong chợ, bảo đảm quyền lợi người tiêu dùng của người dân trên địa bàn. Ban quản lý các chợ có kinh doanh thực phẩm nông-lâm-thủy sản bố trí cán bộ chuyên trách làm công tác quản lý chất lượng an toàn thực phẩm để chủ động kiểm soát tại chợ.

Chính quyền các địa phương tập trung chỉ đạo quyết liệt công tác giải tỏa, chống tái phát các tụ điểm kinh doanh trái phép, bán hàng rong trên địa bàn, dứt khoát xóa bỏ chợ "cóc", "chợ tạm".

Chuyên gia an toàn thực phẩm cho rằng, ngoài thanh tra xử phạt, cần khuyến khích giải pháp hỗ trợ tiểu thương: chương trình hỗ trợ nhỏ về tủ lạnh, hướng dẫn làm sổ sách, kết nối với các nhà cung cấp hợp pháp, và áp dụng các mô hình chợ "thí điểm" bảo đảm ATTP làm hình mẫu. Đồng thời, việc áp dụng công nghệ đơn giản (QR code cho truy xuất nguồn gốc, tin nhắn cảnh báo khi phát hiện sản phẩm không đạt) có thể tăng tính minh bạch và giảm chi phí quản lý. Việc huy động cộng đồng tham gia giám sát cũng được đề xuất như một biện pháp dài hạn hiệu quả.

Cơ quan chức năng khuyến nghị người tiêu dùng: mua thực phẩm tại những quầy hàng, cơ sở có hóa đơn, tem nhãn rõ ràng; ưu tiên hàng có dấu kiểm định; bảo quản ngay sau khi mua (rã đông, làm lạnh đúng cách); hạn chế mua thực phẩm chế biến sẵn ở nơi không bảo đảm vệ sinh; đồng thời báo cơ quan chức năng khi phát hiện dấu hiệu bất thường. Việc người dân nâng cao cảnh giác đóng vai trò then chốt trong chuỗi bảo đảm an toàn thực phẩm.

Có thể thấy, việc kiểm soát an toàn thực phẩm tại chợ dân sinh Hà Nội đang được triển khai với chiều sâu hơn và phạm vi rộng hơn, đặc biệt trong các đợt cao điểm tiêu thụ như dịp Tết. Sự phối hợp liên ngành giữa Sở Y tế, Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm, Quản lý thị trường và chính quyền địa phương, cùng với năng lực xét nghiệm được củng cố, là nền tảng để giảm thiểu rủi ro ngộ độc và bảo đảm nguồn thực phẩm an toàn cho người dân.

Tuy nhiên, để đạt hiệu quả bền vững còn cần cả chính sách hỗ trợ tiểu thương, áp dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc, và nâng cao ý thức cộng đồng. Người dân với vai trò là "mắt xích" cuối cùng được khuyến khích lựa chọn thông minh và kịp thời phản ánh vi phạm để cùng chung tay giữ gìn an toàn thực phẩm cho Thủ đô.

Diệu Anh