Nâng cao hiệu quả quản lý, minh bạch chi phí công tác xử lý rác thải sinh hoạt

Áp lực từ lượng rác lớn, chi phí cao, nguồn thu thấp

Một trong những thách thức lớn mà Thủ đô Hà Nội đang phải đối mặt là lượng rác thải sinh hoạt ngày càng tăng nhanh, cùng với chi phí thu gom, vận chuyển, xử lý rác đang vượt trội so với nguồn thu từ phí dịch vụ hiện hành. Trước thực tế này, Hà Nội đã và đang tiến hành một loạt điều chỉnh quan trọng về quản lý chất thải sinh hoạt: ban hành định mức kinh tế-kỹ thuật mới, xây dựng quy trình kỹ thuật, đề xuất tăng giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải. Các chính sách được đặt trong bối cảnh tăng cường yêu cầu về môi trường, đô thị hóa, mong muốn phát triển đô thị xanh, văn minh và hiện đại hơn.

Theo số liệu thống kê của Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, hiện thành phố phát sinh khoảng 7.600 tấn rác thải sinh hoạt mỗi ngày, tốc độ gia tăng rác ước tính vào khoảng 5% mỗi năm. Nếu không có các biện pháp khẩn trương, đến năm 2030 con số này có thể chạm gần 10.000 tấn/ngày.

Trong khi đó, tỉ lệ thu gom khá cao: nội thành đạt khoảng 98-99%, ngoại thành khoảng 95%. Tuy vậy, phương thức xử lý rác vẫn chưa tối ưu, đạt dưới 20% lượng rác được xử lý bằng các công nghệ như đốt có thu hồi năng lượng; phần lớn vẫn phải xử lý bằng chôn lấp hợp vệ sinh, gây nhiều hệ lụy môi trường như ô nhiễm nước, đất, nước rỉ rác, mùi hôi, nhất là khi quỹ đất cho các bãi chôn lấp đang bị hạn chế.

Vấn đề chi phí cũng rất cấp bách. Năm 2024, tổng thu phí thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải sinh hoạt của Hà Nội đạt khoảng 567,8 tỉ đồng, trong khi tổng chi cho các hoạt động này lên tới gần 2.300 tỉ đồng, nghĩa là nguồn thu chỉ đáp ứng được khoảng một phần nhỏ, ngân sách nhà nước phải bù đắp phần còn lại lớn.

Mức phí dịch vụ hiện hành được áp dụng từ năm 2016 (theo Quyết định số 54/2016/QĐ-UBND) là 6.000 đồng/người/tháng ở phường và 3.000 đồng/người/tháng ở xã, tương đương khoảng 24.000 đồng/hộ/tháng ở phường (hộ 4 người) và 12.000 đồng/hộ/tháng ở xã.

Với chi phí thực tế rất lớn, trong khi thu phí giữ nguyên suốt nhiều năm, việc điều chỉnh trở thành nhu cầu tất yếu để bảo đảm chi trả cho toàn bộ chuỗi thu gom - vận chuyển - xử lý, đồng thời bảo đảm tính công bằng, minh bạch trong sử dụng ngân sách và trách nhiệm giữa người dân, doanh nghiệp và nhà nước.

Hoàn thiện cơ chế mới trong quản lý, xử lý rác thải sinh hoạt

Trước thực trạng trên, Hà Nội đã triển khai một loạt các biện pháp quan trọng để hoàn thiện cơ chế mới liên quan đến thu gom, vận chuyển và xử lý rác thải sinh hoạt. Cụ thể, ngày 20/8/2025, UBND thành phố Hà Nội ban hành Quyết định số 50/2025/QĐ-UBND về việc ban hành Quy trình kỹ thuật và định mức kinh tế-kỹ thuật thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt, vệ sinh công cộng trên địa bàn thành phố. Quy định áp dụng cho toàn bộ các cá nhân, hộ gia đình, tổ chức có liên quan đến hoạt động thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải, vệ sinh công cộng.

Quy trình mới quy định rõ các công đoạn: thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt; vận hành các trạm trung chuyển, điểm chuyển tải; xử lý chất thải; vệ sinh công cộng (đường phố, hè, ngõ xóm, nhà vệ sinh công cộng, lưu động…). Điều này giúp chuẩn hóa từng bước trong toàn bộ chuỗi dịch vụ vệ sinh môi trường. 

Định mức kinh tế-kỹ thuật quy định chi tiết mức tiêu hao: nhiên liệu, vật liệu, lao động, thiết bị, phương tiện, cự ly vận chuyển; mức độ tiêu hao phụ thuộc vào loại phương tiện, thể loại rác thải, địa bàn (phường, xã), điều kiện thực tế như đường sá, địa hình, mật độ dân cư.

Vào cuối tháng 8/2025, Hà Nội đã tổ chức Hội nghị phản biện xã hội đối với dự thảo Quyết định ban hành giá mới cho giai đoạn 2025-2026. Theo dự thảo, phí thu gom rác được tính theo đầu người đối với hộ dân và theo kg đối với cơ sở sản xuất kinh doanh. Cụ thể, năm 2025, dự kiến tăng lên 21.000 đồng/người/tháng ở phường; 10.000 đồng/người/tháng ở xã. Năm 2026, tiếp tục tăng lên 43.000 đồng/người/tháng ở phường; 23.000 đồng/người/tháng ở xã.

Song song với hoàn thiện chính sách, thành phố còn ra quân tổng vệ sinh môi trường vào đầu tháng 8/2025, huy động cả hệ thống chính quyền cơ sở, thu hút người dân tham gia để nâng cao ý thức và minh chứng cho cam kết thực thi chính sách mới. Đây vừa là hành động thiết thực, vừa thể hiện cam kết nâng cao chất lượng dịch vụ đi cùng với việc điều chỉnh chi phí.

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, ông Nguyễn Minh Tấn, đánh giá, việc UBND Thành phố ban hành định mức kinh tế-kỹ thuật cho công tác thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt và vệ sinh công cộng là "chìa khóa" để nâng cao hiệu quả quản lý và minh bạch hóa chi phí, cũng như là cơ sở để hướng tới một đô thị xanh, văn minh, hiện đại.

Theo ông Tấn, định mức mới giúp làm rõ định biên lao động, tiêu hao nhiên liệu, mức sử dụng máy móc, cự ly vận chuyển, hệ số điều chỉnh theo thực tế địa bàn; qua đó không chỉ giảm thất thoát, mà còn bảo đảm quyền lợi người lao động vệ sinh môi trường, khuyến khích đổi mới công nghệ và xã hội hóa dịch vụ.

Về mức thu mới, ông Tấn cho rằng cần lộ trình rõ ràng để người dân có thời gian thích ứng; đồng thời nhấn mạnh việc tăng phí phải đi đôi với nâng cao chất lượng dịch vụ, đảm bảo thu gom đúng lịch, vận chuyển đúng quy chuẩn, xử lý rác thải theo công nghệ phù hợp, tránh tình trạng rác tồn đọng.

Bảo đảm tính khả thi và sự đồng thuận của người dân

Mặc dù các chính sách mới được đánh giá là cần thiết, cấp bách, phù hợp với yêu cầu thực tiễn, song vẫn có các vấn đề đặt ra cần được xem xét kỹ để bảo đảm tính khả thi và sự đồng thuận của người dân.

Theo các chuyên gia, nên tăng giá vừa đủ để không gây áp lực tài chính đối với các hộ nghèo. Nên có hỗ trợ, chính sách phân loại đối tượng miễn, giảm hay hỗ trợ xã hội. Vì vậy, cần xem xét các mức hỗ trợ phù hợp đối với các nhóm yếu thế.

Bên cạnh đó, chất lượng dịch vụ phải được nâng lên song song với tăng giá. Nhiều người dân lo ngại việc tăng phí mà dịch vụ vẫn như trước, lịch thu gom chưa đảm bảo, phương tiện, thiết bị chưa đạt chuẩn, xử lý rác chưa đúng tiêu chuẩn kỹ thuật sẽ khiến việc tăng phí bị phản ứng. Do đó, cần có các cam kết rõ ràng về tần suất thu gom, vệ sinh công cộng, xử lý rác thải, có chế tài nếu vi phạm.

Việc chuyển từ cách phân phối chi phí qua hợp đồng và khuôn khổ lịch sử sang việc áp dụng định mức kỹ thuật tiệm cận chi phí thực tế là một sự chuyển đổi lớn. Các đơn vị thu gom, vận chuyển, xử lý rác phải điều chỉnh tổ chức, trang thiết bị, báo cáo, năng lực quản lý. Ngoài ra, việc phân loại rác tại nguồn, điều chỉnh phương tiện và cơ sở xử lý theo hướng hiện đại cũng đòi hỏi nguồn lực và thời gian.

Bên cạnh đó, có ý kiến cho rằng việc áp dụng mức giá mới nên bắt đầu từ năm 2026 để người dân có thời gian chuẩn bị, nhằm tránh sốc chi phí. Việc triển khai trong năm 2025 cần rõ ràng hơn về thời điểm áp dụng từng mức, trách nhiệm nào, vai trò nào.

Để người dân hiểu và đồng thuận, cần thông tin đầy đủ về chi phí thực tế, cách tính định mức, lộ trình, quyền lợi người dân, đặc biệt là hộ nghèo, khu thuê trọ, khu ngoại thành. Việc truyền thông phải rõ ràng và có sự giám sát để bảo đảm không có lợi ích nhóm, không có việc thực thi sai lệch.

Nếu được triển khai đúng hướng, chính sách mới có thể đem lại nhiều lợi ích, ngân sách bớt gánh nặng bù chi; chất lượng dịch vụ vệ sinh được nâng cao; doanh nghiệp có động lực đầu tư công nghệ hiện đại và quan trọng hơn, Hà Nội tiến gần hơn đến mục tiêu phát triển đô thị xanh, sạch, văn minh.

Những bước đi của Hà Nội cho thấy quyết tâm mạnh mẽ trong việc tái cấu trúc hệ thống quản lý rác thải sinh hoạt. Tuy vậy, để chính sách không chỉ dừng ở văn bản mà thật sự mang lại hiệu quả, các chuyên gia cho rằng, cần thực thi nghiêm ngặt quy trình kỹ thuật; cam kết nâng cao chất lượng dịch vụ cùng với điều chỉnh phí; có chính sách hỗ trợ cho nhóm yếu thế; truyền thông minh bạch để người dân hiểu và đồng thuận; đồng thời rà soát định kỳ để điều chỉnh kịp thời theo biến động thực tế. Như vậy, chỉ khi kết hợp đồng bộ giữa chính sách đúng, thực thi nghiêm và sự đồng thuận của toàn xã hội, Hà Nội mới có thể đạt được mục tiêu xây dựng một đô thị xanh – sạch – đẹp và phát triển bền vững.

Thùy Chi