Lễ hội truyền thống làng La Phù được ghi danh Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia

Phát biểu tại buổi lễ, Chủ tịch UBND xã An Khánh Hồ Trung Nghĩa khẳng định, An Khánh là vùng đất cổ giàu truyền thống cách mạng và văn hiến, nổi bật với hệ thống di tích phong phú cùng nhiều lễ hội dân gian mang đậm bản sắc địa phương. Toàn xã hiện có 81 di tích lịch sử - văn hóa, trong đó có 21 di tích cấp quốc gia, 12 di tích cấp Thành phố và 48 di tích đã được đưa vào danh mục kiểm kê; đồng thời còn lưu giữ 18 loại hình di sản phi vật thể quý giá như nghệ thuật ca trù Ngãi Cầu, nghề làm bánh đa nem thôn Ngự Câu, phương pháp chữa xương truyền thống dòng họ Nguyễn Thế… và 11 lễ hội đã được công nhận là di sản văn hóa cấp thành phố.

Trong kho tàng văn hóa ấy, Hội làng La Phù là một trong những lễ hội tiêu biểu, gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần của người dân địa phương. Lễ hội được tổ chức hằng năm từ mùng 6 đến 15 tháng Giêng âm lịch, định kỳ 5 năm mở đại đám 1 lần, thường niên mở hội lệ.

Lễ hội là dịp để nhân dân tưởng nhớ và tri ân Đức Thành hoàng làng - Tĩnh Quốc Tam Lang Đại Vương, vị Lạc tướng thời Hùng Duệ Vương có công dẹp giặc, bảo vệ bờ cõi và đem lại cuộc sống yên bình cho nhân dân.

Theo thần phả cổ, vào thời Hùng Vương thứ 18, khi đất nước Văn Lang đang trong thời kỳ thái bình thịnh trị dưới triều Đức vua Duệ Vương, xuất hiện một bậc anh tài sinh ra trong gia đình quyền quý, nhân đức. Cha mẹ Ngài nổi tiếng hiền hậu, luôn cưu mang người nghèo, được dân trong vùng hết mực kính trọng.

Từ thuở ấu thơ, Ngài đã bộc lộ tư chất thông minh, đức độ. Ba tuổi biết lễ nghĩa, bảy tuổi thông chữ nghĩa, càng lớn càng tỏ rõ tư chất hơn người. Đến năm 16 tuổi, Ngài đã am hiểu kinh sử, tinh thông văn võ song toàn. Đến năm 25 tuổi, hai cụ sinh hạ ra Ngài đều lần lượt qua đời, Ngài thủ hiếu 3 năm trọn vẹn.

Năm 28 tuổi, trước yêu cầu tuyển chọn hiền tài giúp nước, Ngài vào kinh đô ứng thí và được nhà vua trọng dụng, phong chức Chỉ huy sứ tướng quân, trấn giữ vùng La Nước – sau này là La Phù. Không lâu sau, giặc Thục nổi loạn, cấu kết ngoại bang xâm lấn bờ cõi. Trước tình thế nguy nan, nhà vua tin tưởng giao cho Ngài trọng trách tiên phong dẹp giặc.

Với tài thao lược và khí phách kiên cường, Ngài chỉ huy quân sĩ đánh tan quân thù trong trận đầu tiên, mang lại chiến thắng vang dội, giữ yên bờ cõi. Nhà vua ban thưởng công lao hiển hách ấy, phong tước Quế Công Đại Vương, ghi nhận Ngài là bậc trung thần, anh hùng cứu quốc của triều Hùng.

Sau một thời gian hưởng lộc Vua ban, Ngài đã quy hóa. Để ghi nhớ công ơn của Ngài, hằng năm cứ đến ngày 14 tháng Giêng là ngày cát kỵ của Ngài.

Lễ hội La Phù diễn ra với nhiều nghi thức trang trọng như rước kiệu Thánh, rước nước, tế lễ, thi lễ vật và đặc biệt là tục nuôi, rước và dâng "ông lợn" – một phong tục có từ lâu đời, thể hiện ước vọng về mùa màng bội thu và cuộc sống sung túc. Các thôn trong làng sẽ chọn nuôi những chú lợn đẹp nhất, chăm sóc chu đáo trong suốt một năm để đến ngày hội dâng cúng Thành hoàng, sau đó chia phần lộc cho dân làng lấy may. Toàn bộ nghi thức được tổ chức chặt chẽ, trang nghiêm, thể hiện tính cộng đồng và niềm tin sâu sắc của người dân vào vị Thành hoàng bảo hộ làng.

Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, lễ hội vẫn được cộng đồng gìn giữ, thực hành đúng quy trình cổ truyền. Quy trình thực hành lễ hội với công tác chuẩn bị được tiến hành chu đáo, các nghi thức, nghi lễ trong lễ hội đã định hình, trở thành khuôn mẫu, được tổ chức trang nghiêm, trọng thể, tạo nên sức cuốn hút mạnh mẽ cho Lễ hội, bảo đảm các tiêu chí để công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Chính sự bền bỉ đó đã giúp Hội làng La Phù đáp ứng đầy đủ các tiêu chí để được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ghi danh vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 2226/QĐ-BVHTTDL ngày 27/6/2025.

Theo đồng chí Hồ Trung Nghĩa, việc được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia không chỉ là niềm tự hào của người dân La Phù mà còn là lời nhắc nhở thế hệ hôm nay về trách nhiệm giữ gìn, kế thừa và phát huy giá trị di sản cha ông. Trong thời gian tới, địa phương sẽ tiếp tục sưu tầm, nghiên cứu, tư liệu hóa toàn bộ lễ hội, bảo tồn không gian và nghi lễ nguyên gốc; đồng thời ứng dụng công nghệ số để lưu trữ và truyền dạy cho thế hệ trẻ, kiên quyết ngăn chặn mọi biểu hiện thương mại hóa hay mê tín dị đoan.

Ngọc Hân